گچ ساختمانی چیست؟ | ریزه کاری‌‌های سفید کاری ساختمان

حتما ملات گچی که به عنوان ملات سفید کاری ساختمان و گچ کاری مورد استفاده قرار می‌گیرد را از نزدیک دیده‌اید. با روش ساخت و انواع ملات گچ مثل روش ساخت ملات گچ و خاک یا نحوه ساختن گچ گیپتون آشنایی دارید؟ نکات اجرایی و مراحل سفید کاری ساختمان شامل چه مواردی است؟

گچ کشته و زنده چیست و چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟ آیا می‌دانید چرا گچ زود سفت میشود ؟ در این مقاله همراه ما در آکادمی عمران باشید تا با تمام ریزه کاری‌های سفید کاری ساختمان آشنا شوید.

گچ ساختمانی چیست؟

از پختن سنگ گچ که جزء سنگ‌های رسوبی است، در دمای حدودا 180 درجه سانتی گراد پودر سفید رنگی به دست می‌آید که گچ نام دارد. این پودر نرم دارای قابلیت چسبندگی بالایی است که پس از ترکیب آن با آب ایجاد می‌شود.

عمده مصرف این پودر در بنایی، ساختمان سازی، گچبری، سفید کاری ساختمان و کارهایی از این قبیل است.

از ترکیب این پودر با آب ماده خمیری شکل به دست می‌آید که خیلی سریع خشک شده و افزایش حجم پیدا می‌کند. در ادامه به توضیح معایب و مزایای این ماده می‌پردازیم.

 انواع گچ 

گچها با توجه به کاربری، رنگ و ویژگی‌های فیزیکی تنوع بالایی دارند که در ادامه به توضیح هر کدام می‌پردازیم.

گچ سفید

این نوع جزء رایج‌ترین و بهترین مواد مصرفی برای کارهای ساختمانی مثل اندود نهایی دیوارهای داخلی قبل از رنگ زدن یا چسباندن کاغذ دیواری هستند که علاوه بر قیمت پایین‌تر نسبت به بقیه انواع آن، چسبانندگی بالاتری نیز دارد.

گچ پلیمری پاششی

به علت وجود مواد افزودنی دیرگیر کننده در این نوع از گچ‌ها، انعطاف پذیری بیشتر و قابلیت بهتری در شمشه کشی و پرداخت دارند و برای همین معمولا در پروژه‌های بزرگ جهت افزایش سرعت کار از آن استفاده می‌کنند.

برای استفاده از این نوع، باید در ابتدا پودر گچ درون دستگاه پاشش ریخته شده تا پس از مخلوط شدن با آب، توسط پمپ و فشار هوا در سر نازل، ملات آن روی سطح دیوار پاشیده شود.

از ویژگی‌های این روش می‌توان به قیمت بالاتر نسب به روش عادی، سرعت بالا، چسبندگی مناسب و حذف مرحله گچ و خاک اشاره کرد.

گچ میکرونیزه یا عاج

علت اصلی نام گذاری این محصول، اندازه ریز و در حد میکرون ذرات آن است، به این شکل که پودر گچ معمولی پس از تولید وارد آسیاب شده و اندازه دانه‌هایش تغییر می‌کند.

از این نوع ملات معمولا جهت مصارف خاص صنعتی و پزشکی نظیر سفید کاری دیوار ساختمان، ساخت مجسمه‌های دستی، تولید قطعات گچی پیش ساخته برای گچبری‌ ساختمان، دندان سازی و تجهیزات پزشکی استفاده می‌شود.

گچ گیپتون

حتما می‌دانید که روی سطوح بتنی (مثل ستون‌ها و دیوارهای برشی) نمی‌توان از ملات گچ معمولی استفاده کرد، زیرا چسبندگی لازم برای سطح بتن را ندارند.

گیپتون در مقایسه با ملات معمولی، دارای زمان گیرش و چسبندگی بالاتری است و به همین علت برای سطوح بتنی ابتدا باید از این ملات استفاده کرده و سپس با ملات معمولی سفید کاری، روی آن‌ها را پوشانده شود.

اما باید این مورد را در نظر داشت که ملات گچ گیپتون گران‌تر از ملات معمولی است و به همین علت معمولا برای مدیریت هزینه‌های سفید کاری سطوح بتنی، در ابتدا سطح مورد نظر با توری مرغی یا رابیتس پوشانده شده سپس ملات گچ معمولی روی آن اجرا می‌شود.

