نحوه محاسبه تعدیل در پروژه های عمرانی + نکات کاربردی

تعدیل در لغت به معنای معتدل کردن، تقسیم کردن از روی عدالت، برابر کردن و هم تراز کردن است اما در عرف پروژه‌های عمرانی به معنای متناسب کردن قیمت های قرارداد در مدت اجرا با شرایط روز است. اما چه قدر در مورد نکات کاربردی محاسبه تعدیل می‌دانید؟! آیا می‌دانید ضریب تعدیل چیست ؟! در این مقاله به طور کامل در مورد نحوه محاسبه تعدیل نرخ پیمان و محاسبه ضریب تعدیل صحبت می‌کنیم. تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا با دست پر از آکادمی عمران خارج شوید.

تعدیل آحادبها چیست؟

در پروژه های عمرانی معمولاً قرارداد بر مبنای قیمت های فهرست بهای مختص زمان قرارداد تنظیم می شود.

اما چگونگی پرداخت مبلغ مابه التفاوت زمان انجام کار و زمان قرارداد که جهت تعدیل کردن قیمت ها انجام می شود در ماده (۲۹-ه) شرایط خصوصی قرارداد قید می گردد.

در صورت عدم پیش بینی تعدیل در شرایط خصوصی پیمان، با توجه به لزوم رعایت ماده (۲۹-ه) شرایط عمومی پیمان، به پیمان تعلق نمی گیرد.

بخشنامه نحوه محاسبه تعدیل نرخ پیمان

اولین بخشنامه به شماره ۲/۱۲۹۰-۷۰۲۰/۵-۱ مورخ ۱۳۵۶/۰۶/۰۷ توسط سازمان برنامه و بودجه قبل از انقلاب ارائه شد. 

در تاریخ ۱۳۵۸/۱۱/۲۷ شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران بنا به پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه، به دستگاه های اجرایی اجازه داد تا قراردادهایی را که با توجه به مفاد بخشنامه قبل از انقلاب سازمان برنامه و بودجه (شماره ۲/۱۲۹۰-۷۰۲۰/۵-۱ مورخ ۱۳۵۶/۰۶/۰۷) مورد تعدیل قرار گرفته اند مجدداً مورد بررسی قرار داده و چنانچه تعدیل این گونه قراردادها را ضروری و به مصلحت تشخیض دهند با رعایت ضوابط و مقررات اعلام شده سازمان برنامه و بودجه محاسبه و پرداخت کنند.

در تاریخ ۱۳۶۳/۰۷/۱۱ و بنا به پیشنهاد هیات وزیران رسیدگی و تصویب کلیه ضوابط و مقررات مربوطه به تعدیل آحادبها به شورای عالی فنی واگذار شد.

در حال حاضر بخشنامه ۱۰۱/۱۷۳۰۷۳ مورخ ۱۳۸۲/۰۹/۱۵ مبنای پرداخت تعدیل قراردادهای مشمول تعدیل قرار گرفته است.

دانلود دستورالعمل نحوه تعدیل آحادبهای پیمان

دستورالعمل تعدیل آحادبهای پیمان

قراردادهایی که مشمول تعدیل می شوند طبق این دستورالعمل محاسبه و پرداخت می گردند. در ابتدا به تعریف چند اصطلاح مهم می پردازیم :

دوره : به سه ماهه های منتهی به خرداد، شهریور، آذر یا اسفند گفته می شود.

شاخص : عددی است که متوسط تغییرات قیمت هر دوره را نسبت به دوره پایه نشان می دهد.

متناسب کردن قیمت های قرارداد در مدت اجرا با شرایط روز، با استفاده از شاخص های تعدیل آحادبها انجام می‌شود.

شاخص های تعدیل نرخ پیمان در دوره های سه ماهه توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی (سازمان برنامه و بودجه) هر سه ماه یکبار اعلام می گردند. قیمت های اعلام شده بیشتر با استفاده از مبانی قیمت های مواد و مصالح، دستمزد، ماشین آلات و حمل و نقل تعیین می‌شود.

برای اطلاع بیشتر به مقاله “شاخص تعدیل از ابتدا تا حالا“ سر بزنید.

