راهنمای جامع ابزار، وسایل و تجهیزات جوشکاری (به همراه فیلم و عکس)
اجرای صحیح و اصولی جوشکاری تنها با شناخت ابزار جوشکاری و کاربرد درست وسایل جوشکاری امکانپذیر است. درک عملکرد هر یک از این ابزارها و تجهیزات، پایه و اساس انجام یک عملیات جوشکاری حرفهای و مطمئن را تشکیل میدهد. استفاده از لوازم کارگاهی مناسب و آشنایی با تجهیزات جوشکاری نهتنها کیفیت اتصال فلزات را افزایش میدهد، بلکه به حفظ ایمنی و کاهش خطاها نیز کمک میکند. در این مقاله، لیست کاملی از لوازم جوشکاری به همراه تجهیزات ایمنی ارائه شده است؛ پس تا انتها با آکادمی عمران همراه باشید.
پیش از ادامه مطالعه مقاله توصیه میکنیم فیلم زیر در خصوص عملیات و لوازم مورد نیاز جوشکاری مشاهده کنید. این فیلم تنها بخشی از گام اسکلت فلزی در آموزش اجرای ساختمان است که در آن علاوه بر نحوه جوشکاری، فرایند ساختوساز را به شکل گامبهگام شرح دادهایم.
لیست جامع ابزار و وسایل جوشکاری
جوشکاری فرآیندی برای اتصال قطعات با استفاده از حرارت است که بسته به شرایط و محیط کار، هر یک از انواع جوشکاری، ابزار و تجهیزات مخصوص خود را نیاز دارند. در ادامه، لیست جامع وسایل و ابزار جوشکاری که در همه این روشها کاربرد دارند، ارائه شده است:
- دستگاههای جوشکاری (اینورتر، ترانسفورماتور، ژنراتور، دینام، رکتیفایر)
- مبدلهای جریان و دستگاههای کنترل ولتاژ
- مواد پر کننده (الکترود روکشدار، سیم جوش مداوم، الکترود تنگستن و فیلر TIG، پودر جوشکاری و مواد پرکننده خاص)
- گیرهها و پایه نگهدارنده
- تورچ و مشعل جوشکاری (فشار بالا و پایین)
- چکش، سندان و برس سیمی
- انبر جوشکاری و انبر قطعهگیر
- شلنگها و شیر تنظیم کننده گاز
- مخزن یا سیلندر گاز محافظ
- نوار متر، مقیاس فلز و خطکش
- آسیاب زاویهای، سنگ سنباده و سوهان
- پانچ، علامتزن و خطکشهای دقیق
- سینی و تجهیزات کمکی برای مواد مصرفی
- پایه و فیکسچرهای ثابت نگهدارنده قطعات
- کابلهای اتصال و سیم جمعکن
- سیستمهای خنککننده و آبگرد
- کلاه ایمنی و ماسک جوشکاری
- لباس و پیشبند جوشکاری چرمی
- دستکش جوشکاری
- کفش ایمنی و بوت مقاوم در برابر حرارت
- ساقبند، گتر پا و آستین محافظ
- عینک و شیلد محافظ چشم
- مقنعه و پوشش گردن
- پیشبند و روپوش کامل برای محافظت بدن
- تجهیزات ایمنی عمومی (کپسول آتشنشانی، علائم هشدار، کفپوش ضد لغزش)
- تجهیزات حمل و نقل قطعات سنگین (چرخ دستی، لیفتراک کوچک یا گاری صنعتی)
در ادامه، هر یک از ابزارها و وسایل جوشکاری را بهطور مجزا و کاربردی به همراه تصویر بررسی و ارائه کردهایم.
تجهیزات جوشکاری
در بررسی تجهیزات و ابزارآلات جوشکاری به این نکته توجه کنید که برخی از این ابزارها در همه انواع روشها کاربرد داشته و به عبارتی وسایل مورد نیاز برای انجام عملیات هستند. به طور کلی، وسایل مورد نیاز جوشکاری را میتوان به پنج دسته کلی تقسیم کرد:
1- دستگاههای جوشکاری (جوش قوس الکتریکی)
دستگاههای جوشکاری یا همان ماشینهای جوش قوس الکتریکی، ابزار اصلی برای تولید حرارت و تامین انرژی لازم در فرآیند جوشکاری هستند. این منابع میتوانند الکتریکی یا شعلهای باشند و بسته به نوع پروژه و محیط کار انتخاب میشوند.