گچ ساتن

برای تهیه این نوع ملات، گچ را با مواد افزودنی مثل پرلیت مخلوط می‌کنند تا مناسب سفید کاری به عنوان لایه نهایی دیوار باشد.

از ویژگی‌های این مدل می‌توان به داشتن قابلیت شستشو، مقاومت در برابر خراشیدگی (ضد خش)، مقاومت در برابر رطوبت (ضد آب) و عدم ترک خوردگی و همینطور گیرش بالای آن (زود گیر بودن) اشاره کرد.

گچ رنگی

اگر به پودر گچ معمولی، رنگ دانه‌های طبیعی یا شیمیایی اضافه شود، می‌توان بدون تغییر خواص اولیه آن، انواع گچ را در رنگ‌های مختلف تولید کرد.

معمولا از این نوع، در ساخت گچ‌های تحریر، پوشش دیوارها بدون نیاز به رنگ کردن یا نصب کاغذ دیواری و همینطور ساخت مجسمه و وسایل تزئینی استفاده می‌شود.

انواع ملات گچ 

زودگیر بودن و دیرگیر بودن ملات یعنی چه؟

ملات زود گیر 

این نوع از ملات‌ها خیلی زود خشک می‌شوند و باید سریعا مورد استفاده قرار گیرند (چیزی حدود 3 تا 5 دقیقه) و بعد از آن یا دیگر قابل استفاده نیستند یا خاصیت خودشون رو از دست می‌دهند.

ملات دیر گیر

این نوع از ملات‌ها خیلی دیر خشک می‌شوند (چیزی حدود 2 تا 72 ساعت) و بیشتر برای فضاهایی استفاده می‌شود که زمان زیادی برای کار با آن ملات‌ها نیاز باشد. (مثل ملات مصرفی در گچبری)

چرا گچ زود سفت می شود؟

با پاشیدن پودر گچ در آب و هم زدن این ترکیب، ملات شروع به سفت شدن می‌کند. به این شکل که پس از گرفتن آب تبلور و تشکیل بلورهای سوزنی شکل، مجددا تبدیل به سنگ گچ می‌شود.

میزان آب و گچ مورد نیاز برای ملات به جنس و اندازه دانه‌های پودر گچ بستگی دارد اما به طور میانگین در یک لیتر آب خالص چیزی حدود 67 تا 88 گرم از پودر آن حل می‌شود.

بیش از 30 ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفتر‌فنی و ساختمان‌سازی

مشاهده مینی دوره

ملات گچ و خاک چیست؟

ماده‌ای قهوه‌ای رنگ و خمیری شکل است که از ترکیب پودر گچ و خاک رس به نسبت مساوی یا دو واحد خاک رس و یک واحد گچ همراه با آب به دست می‌آید و از آن برای زیرسازی دیوارها قبل از سفیدکاری استفاده می‌شود.

سوالی که ممکن است با آن مواجه شوید این است که چه طور یک دیوار ساختمانی انقدر صاف، یک دست و بدون هیچگونه تو رفتگی یا بیرون آمدگی است؟

در پاسخ باید بگوییم، پس از اجرای مرحله دیوار چینی نوبت به اجرای لایه گچ و خاک می‌رسد تا کلیه نقایص احتمالی و ناهمواری‌های دیوار را پوشش دهد و دیوار را آماده رنگ زدن یا نصب کاغذ دیواری کند. در ادامه به توضیحات تمام این مراحل می‌پردازیم.

نسبت اختلاط گچ و خاک

در ابتدا نصف استامبولی را پر از آب کرده سپس به نسبت مساوی پودر گچ سفید و خاک رس به آن اضافه می‌کنیم و بعد از گذشت حدودا 5 دقیقه، مواد را مخلوط کرده تا ملات یک نواختی به دست بیاید.

دقت داشته باشید که اگر مقدار آب بیشتر از حد لازم شود، اصطلاحا کشته می‌شود.

گچ کشته چیست؟

نوعی ملات است که برای ساخت آن ابتدا پودر گچ از الک بسیار ریز عبور داده شده و سپس با مقداری آب که بیشتر از حد لازم معمول است، ترکیب شده و چیزی حدود 15 دقیقه با دست ورز داده شود که به همین علت، زمان گیرشش بیشتر از ملات زنده است.

اگر به زبان ساده‌تری بخواهیم توضیح دهیم باید بگوییم که ماهیت ملات گچ، خشک شدن است و اگر هر زمان که در آستانه خشک شدن بود به آن ملات آب اضافه کنیم تا دیرتر خودش را بگیرد، اصطلاحا آن را کشته‌ایم.