دوره پایه : دوره ای که تمامی شاخص های مربوط به آن عدد ۱۰۰ است. در واقع دوره پایه دوره ای است که شاخص های پیمان بر اساس قیمت های آن دوره تعیین شده است.

فهرست بها : به هریک از فهرست های واحد بهای پایه در رشته های مختلف که از طرف سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ابلاغ می شود گفته می شود.

برای مشاهده و دانلود فهرست بهای رشته های مختلف به مقاله “فهرست بها واحد پایه تمامی رشته ها“ سر بزنید.

کارکرد دوره : مبلغ کارهای انجام شده طی آن دوره شامل عملیات اجرایی، مصالح پای کار و هزینه تجهز و برچیدن کارگاه

مبلغ کارکرد صورت وضعیت : تفاوت مبلغ صورت وضعیت موردنظر با صورت وضعیت قبلی برای هر فصل از هریک از فهرست های منضم به پیمان

کارهای جدید : کارهایی که پس از انعقاد پیمان، در حین اجرای عملیات و در چارچوب موضوع پیمان به پیمانکار ابلاغ می شود و برای آن ها قیمت و مقدار در فهرست بهای منضم به پیمان پیش بینی نشده است.

مدت پیمان : مدت اولیه پیمان با احتساب تاخیرهای مجاز (تمدید مدت)، خارج از قصور پیمانکار

تاخیر مجاز : آن بخش از تطویل مدت پیمان که خارج از قصور پیمانکار باشد.

تاخیر غیرمجاز : آن بخش از تطویل مدت پیمان که ناشی از قصور پیمانکار باشد.

نحوه محاسبه ضریب تعدیل چیست ؟

ضریب تعدیل از رابطه زیر بدست می آید و با ضرب ضریب تعدیل در مبلغ صورت وضعیت، مبلغ آن بدست می آید. این مبلغ برای جبران اختلاف قیمت انجام کارها در زمان قرارداد و زمان انجام به پیمانکار پرداخت می شود. 

این ضریب با سه رقم اعشار در محاسبات وارد می شود. این ضریب ابتدا با چهار رقم اعشار محاسبه می گردد، چنانچه رقم چهارم اعشار پنج یا بزرگتر باشد رقم چهارم حذف و یک واحد به رقم سوم اعشار اضافه می شود. در صورتی که رقم چهارم اعشار کوچکتر از پنج باشد، حذف می گردد.

تغییر ضریب ۰٫۹۵ در رابطه ضریب تعدیل :

الف) در پیمان هایی که در مدت اولیه به اتمام رسیده و تحویل موقت شوند عدد ۰٫۹۵ در رابطه به عدد ۱ تبدیل می شود.

ب) در پیمان هایی که تا مدت پیمان ( مدت اولیه به علاوه تاخیرهای مجاز) به اتمام رسیده و تحویل موقت شوند، عدد ۰٫۹۵ در رابطه به عدد ۰٫۹۷۵ تبدیل می شود.

انتخاب نوع شاخص تعدیل در قراردادهای پیمانکاری

الف )‌ در پیمان هایی که بر اساس قیمت های واحد پایه منعقد شده اند :

مبلغ کارکرد : با شاخص های گروهی (فصلی) فهرست بهای واحد پایه مربوطه تعدیل می شود.

نحوه محاسبه شاخص تعدیل تجهیز کارگاه :

در بخشنامه سال ۸۲ آمده که با شاخص کلی تعدیل می شود.

اما طبق بخشنامه ۱۰۰/۳۵۱۷ مورخ ۱۳۸۶/۱/۱۹ تعدیل هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه برای پیمان های منعقده ازتاریخ بخشنامه فوق، میانگین شاخص رشته ای فهرست بهای واحد منضم به پیمان و فهرست بهای واحد ابنیه ملاک عمل خواهد بود.

در پیمان هایی با بیش از یک فهرست بها جهت تهیه برآورد، شاخص رشته ای فهرستی که بالاترین برآورد را دارند، مورد استفاده در رابطه فوق خواهد بود. این اصلاح در مقدمه شاخص های هر دوره پس از تاریخ فوق تکرار شده است.

نحوه محاسبه تعدیل مصالح پایکار :

مبلغ مصالح پای کار هر فهرست پایه، با شاخص گروهی فصل های مربوط به مصالح مورد نظر تعدیل می شود.