2- مواد پر کننده جوشکاری (فیلر)
در برخی روشهای جوشکاری از مواد پر کننده یا اصطلاحا فیلر استفاده میشود. این فلزات در فرآیند جوشکاری ذوب شده و با پر کردن درز بین قطعات باعث اتصال آنها میشوند.
3- ابزارها و لوازم جانبی جوشکاری
این دسته شامل ابزارهایی مانند گیره و پایه نگهدارنده، تورچ و کابل، چکش و برس سیمی و ابزارهای اندازهگیری است که عملیات جوشکاری را آسان و دقیق میکنند.
4- وسایل حفاظت فردی جوشکاری
از تجهیزات ایمنی جوشکاری میتوان به دستکش، ماسک، لباس و کفش ایمنی و سایر ابزارهای حفاظت فردی است که سلامت جوشکار را در محیط کار تضمین میکند.
5- لوازم کارگاه جوشکاری
تجهیزات مورد نیاز کارگاه جوشکاری شامل میز و قفسههای نگهداری ابزار، سیستم تهویه و هواکش، سیمجمعکن و سایر وسایل کمکی است که محیط کارگاه را سازماندهی و ایمن میکنند.
بیش از ۵۰ ساعت آموزش حرفهای ولی رایگان دفترفنی و ساختمان سازی
ماشین های جوشکاری
برای تولید جریان مستقیم (DC) در فرآیند جوشکاری، از ماشینهای جوش استفاده میشود که جریان متناوب (AC) را به جریان مستقیم تبدیل کرده و حرارت مورد نیاز را تامین میکنند.
مهمترین انواع دستگاههای جوشکاری عبارتاند از:
- تراسفورماتور
- ژنراتور
- اینورتر
- رکتی فایر
- دینام
1- ترانسفورماتور جوشکاری
تراسفورماتور یکی از سادهترین دستگاههایی است که در جوشکاری استفاده میشود. به کمک این دستگاه میتوان جریان متناوب یعنی AC را با شدت کم و ولتاژ بالا به جریان الکتریکی با شدت بالا ولی ولتاژ کم تبدیل کرد.
تراسفوماتورها به کمک یک فیش صنعتی به برق شهر وصل شده و به وسیله دو ترمینال خروجی که کابلهای انبر اتصال به آنها وصل میشود، جریان مناسب و مورد نیاز را ایجاد میکنند.
2- ژنراتور جوشکاری
ژنراتور هم یک مولد است چرا که جریان برق را برای جوشکاری افزایش میدهد. این دستگاه با استفاده از سوختهایی مانند بنزین و گازوئیل انرژی مورد نیاز را ایجاد میکند. البته این ماشین جوش دارای معایبی همچون سر و صدای زیاد و آلودگی محیط زیست است که استفاده از آن در تمام مناطق پیشنهاد نمیشود.
3- اینورتر جوشکاری
این دستگاه از نمونههای جدید ماشین جوش است و بعضی از انواع آن قابلیت کار با هر دو نوع جریان مستقیم و متناوب را دارند.
4- رکتی فایر جوشکاری
رکتی فایرها مبدلهایی هستند که جریان متناوب 220 یا 380 ولتی را به جریان مستقیم تبدیل میکنند. به عبارتی رکتی فایرهای جوش همان دستگاههای ترانسفورماتور هستند اما به آنها یک سیستم یکسوکنندگی جریان الکتریسته نیز اضافه شده است.
رکتی فایرها معمولا با جریان برق سه فاز کار کرده و برق مورد نظر را به وسیله فیش مخصوص دریافت میکنند.
5- دینام جوشکاری
این ماشین جوش، ژنراتوری است که محور آن توسط یک موتور الکتریکی تامین میگردد و سبب ایجاد جریان DC میشود. دینامهای جوشکاری جدید کیفیت جوش بهتری نسبت به نمونههای قدیمی دارند اما آنها هم به دلیل سنگینی و هزینه بالای تعمیرات دستگاه کنار گذاشته شدهاند.