کاربرد گچ کشته

باید در نظر بگیرید که مقاومت مکانیکی ملات گچ کشته پایین بوده و احتمال ریزش آن در اثر ضربه زیاد است، به همین دلیل فرآیند زیر سازی دیوارها با این ملات صورت نمی‌گیرد. (از ملات گچ و خاک  و گچ زنده استفاده می‌شود) و فقط از آن برای لایه‌ی نازک (چیزی حدود 1 میلی متر) روی دیوار و سقف یا برای گچ بری‌ها، در پایان کار استفاده می‌کنند.

دقت داشته باشید که لایه ضخیم‌تر آن موجب پوسته پوسته شدن و جدا شدن از سطح کار می‌شود.

گچ زنده چیست؟ 

این ملات نیز مانند گچ مرده یا کشته، ملاتی است که از ترکیب پودر گچ و آب به دست می‌آید اما نسبت به ملات کشته زودگیرتر است و بعد از اجرای مرحله گچ و خاک دیوار، اجرا می‌شود تا بستری آماده برای استفاده از گچ مرده، سفیدکاری و گچ بری نهایی فراهم شود.

تفاوت گچ کشته و زنده

همانطور که گفتیم تفاوت اصلی میان گچ کشته و زنده، مقدار آب بیشتری است که به ملات کشته اضافه می‌شود. این مقدار اضافه آب، باعث می‌شود تا ملات کشته، خمیری شکل‌تر و دیر گیرتر از ملات زنده باشد و همین امر موجب می‌شود تا کار با ملات کشته راحت‌تر از ملات زنده شود.

نکته دیگری که باید به آن توجه کرد، این است که ملات گچ زنده بعد از گذراندن مرحله گچ و خاک دیوار اجرا می‌شود تا زیرساز و بستری مناسب برای کار کردن با گچ کشته به عنوان مرحله نهایی سفید کاری دیوار ایجاد شود.

وجود خاک رس در ملات گچ و خاک سبب چه می شود؟

به 3 دلیل  زیر باید از خاک رس در ملات گچ و خاک استفاده کرد:

• به تعویق انداختن زمان سخت شدن ملات
• صرفه جویی در هزینه‌ها (قیمت خاک رس ارزان تر از پودر گچ است.)
• به دست آمدن ملاتی منعطف‌تر که کار کردن با آن راحت‌تر است.

نکات اجرای سفید کاری ساختمان 

همانطور که گفتیم بعد از اجرای دیوار چینی، برای از بین بردن خلل و فرج، ناهمواری‌ها و آماده سازی دیوار برای رنگ زدن یا نصب دیوار پوش و کاغذ دیواری، لازم است یک لایه ملات گچ و خاک روی دیوار قرار بگیرد. مراحل این آماده سازی به ترتیب زیر است:

کروم بندی دیوار و شمشه گیری

برای کروم بندی دیوار در ابتدا باید بیرونی‌ ترین قسمت دیوار را به عنوان مبنا در نظر گرفته، سپس با ملات گچ و خاک آن نقطه را تا پایین صاف و تراز کنیم که اصطلاحا به این کار، کروم بندی گفته می‌شود. فاصله بین کروم‌ها از یکدیگر چیزی حدود 50تا 80 سانتی متر است.

بین این خطوط عمودی که ایجاد کردیم (کروم‌ها) با ملات گچ و خاک پر شده، سپس با استفاده از یک شمشه بلند، سطح را صاف، هموار و تراز می‌کنیم. در ادامه به توضیح این مرحله می‌پردازیم.

اجرای ملات گچ و خاک

همانطور که گفتیم بعد از اجرای دیوار چینی باید سطح دیوار با ملات، صاف و یک دست شود تا هیچ خلل و فرجی در انتهای کار روی دیوار وجود نداشته باشد.

اما ملات گچ بسیار زودگیر است و همین ویژگی باعث می‌شود تا زود سخت شده و حالت خمیری خود را از دست بدهد. به همین دلیل است که از مخلوط گچ و خاک (به نسبت مساوی) استفاده می‌شود تا ملاتی منعطف‌تر با گیرش کند‌تر به دست بیاید.

دقت داشته باشید که بعد از اجرای مرحله گچ و خاک و قبل از سفید کاری، نوبت اجرای فاز اول تاسیسات برقی و مکانیکی ساختمان است تا در صورت بروز هرگونه اشکال در اجرای این فاز، امکان تراشیدن آن، رفع عیب و اجرای مجدد باشد.