مبالغ مصالح پای کار مربوط به سیمان، شن و ماسه با شاخص های گروهی فصل بتن درجا در فهرست مربوطه تعدیل می شود.

در صورت خاتمه پیمان وفق بند ج ماده ۴۸ شرایط عمومی پیمان، اگر مصالح موجود در کارگاه بر اساس نرخ متعارف روز در تاریخ خرید با اعمال ضریب بالاسری در صورت وضعیت قطعی منظور شده باشد، مشمول تعدیل نخواهد بود.

درصورتی که مصالح توسط پیمانکار تهیه گردد، تعدیل مصالح پای کار برمبنای شاخص های گروهی فهارس پایه مربوط به دوره انجام عملیات اجرایی صورت وضعیتی که مصالح پای کار در آن درج گردیده است انجام می شود.

در صورتی که کارفرما با توافق پیمانکار شاغل، مصالح موجود خود را جهت پروژه به پیمانکار واگذار کند تعدیل مصالح پایکار بر مبنای شاخص گروهی دوره ورود مصالح به کارگاه محاسبه می شود.

در موارد خاص مانند قلت مبلغ برآورد و یا غیر قابل تفکیک بودن اقلام کار به فصول فهرست بها برای استفاده از شاخص های گروهی، بنا به تشخیص دستگاه اجرایی می توان به جای شاخص گروهی از شاخص یا شاخص های رشته‌ای مربوط استفاده کرد.

در این صورت باید مراتب با تعیین رشته و یا رشته های مربوط، در اسناد و مدارک مناقصه و پیمان درج شود. در غیر این صورت در تمام حالات برای محاسبه تعدیل از شاخص های گروهی برای اقلام کار و میانگین شاخص رشته ای فهرست بهای واحد منضم به پیمان و فهرست بهای واحد ابنیه برای تجهیز و برچیدن کارگاه طبق ضوابط این دستورالعمل استفاده خواهد شد. 

برای مطالعه بیشتر در مورد مصالح پای کار به مقاله “مصالح پای کار زیر ذره بین آکادمی عمران همراه با فیلم“ سر بزنید.

اقلام ستاره دار : ردیف‌های غیر پایه که برای آن ها قیمت پایه تهیه نشده است و هنگام تهیه برآورد قیمت آن ها مطابق دستورالعمل مربوط تعیین و تصویب می گردد مشابه سایر ردیف های فصل مربوطه تعدیل می شوند.

در مقاله “ردیف های ستاره دار در فهرست بها و قیمت جدید + فیلم“ به طور کامل در مورد آیتم‌های ستاره دار صحبت می‌کنیم.

کارهای جدید :

قیمت کارهای جدیدی که از فهرست بهای واحد پایه منضم به پیمان یا فهرست بهای واحد پایه ای که قیمت پیمان از آن انتخاب می شود، با شاخص گروهی فصل مربوط تعدیل می گردد.

شاخص مبنای تعدیل این نوع کارها همان شاخص مبنای پیمان خواهد بود.

قیمت کارهای جدید در پیمان های منعقده براساس قیمت های واحد پایه که برای آن ها قیمت در فهرست بهای منضم به پیمان یا فهرست بهای واحد پایه ای که قیمت پیمان از آن گرفته شده درج نشده است، با شاخص گروهی فصل مربوطه تعدیل می شود.

شاخص مبنای تعدیل این نوع کارها، شاخ دوره سه ماهه ای است که بر اساس قیمت های آن دوره قیمت کار جدید تعیین و تصویب شده است.

در این حالت ابتدا قیمت کار جدید به ضریب تعدیل معکوس تقسیم می‌شود تا به قیمت‌های دوره سه ماهه مربوط به مبنای پیمان تبدیل می شود. با این کار در واقع قیمت معکوس می گردد سپس مانند سایر ردیف های قیمت منضم به پیمان تعدیل می گردد.

برای درک بیشتر و مشاهده مثال های آن به مقاله “ منظور از تعدیل معکوس چیست؟ + مثال و فایل نمونه “ سر بزنید.

ب )‌ پیمان هایی که فهرست بهای واحد پایه برای آن ها ابلاغ نشده است :

در کارهایی که بنا به عللی از قبیل شرایط ویژه، طبیعت و نوع کار، استفاده مستقیم از شاخص فهرست های پایه و یا روش تعدیل، دستورالعمل تعدیل مناسب نیست یا تمام یا بخشی از پرداخت های آن ها ارزی است، در محاسبه تعدیل بخش ارزی، دستگاه اجرایی باید قبل از واگذاری کار، روش مورد نظر برای تعدیل قیمت این نوع کارها را طی گزارش توجیهی به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ( دبیرخانه شورای عالی فنی) پیشنهاد کند، تا پس از تصویب شورای عالی فنی، ملاک عمل قرار گیرد.

نحوه محاسبه تعدیل صورت وضعیت ها

برای محاسبه تعدیل هر صورت وضعیت، ابتدا دوره های مربوط به کارکرد آن صورت وضعیت مشخص شده و با استفاده از شاخص های گروهی (فصلی) مربوط و شاخص مبنای پیمان ، ضرایب تعدیل محاسبه می شوند.

مبلغ تعدیل هر فصل از حاصل ضرب ضریب تعدیل در مبلغ کارکرد صورت وضعیت آن فصل، مربوط به دوره مورد نظر به دست می آید.

مبلغ تعدیل صورت وضعیت حاصل جمع جبری مبالغ تعدیل کارکرد فصل ها، مصالح پایکار مربوط به هر فصل و تجهیز یا برچیدن کارگاه تا تاریخ صورت وضعیت مورد نظر خواهد بود.

صورت وضعیت های موقت :

جهت مشخص شدن شاخص های دوره سه ماهه، تاریخ واقعی انجام کارها در کارگاه ملاک عمل است و سایر زمان ها مانند تاریخ تهیه صورت وضعیت و یا تاریخ ارسال آن ملاک عمل نمی باشد.

محاسبات تعدیل اولین صورت وضعیت موقت از تاریخ شروع به کار (تاریخ نخستین صورتمجلس تحویل کارگاه) که اولین صورت وضعیت ماهانه تنظیم می شود انجام می گردد.

در صورتی که برای یک کارکرد زمان انجام آن معلوم نباشد تعدیل با متوسط شاخص‌های دوره‌های مربوط محاسبه می‌شود.

در صورت کاهش مبالغ صورت وضعیت نسبت به صورت وضعیت پیش از آن و منفی شدن ضریب تعدیل، با توجه به تعدیل در هر صورت وضعیت بر اساس شاخص های دوره های مربوط به خود، چنانچه در صورت وضعیت ها مقادیر کار زیادتر از مقادیر واقعی درج شده باشد، ابتدا باید صورت وضعیت های اشتباه اصلاح شده و ضمن تأدیه (پرداخت) اصل بدهی و تعدیل پرداختی به پیمانکار بابت صورت وضعیت های اشتباه، کارکردهای اصلاح شده ملاک محاسبات قرارگیرد.

برای اینکه در مورد صورت وضعیت موقت بیشتر بدانید به مقاله “صورت وضعیت موقت از سیر تا پیاز + فیلم و نمونه“ سر بزنید.

تعدیل مبلغ مابه التفاوت بین آخرین صورت وضعیت موقت و قطعی :

اگر مربوط به عملیات انجام شده بین تاریخ شروع پیمان و تاریخ آخرین وضعیت موقت باشد، در صورت مشخص بودن دوره انجام، طبق شاخص های دوره مربوط و در غیر این صورت با متوسط شاخص های دوره های مدت یاد شده تعدیل می‌شود.

در مقاله “هر آنچه که باید از ریزه‌کاری‌های صورت وضعیت قطعی بدانید!“ به طور کامل در مورد صورت وضعیت قطعی صحبت می‌کنیم.

آموزش تعدیل

جهت آموزش تعدیل به “آموزش جامع محاسبه تعدیل“ سر بزنید و با سر فصل‌های آموزشی آن آشنا شوید.

اما ما برای شما یک پیشنهاد ویژه داریم.

در آموزش حرفه‌ای صورت وضعیت نویسی و تفسیر فهرست بها به طور کامل در مورد هر آنچه که از متره و برآورد نیاز دارید، توضیح می‌دهیم. همچمنین آموزش جامع محاسبه تعدیل نیز به عنوان هدیه ویژه در کنار این آموزش ارائه می‌شود.