لوازم جانبی جوشکاری
تجهیزاتی نیز وجود دارند که به طور کلی در بسیاری از روشها کاربرد داشته و باید با آنها آشنا باشید. این ابزار و تجهیزات عمومی جوشکاری عبارتند از:
آچار: در جوشکاری برای ثابت قرار گرفتن فلز پایه در حین عملیات و برای سفت یا باز کردن مهرههای گیره جوش استفاده میشود.
چکش : برای براده برداری و حذف سرباره و کثیفی روی فلز جوش، استفاده میشود.
مقیاس فلز : مقیاس فلز یکی از ابزارهای با اهمیت در جوشکاری است. به کمک این ابزار میتوان ضخامت فلز را به صورت کاملا دقیق اندازهگیری کرد تا با توجه به آن به انتخاب ابزار دیگر مانند الکترود بپردازیم.
مشعل یا تورچ : از مهمترین تجهیزات جوشکاری تورچ یا مشعل است. تورچ یا مشعل با مخلوط کردن گازها، شعلهای داغ برای انجام عملیات جوش ایجاد میکند. حرارت زیادی که این وسیله تولید میکند موجب ذوب شدن و متصل شدن قطعات مورد نظر به یکدیگر میشود. مقدار حرارت تولید شده توسط مشعل جوشکاری تقریبا به اندازه 2750 تا 3300 درجه سانتیگراد است.
مشعلهای جوش در دو نوع فشار بالا و فشار پایین وجود دارند که در مشعل فشار پایین، ابتدا گاز استیلن وارد محفظه شده و در آنجا با جریانی از اکسیژن که فشار بالایی دارد ترکیب میشود. در این حالت شدت جریان اکسیژن مقدار استیلن مشتعل را کنترل میکند. اما در مشعل فشار بالا هر دو گاز اکسیژن و استیلن تحت فشار با هم مخلوط شده و مقدار حرارت تولید شده توسط اندازه دهانه مشعل جوشکاری کنترل میشود. در حالت مشعل با فشار بالا هرچه دهانه نصب شده بر سر مشعل بزرگتر باشد، فشار گاز بیشتر خواهد بود.
انبر جوشکاری: از این ابزار برای نگه داشتن سیم جوش استفاده میشود.
اسکنه: برای تمیز کردن سطح فلز از سرباره و هرگونه ناخالصی پس از جوش از این ابزار استفاده میگردد.
نوار متر: برای متر کردن قطعات کار که دارای ابعاد بزرگ هستند استفاده میشود.
مخزن گاز: با توجه به اینکه بعضی از روشهای جوشکاری نیاز به گاز خاصی دارند در نتیجه مخزن گاز یکی از تجهیزات جوشکاری محسوب میشود.
شیر تنظیم کننده گاز: این ابزار به ما کمک میکند تا بتوانیم فشار گاز را در حین انجام جوشکاری کنترل کنیم.
انبر قطعه گیر: از انبر قطعه گیر برای نگهداشتن قطعه فلزی که جوشکاری میشود استفاده میگردد. جنس انبرهای قطعه گیر معمولا از فولاد بوده و دارای اهمیت بالایی است.
فندک جرقهای: از این وسیله برای روشن کردن گاز داخل تورچ استفاده میشود.
تمیز کننده نازل جوشکاری: این ابزار برای تمیز کردن نازل و سیم جوش کاربرد دارد.
شلنگ: از شلنگ برای رساندن گاز مورد نظر از رگلاتور به مشعل جوش استفاده میشود. جنس شلنگها معمولا از پلاستیک با کیفیت است.
سندان: سندان از یک فلز قوی با سطحی صاف است و از آن در مواقعی که لازم است روی فلز جوش داده چکش بزنید استفاده میشود.
پانچ جوشکاری: پانج جوشکاری یکی دیگر از ابزار و تجهیزات جوشکاری است که با آن میتوان بر روی فلز علامتگذاری کرد تا نقطه شروع جوشکاری مشخص گردد.
سیلندر گاز جوشکاری: برای باز و بسته کردن سوپاپ مخزن گاز مورد نیاز برای جوشکاری از سیلندر گاز استفاده میشود.
برس سیمی: برای تمیز کردن سطح کار، قبل و بعد از جوشکاری، از برس سیمی استفاده میکنیم.
گیره جوشکاری: گیرههای جوشکاری ورقههای فلزی هستند که به طور موقتی و برای ثابت ماندن سطح جوش دو قسمت از فلز را محکم کنار هم نگه میدارند. به عبارتی میتوان گفت گیرههای جوشکاری با نگهداشتن دو فلز ایمنی کار را افزایش میدهند. البته قبل از شروع عملیات جوشکاری، باید از محکم بودن گیرهها اطمینان داشته باشیم.
آسیاب زاویهای: آسیاب زاویهای وسیلهای است که دارای یک دیسک یا سنگ مصرفی بوده و از آن برای صاف و صیقلی کردن تمام سطوح فلز قبل از فرآیند جوشکاری استفاده میشود.
انواع فیلر جوشکاری (پرکنندهها)
مواد پر کننده یا فیلرها نقش کلیدی در جوشکاری دارند و کیفیت جوش به نوع و انتخاب صحیح آنها بستگی دارد. این فلزات با ذوب شدن، درز بین قطعات را پر کرده و اتصال قوی ایجاد میکنند. مواد پر کننده شامل الکترود، سیم جوش یا پودر جوش هستند و بسته به روش جوشکاری مورد استفاده قرار میگیرند.
از انواع رایج فیلرها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- الکترودهای روکشدار (SMAW)
- سیم جوش مداوم (MIG/MAG)
- الکترودهای تنگستن و فیلر TIG
- پودر جوشکاری (SAW و دیگر روشها)
لازم به ذکر است در انتخاب فیلر به نکات زیر توجه داشته باشید:
- نوع فلز پایه و ضخامت قطعه
- روش جوشکاری مورد استفاده
- نیاز به مقاومت مکانیکی و ظاهری جوش
- شرایط محیطی (داخل کارگاه یا فضای باز)
وسایل حفاظت فردی جوشکاری
در جوشکاری، رعایت ایمنی و استفاده از تجهیزات حفاظت فردی ضروری است. این کار خطراتی مانند سوختگی، برقگرفتگی، آسیب به چشم و ریه را کاهش میدهد و تضمین میکند عملیات بهطور ایمن انجام شود.
لوازم کارگاه جوشکاری
برای راهاندازی یک کارگاه جوشکاری حرفهای و ایمن، علاوه بر دستگاهها و ابزارهای جوشکاری، داشتن لوازم کارگاهی مناسب ضروری است. این وسایل کمک میکنند تا کارگاه منظم، ایمن و بهرهور باشد و عملیات جوشکاری با کیفیت بالاتری انجام شود.
از جمله مهمترین لوازم کارگاهی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- میز و قفسههای نگهداری ابزار و مواد مصرفی: این تجهیزات باعث میشوند ابزارها همیشه در دسترس باشند و محیط کارگاه مرتب و سازمانیافته باشد.
- سیستم تهویه و هواکش: جوشکاری باعث تولید دود و گازهای مضر میشود؛ وجود تهویه مناسب، سلامت جوشکار را تضمین کرده و کیفیت جوش را افزایش میدهد.
- سیمجمعکن و نگهدارنده کابلها: کابلها و سیمهای برق و جوشکاری به صورت منظم نگه داشته میشوند تا خطر زمین خوردن و آسیب به تجهیزات کاهش یابد.
- ابزارهای کمکی و تجهیزات جانبی کارگاه: مانند گیرههای بزرگ، پایهها، سینیهای جمعآوری مواد و چراغهای کار که اجرای عملیات را سادهتر و دقیقتر میکنند.
داشتن این لوازم کارگاهی نه تنها ایمنی و نظم کارگاه را تضمین میکند، بلکه باعث میشود جوشکار بتواند تمرکز و دقت بیشتری روی عملیات داشته باشد و از آسیبهای احتمالی به دستگاهها و مواد مصرفی جلوگیری شود.
تجهیزات جوشکاری قوس الکتریکی
پیش از پرداختن به ابزار جوش قوس الکتریکی فیلم زیر را مشاهده کنید تا بهتر با این روش آشنا شوید. البته در صورتی که مایل به مطالعه بیشتر درباره این نوع جوشکاری هستید به مقاله جوشکاری قوس الکتریکی مراجعه کنید.
• تجهیزات جوشکاری قوس الکتریکی با الکترود دستی (SMAW)
روش SMAW یکی از پرکاربردترین تکنیکها در سازههای فولادی است. فرآیند آن شامل آمادهسازی تجهیزات، انجام جوشکاری و پاکسازی سطح جوش از سرباره میشود.
تجهیزات جوشکاری با الکترود روکش دار عبارتاند از:
- منبع تغذیه جریان الکتریکی
- الکترود روکشدار (هماهنگ با فلز پایه)
- پایه نگهدارنده و میز
- تجهیزات حفاظت فردی
• تجهیزات جوشکاری قوس الکتریکی زیر پودری (SAW)
روش SAW یک تکنیک ماشینی است که از الکترود بدون روکش و پودر محافظ استفاده میکند و قوس الکتریکی از نوک الکترود ایجاد میشود.
از تجهیزات جوشکاری زیرپودری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- پودرهای مخصوص جوش زیرپودری
- سیم الکترود
- منبع تغذیه (موتور ژنراتور یا ترانسفورماتور)
• تجهیزات جوشکاری قوس الکتریکی با الکترود تو پودری (FCAW)
در روش FCAW از الکترود ممتد لولهای با مواد حفاظتی داخلی استفاده میشود و برای محافظت، از سپر گازی یا CO2 بهره میگیرند. حرارت جوشکاری از طریق قوس بین الکترود و فلز پایه تامین میشود.
تجهیزات مورد نیاز برای روش FCAW شامل موارد زیر است:
- تفنگ جوشکاری
- منبع برق
- سیم جوش یا الکترود
- کابل انتقال برق
- دستگاه اندازه گیری جریان هوا
- گاز محافظ (در صورت نیاز)
• تجهیزات جوشکاری قوس الکتریکی با الکترود فلزی تحت پوشش گاز (GMAW)
روش GMAW یکی از پرکاربردترین تکنیکهاست که از الکترود و گاز محافظ (معمولا CO2) برای جلوگیری از نفوذ هوا به محل جوش استفاده میکند و فرآیند به صورت خودکار انجام میشود.
تجهیزات جوشکاری قوس الکتریکی با گاز محافظ یا میگ (MIG) عبارتاند از:
- نازل یا تورچ
- حلقه سیم جوش یا الکترود
- کپسول گاز محافظ
- منبع تغذیه
- کنترل کننده نرخ تغذیه سیم جوش
• تجهیزات جوشکاری قوس الکترود تنگستن (GTAW)
در روش TIG، قوس الکتریکی بین الکترود تنگستن و فلز پایه ایجاد میشود و با گاز خنثی از الکترود و مذاب جوش محافظت میشود. فلز پرکننده به صورت دستی در ناحیه مذاب تغذیه میشود.
تجهیزات جوشکاری TIG یا الکترود تنگستنی موارد زیر را شامل میشود:
- اینورتر به عنوان منبع تغذیه
- الکترود تنگستن
- سیلندر گاز محافظ خنثی
- مشعل یا تورچ مخصوص
• تجهیزات جوشکاری قوسی پلاسما (PAW)
در این روش مشابه TIG عمل میشود، اما به جای الکترود تنگستن از گاز یونیزه شده استفاده میشود و برای جوش دادن ورقهای آلومینیومی با ضخامتهای مختلف کاربرد دارد.
تجهیزات جوشکاری قوس پلاسما عبارتاند از:
- کنترل کننده گاز و جریان
- منبع برق
- ژنراتور با فرکانس بالا و امکان محدود کردن جریان
- مشعل پلاسما
- فیکسچر
- گاز پوشاننده
- کنترل کننده ولتاژ
• تجهیزات جوشکاری قوسی کربنی (CAW)
این روش قدیمی جوشکاری با تولید حرارت توسط قوس الکتریکی بین فلز پایه و الکترود کربنی انجام میشود. الکترود کربنی معمولا از گرافیت ساخته میشود.
تجهیزات جوشکاری قوسی کربنی عبارتاند از:
- منبع تغذیه جریان الکتریکی
- الکترود کربنی
- پایه نگهدارنده و میز
- تجهیزات حفاظت فردی
جمع بندی
جوشکاری یکی از مهمترین فرآیندها در ساخت و اجرای سازههای فولادی است و کیفیت و ایمنی آن به انتخاب صحیح تجهیزات و ابزارهای جوشکاری بستگی دارد. برخی ابزارها مختص هر نوع جوشکاری هستند و برخی دیگر در تمام روشها کاربرد دارند. در این مطلب، لیست جامع ابزار و وسایل جوشکاری به همراه تجهیزات حفاظت فردی مورد نیاز برای انجام عملیات ایمن و حرفهای بررسی شد تا بتوانید با دید کامل و آگاهی کافی، عملیات جوشکاری را با کیفیت و ایمنی بالا انجام دهید.
در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره تجهیزات و ابزار جوشکاری کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید میتوانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.
مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران
سوالات متداول
وسایل جوشکاری بسته به نوع فرآیند میتوانند متفاوت باشند، اما به طور کلی شامل دستگاههای جوش (اینورتر، ترانسفورماتور، ژنراتور)، مواد پر کننده (الکترود، سیم جوش، پودر جوش)، ابزارهای جانبی (گیره، تورچ، چکش، برس سیمی، انبرها)، و تجهیزات حفاظت فردی (کلاه ایمنی، دستکش، لباس و کفش ایمنی) هستند.
ابزارهای جدید جوشکاری، مانند اینورترها و دستگاههای جوش پیشرفته، سبکتر، قابل حمل و با کنترل دقیقتر جریان و ولتاژ هستند. این دستگاهها مصرف انرژی کمتر، قابلیت کار با انواع جریانها (AC و DC) و دقت بالاتر در جوشکاری دارند و اغلب مجهز به سیستمهای ایمنی و خنککننده هستند.
برای جوشکاری سیار، ابزارها باید سبک، قابل حمل و آسان برای راهاندازی باشند. از جمله این وسایل میتوان به دستگاههای جوش اینورتر قابل حمل، سیم جوش، تورچ کوچک، مخزن گاز سبک، کابلهای انعطافپذیر، انبر و گیره کوچک، و تجهیزات حفاظت فردی سبک اشاره کرد. هدف از این وسایل، امکان انجام جوشکاری ایمن در محل پروژه بدون نیاز به کارگاه ثابت است.
لوازم مصرفی جوشکاری شامل موادی هستند که در فرآیند جوشکاری مصرف میشوند و قابل استفاده مجدد نیستند. از جمله لوازم مصرفی جوشکاری میتوان به الکترود روکشدار، سیم جوش، الکترود تنگستن، فیلر TIG، پودر جوشکاری، گازهای محافظ (CO2، آرگون)، چسبها و مواد پوششی برای محافظت از جوش اشاره کرد.
در انتخاب وسایل جوشکاری باید به روش جوشکاری، جنس و ضخامت فلز، محیط کار، ایمنی و کیفیت ابزار توجه کرد تا جوشکاری دقیق و ایمن انجام شود.








محتواتون خیلی جامع بود فقط در دوره آموزشی تون جوشکاری به شکل تخصصی ندارید؟
سلام وقت بخیر
آموزش تخصصی جوشکاری نداریم، اما تمام نکاتی که یک مهندس مجری یا ناظر باید در خصوص اصول جوشکاری بداند؛ در آموزش نظارت و اجرای ساختمان به طور کامل هست.
یه زحمت می کشید لیستی از ابزار اندازه گیری جوشکاری بهم بدید. مچکرم
سلام وقت بخیر
ابزارهای اندازهگیری اصلی در جوشکاری معمولا شامل موارد زیر هستند:
گیج جوش، کولیس، زاویهسنج، متر نواری، مقیاس فلز، تراز، میکرومتر، گیج فاصله، گیج ارتفاع، گیج زیر برش و خطکش فولادی
جامع و کامل
سلام وقت بخیر.
خوشحالیم که براتون مفید بوده.