در این مرحله، شیار زنی لوله‌های تاسیسات مطابق با نقشه‌های تاسیسات بر روی دیوارها انجام شده سپس لوله‌های آب، فاضلاب و برق، کانال‌های کولر، قوطی کلید پریزها و سایر موارد این چنینی، در محل خود نصب می‌شوند.

سفید کاری ساختمان

بعد از گذراندن اجرای فاز اول تاسیسات و برطرف کردن عیب‌هایشان، نوبت به مرحله سفید کاری ساختمان می‌رسد. در این مرحله، برای داشتن سطح صاف و یک دست دیوار، روی ملات گچ و خاک، در ابتدا یک لایه ملات گچ زنده و سپس یک لایه گچ کشته کشیده می‌شود.

اولین قدم برای سفیدکاری ساختمان ، انتخاب گچی مرغوب و استاندارد است که سفید رنگ، فاقد رطوبت و ترجیحا تازه تولید شده باشد.

به علت ازدیاد حجمی که ملات بعد از خشک شدنش پیدا می‌کند، تمام خلل و فرج موجود روی دیوار پر می‌شود و اینگونه یک سطح صاف و یک دست به دست می‌آید.

همچنین به علت اجرای دو لایه گچکاری روی دیوار، اصطلاحا به آن دیوار دو گچه گفته می‌شود.

دقت داشته باشید، لایه گچ و خاک و سفیدکاری ساختمان ، باید حدودا 15 تا 25 ساتی متر بالاتر از کف اجرا شود، تا در صورت اجرای کف، گچ دیوار به دلیل مجاورت با آب ملات کف سازی، اصطلاحا تبله (باد) نکند.

علت ترک خوردن گچ و خاک

• ترک سطوح، یکی از اتفاقات شایع بعد از اتمام گچکاری است که احتمالا به خاطر یکی از دلایل زیر رخ داده است.
• اجرای ملات با ضخامت بیش از 5 یا 6 سانتی متر در یک مرحله، باعث می‌شود که لایه‌های رویی در اثر مجاورت با هوا سریع‌تر خشک شده، در حالی که با گذر زمان و تبخیر آب لایه‌های درونی، فشار داخلی افزایش پیدا کرده و ترکی ایجاد می‌شود تا بخار آب موجود در آن را خارج کند.
• اگر سفید کاری در دمای زیر صفر انجام داده شود، آنگاه به دلیل یخ زدن آب موجود در ملات، گچ فاسد شده و روی سطح کار ترک ایجاد می‌شود.
• در صورت ترکیب پودر گچ با مقدار زیادی از آب و رقیق شدن بیش از حد ملات، گچ نمی‌تواند پس از انبساط ، حجم آب مصرفی در ملات را پر کند و همین امر موجب می‌شود تا در هنگام خشک شدن و کاهش حجم، ترک بخورد.
• در شرایطی که گچ در تماس مستقیم با آهن و فلزات باشد بعد از اجرای کار و خشک شدن، دیوار ترک می‌خورد (به علت تفاوت در ضریب انبساط حرارتی بین گچ و فلز) پس باید قبل از اجرای سفید کاری روی سطوح فلزی مثل والپست‌ها، کلاف‌های در، پنجره و کمد دیواری، که پس از سفید کاری دیوار قابل دید نیست را با توری مرغی پوشانیده و همچنین در کنار سطوح فلزی که بعد از اجرای سفید کاری نهایی، نمایان است چفت ایجاد شود.

• گچکاری به طور مستقیم روی یونولیت ممنوع است. زیرا اولا چسبندگی لازم برای ایستایی روی یونولیت را ندارد و اگر هم در شرایطی بچسبد، به علت تفاوت ضریب انبساط حرارتی بین یونولیت و آن، بعد از مدتی در اثر انبساط و انقباض، لایه بین یونولیت و گچ ترک خورده و میریزد.

به همین خاطر قبل از گچکاری باید سطح یونولیت با ورقه‌های رابیتس پوشانیده شود و سپس مراحل سفید کاری اجرا گردد.

• علت ترک خوردن با زاویه حدودا 45 درجه نسبت به افق، نشست ساختمان در سال‌های اول بهره برداری است. همچنین به علت خزش بتن در اثر بارگذاری، این نوع از ترک‌ها در ساختمان‌های بتنی بیشتر دیده می‌شود.

گچ کاری و سفید کاری سقف

حتما می‌دانید که ایراد اصلی گچ، ضعف شدید در مواجهه با آب است. به همین منظور پیش از اجرای سفید کاری سقف باید کف سازی طبقه بالایی تکمیل شده باشد تا از نفوذ دوغابی که برای کف سازی استفاده شده جلوگیری گردد و موجب زرد شدن سقف نشود.

گچ بری چیست؟

همانطور که گفتیم، از مهم‌ترین ویژگی‌های گچ، خاصیت شکل پذیری و چسبندگی آن است که به همین علت در هنر معماری مخصوصا برای طراحی دکوراسیون داخلی و بیرونی خیلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

به تزئینات داخلی و بیرونی در طراحی دکوراسیون که به واسطه ملات گچ صورت می‌پذیرد، گچبری گفته می‌شود. این مرحله بعد از اتمام تمام مراحل کار مثل سفید کاری ساختمان به عنوان مرحله آخر انجام می‌پذیرد.

استفاده از گچ کشته برای گچبری‌ها، انتخاب درست و معقول‌تری است، چرا که به علت حجم آب بیشتر در این ملات، به آسانی فرم می‌گیرد و همچنین با کند گیرتر بودنش فرصت کافی برای کار کردن و شکل دادن را در اختیار می‌گذارد.

چند روز بعد از گچ کاری میشه رنگ کرد؟

بعد از گذشت چند روز از خشک شدن گچ، می‌توان آن را رنگ کرد، چرا که اگر هنوز خیس باشد رنگی که زده می‌شود را به داخل خودش کشیده و به اصطلاح تبله (باد) می‌کند.

اما سوالی که که در این جا ممکن است برایتان ایجاده شده باشد این است که چطور به پروسه خشک شدن سرعت ببخشیم؟

در پاسخ باید بگوییم که علاوه بر وزش باد، گرما نیز به خشک شدن این ملات سرعت می‌بخشد و به همین علت است که گچکاری ساختمان در تابستان زودتر از زمستان خشک می‌شود.

به همین خاطر در زمستان یا مناطق سرد سیر از روشن کردن آتش برای گرم کردن محیط و سرعت بخشیدن به خشک شدن، استفاده می‌کنند.

به این نکته توجه داشته باشید که دمای مناسب برای خشک شدن ملات، دمایی بین 35 تا 45 درجه سانتی گراد است و اگر این ملات در دمای بالاتر از 65 درجه سانتی گراد خشک شود، از مقاومت آن کاسته می‌شود.

همچنین روش‌های دیگری که برای تند گیر کردن آن می‌توان استفاده کرد، مثل درست کردن ملات با آب گرم یا اضافه کردن نمک‌های متبلور مانند نمک طعام به ملات.

دقت داشته باشید که اضافه کردن نمک طعام تا دو درصد وزن گچ، ملات را تند گیرتر و در صورت اضافه کردن مقدار بیشتر از آن به ملات باعث کند گیرتر شدن آن می‌شود.

مزایای گچ

به علت مزایای بالایی که گچها دارند، استفاده از آن‌ها در صنعت ساختمان سازی خیلی مرسوم است که در این بخش به آن‌ها می‌پردازیم.

1. قیمت مناسبی دارند و در دسترس‌اند.
2. هنگام سخت شدن ازدیاد حجم پیدا می‌کنند.
3. در برابر آتش و حرارت مقاوم هستند.
4. نوعی عایق صدا به حساب می‌آیند و اکوستیک هستند.
5. در مقابل نیروهای فشاری و کششی مقاوم هستند.

معایب گچ

این ماده معایب زیادی ندارد و به همین دلیل بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد اما در اینجا به ذکر چند مورد از معایب آن‌ می‌پردازیم.

1. پایین بودن مقاومت در مقابل آب و رطوبت
2. ایجاد خوردگی و زنگ زدگی فلزاتی مثل آهن و روی در مجاورت با آن‌ها
3. عدم چسبندگی مناسب روی سطوح سیمانی و بتنی
4. زود گیر بودن و فرصت کم برای کار کردن با آن
5. ترک خوردگی پس از خشک شدن در صورت اجرای ضخامت بیش از 2 سانتی متر

برای اینکه با تمام نکات و ریزه کاری‌های نازک کاری ساختمان آشنا شوید توصیه می‌کنیم  پکیج صفر تا صد اجرای ساختمان را از دست ندهید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری