جدیدترین ضوابط آتش‌ نشانی ساختمان مسکونی سال ۱۴۰۴ | راهنمای کامل

ایمنی در ساخت‌ و ساز به‌ویژه در برابر آتش‌سوزی، از اهمیت بالایی برخوردار است. رعایت دقیق ضوابط آتش‌ نشانی ساختمان که بر اساس استانداردهای جهانی، الزامات مقررات ملی ساختمان و معیارهای سازمان‌های مربوطه تدوین شده‌اند، برای کاهش خطرات ناشی از حوادث آتش‌سوزی کاملا ضروری است. این دستورالعمل‌ها شامل راهنمایی‌هایی برای طراحی خروجی‌های اضطراری ایمن، نصب تجهیزات کارآمد اطفای حریق، پیاده‌ سازی سیستم‌های اعلام خطر پیشرفته و استفاده از مصالح مقاوم در برابر آتش هستند که در این مقاله از آکادمی عمران به بررسی کامل آن‌ها می‌پردازیم.

رعایت استانداردها و ضوابط آتش‌نشانی در ساختمان‌های مسکونی، تجاری و سایر کاربری‌ها، علاوه بر تضمین امنیت جانی و مالی ساکنان، یک الزام قانونی برای بهره‌ برداری ایمن و قانونی از ساختمان‌ها به شمار می‌رود. با افزایش ساخت‌ و سازهای بلندمرتبه و تراکم شهری که دسترسی نیروهای امدادی را دشوارتر و خطر گسترش حریق را بیشتر می‌کند، توجه به مقاوم‌ سازی سازه‌ها در برابر آتش، نصب سیستم‌های ایمنی و طراحی مسیرهای خروج اضطراری ضروری است؛ چرا که این اقدامات نقش مهمی در پیشگیری از فاجعه و حفظ ایمنی ساکنان دارند.

ضوابط آتش نشانی ساختمان چیست؟

ضوابط آتش‌ نشانی ساختمان مجموعه‌ای از قوانین و دستورالعمل‌های ضروری هستند که با هدف افزایش ایمنی ساختمان، پیشگیری و کنترل آتش‌سوزی و محافظت از ساکنان در برابر این حوادث تنظیم شده‌اند.

همچنین مهندس ناظر ساختمان هم موظف است در تمامی مراحل اجرای پروژه، بر رعایت الزامات و ضوابط آتش نشانی مطابق با مبحث سوم مقررات ملی ساختمان نظارت داشته باشد. برای دسترسی به متن کامل این مبحث، می‌توانید از طریق دکمه زیر فایل آن را دانلود کنید.

دانلود مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

کدام ساختمان‌ها نیاز به اخذ تاییدیه سازمان آتش نشانی دارند؟

• تمامی ساختمان‌های مسکونی که در مراحل ساخت یا دریافت پایان‌ کار از شهرداری قرار دارند.
• کلیه ساختمان‌های غیرمسکونی با کاربری‌های مختلف مانند اداری، تجاری، صنعتی و انبارها که نیاز به تأیید ایمنی دارند.
• مراکز درمانی از جمله بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، درمانگاه‌ها، مراکز ترک اعتیاد و سایر واحدهای بهداشتی که قصد دریافت یا تمدید مجوز بهره‌برداری را دارند.
• ساختمان‌هایی که تصمیم به تغییر کاربری دارند، ملزم به دریافت تأییدیه از سازمان آتش‌نشانی هستند.
• همه ساختمان‌ها و اماکنی که از طرف شهرداری یا آتش‌ نشانی اخطار ایمنی دریافت کرده‌اند، باید نسبت به اخذ تاییدیه اقدام نمایند.

ضوابط آتش نشانی ساختمان در طراحی معماری

به طور کلی الزامات و ضوابط آتش‌ نشانی ساختمان مسکونی باید در دو بخش زیر اجرا شود:

• اعلام حریق: سیستم‌های اعلام حریق با استفاده از دتکتورهای دود، آژیرها و تجهیزات هشداردهنده، وقوع آتش‌سوزی را بلافاصله به ساکنان اطلاع می‌دهند.
• اطفا حریق: سیستم‌ها و تجهیزاتی که به مهار و خاموش‌ سازی آتش کمک می‌کنند و سیستم‌های اسپرینکلر و کپسول‌های آتش‌ نشانی از نمونه‌های اصلی این ابزارها هستند.

اما ضوابط آتش‌ نشانی ساختمان‌های مسکونی در مرحله طراحی، جزئیات و بخش‌های متعددی را در بر می‌گیرد که در ادامه هر بخش به‌ صورت جداگانه بررسی خواهد شد.

بیش از ۵۰ ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفترفنی و ساختمان سازی

دریافت

1. ضوابط آتش نشانی فاصله و ارتفاع ساختمان

در ادامه الزامات و مقررات آتش‌نشانی به‌ ویژه در زمینه رعایت فاصله‌های ایمن (مجاورت‌ها) و محدودیت‌های ارتفاعی ساختمان‌ها، به منظور تأمین ایمنی ساکنان و کاهش خطرات احتمالی آتش‌سوزی ارائه شده است.

ضوابط فاصله ساختمان از جایگاه‌های سوخت

• ساخت و ساز مسکونی در مجاورت جایگاه‌های سوخت تا ارتفاع دو طبقه روی پیلوت مجاز است و در صورت افزایش تعداد طبقات باید برای هر طبقه اضافه، سه متر عقب‌ نشینی از سمت مجاور با جایگاه رعایت شود. اگر امکان عقب نشینی وجود ندارد، دیوار ساختمان سمت جایگاه باید بسیار مقاوم طراحی شود.
• دیوار کنار جایگاه سوخت باید کاملا بسته باشد و هیچگونه پنجره، دریچه یا داکتی در آن وجود نداشته باشد. همچنین این دیوار باید به‌گونه‌ای ساخته شود که بتواند فشار ناشی از انفجار (تا ۷ کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع) را تحمل کند.
• بر اساس آخرین ضوابط آتش نشانی ساختمان مسکونی، در جایگاه‌های عرضه سوخت مانند بنزین و گاز، محل استقرار مخازن باید حداقل هفت متر از املاک مجاور و معابر عمومی فاصله داشته باشد. ابعاد زمین جایگاه نیز باید با در نظر گرفتن این فاصله طراحی شود.
• همچنین احداث ساختمان‌هایی با کاربری‌های پرجمعیت نظیر سینما، سالن اجتماعات، مدارس، مساجد و سایر اماکن عمومی مشابه در مجاورت جایگاه‌های سوخت ممنوع است.

ضوابط آتش نشانی ارتفاع ساختمان

طبق ضوابط آتش نشانی ساختمان‌ها، عرض گذر باید با تعداد طبقات و ارتفاع ساختمان‌ها هماهنگ باشد. در ادامه جدول الزامات و ضوابط آتش نشانی ساختمان بر اساس ارتفاع و عرض ترافیکی گذر را مشاهده می‌کنید:

2. ضوابط آتش نشانی راه پله و آسانسور

در قدم اول علاوه بر رعایت ابعاد و استانداردهای راه پله که باید حتما مد نظر قرار گیرد، رعایت مواردی مثل استفاده از مصالح مقاوم در برابر حریق، نرده‌های استاندارد و استفاده درست از تجهیزات آتش نشانی برای افزایش ایمنی راه پله اهمیت زیادی دارد.

ضوابط آتش نشانی برای طراحی و اجرای راه پله و آسانسور در هر ساختمان با توجه به تعداد طبقات و واحدها متفاوت است که در ادامه آن را بررسی می‌کنیم:

ضوابط آتش نشانی راه پله (اصلی و اضطراری)

در ساختمان‌های با حداکثر ارتفاع 30 متر روی همکف، راه پله اصلی باید کاملا از فضای مشترک آسانسور و ورودی‌ واحدها تفکیک شود و نقش پله اضطراری را هم داشته باشد. به‌ طوری که در زمان آتش‌سوزی یا حادثه، دود و آتش وارد مسیر پله نشود و خروج ایمن افراد فراهم باشد. 

این ضابطه آتش نشانی برای ساختمان‌های زیر هم الزامی است:

• ۳ طبقه روی پیلوت با ۸ واحد در هر طبقه
• ۴ طبقه روی پیلوت با ۶ واحد در هر طبقه
• ۵ طبقه روی پیلوت با ۳ واحد در هر طبقه
• ۶ طبقه و بیشتر (حتی با ۱ واحد در هر طبقه)

ساختمان‌هایی که بیشتر از 9 طبقه روی همکف هستند (ارتفاع بیشتر از 30 متر) باید دو راه‌ پله اضطراری داشته باشند که در طبقات به هم دسترسی دارند. یکی از این راه پله‌ها باید در کنار فضای آزاد باشد. استفاده از درب دودبند و خودبسته‌ شونده در این  تا از نفوذ دود در زمان حادثه جلوگیری شود.

در ساختمان‌های خاص، غیرمسکونی و چندمنظوره، طراحی پله اضطراری باید با مشاوره کارشناس آتش‌ نشانی و طبق الزامات ایمنی انجام شود.

برای فضاهای عمومی با ظرفیت بالای ۱۰۰ نفر، پله اضطراری باید عرض مناسب، خروجی کافی و استقلال کامل از پله‌های معمولی داشته باشد و دسترسی مستقیم به انبار یا زیرزمین نداشته باشد تا ایمنی مسیر خروج در شرایط اضطراری حفظ شود.

ضوابط آتش نشانی آسانسور

• برای این که مسیرهای تخلیه و خروج اضطراری مسدود نشوند، آسانسور نباید در وسط راه پله قرار بگیرد.
• حداقل ابعاد چاه آسانسور باید ۱۵۰×۱۵۰ سانتی‌متر باشد تا فضای کافی برای تجهیزات و ایمنی کاربران فراهم گردد.
• ایستگاه مشترک آسانسور و راه‌ پله در طبقات باید با مصالح مقاوم و درب دودبند خودبسته‌شو کاملا از یکدیگر جدا شوند تا در شرایط حریق، دود وارد فضای فرار نشود.
• آسانسور باید به سیستم نجات اضطراری (Blackout) مجهز باشد تا هنگام بروز حوادث یا قطع برق، کاربران به طور ایمن تخلیه شوند.

الزامات فنی آسانسور:

• طبق ضوابط آتش نشانی ساختمان، آسانسورها باید از نوع تلسکوپی و تمام‌ اتوماتیک باشند، یعنی هم درب کابین و هم درب طبقه به‌صورت خودکار باز و بسته شوند.
• چاه آسانسور باید تا روی فونداسیون ساختمان امتداد داشته و با مصالح مقاوم در برابر حریق (تا دو ساعت) ساخته شود.
• اگر فضای خالی در زیر چاهک وجود دارد، باید ستونی با ظرفیت تحمل حداقل ۵۰۰۰ نیوتن بر متر مربع در زیر ضربه‌گیرها اجرا شود.
• قرار دادن تأسیسات داخل چاه آسانسور یا موتورخانه مجاز نیست. این فضا باید فقط به تجهیزات آسانسور اختصاص داشته باشد.
• هیچگونه بازشوی اضافی به چاه آسانسور مجاز نیست، به‌جز در ورودی و دریچه تهویه ذکر شده است.
• کلیه تجهیزات ایمنی، از جمله سیستم‌های اعلام و اطفای حریق، باید در فضای چاهک، چاه و موتورخانه آسانسور پیش‌بینی شده و عملکرد آن‌ها پیش از بهره‌برداری تأیید شود.
• ایجاد لابی آسانسور با مصالح مقاوم در برابر آتش برای جلوگیری از وارد شدن دود تا یک ساعت در هر طبقه الزامی است.
• موتورخانه آسانسور باید در اتاقی مجزا تعبیه شود و دارای دریچه‌ای با ابعاد حداقل ۶۰×۸۰ سانتی‌متر در دیوار جانبی و با بازشو به بیرون باشد (زیر کف موتورخانه).
• هرگونه بازشو یا دریچه به داخل چاه آسانسور، به‌جز درب‌های ورودی و دریچه ذکر شده در بند قبل، ممنوع است.
• تمامی الزامات و استانداردهای ملی مربوط به طراحی، ساخت و نصب آسانسور باید به‌طور کامل رعایت شوند.
• آسانسور آتش‌نشانی (غیر برانکاردبر) باید توانایی جابه‌جایی حداقل ۸ نفر با ظرفیت ۶۳۰ کیلوگرم را داشته باشد و سایر الزامات ایمنی این نوع آسانسور را نیز رعایت کند.
• فاصله دسترسی به آسانسور آتش‌نشانی نباید از ۳۰ متر بیشتر باشد؛ این فاصله از دورترین نقطه خروجی قابل‌دسترس تا درب آسانسور سنجیده می‌شود.
• آسانسور آتش‌نشانی باید به تمام طبقات ساختمان دسترسی داشته باشد.

3. ضوابط آتش نشانی پارکینگ ساختمان

الزامات و ضوابط آتش نشانی پارکینگ‌ها هم باید طبق اصول ایمنی و استانداردهای مقررات ملی ساختمان اجرا شوند. بنابراین رعایت موارد زیر برای تضمین ایمنی کاربران و عملکرد صحیح در مواقع بحرانی الزامی است:

الزامات طراحی رمپ پارکینگ

• فاصله رمپ پارکینگ از پیاده‌ رو: شروع رمپ پارکینگ باید حداقل 2/5 متر از مرز معبر عمومی یا پیاده‌ رو فاصله داشته باشد.
• شیب رمپ: طبق ضوابط، حداکثر شیب مجاز برای رمپ پارکینگ 15% تعیین شده است.
• ارتفاع آزاد رمپ: ارتفاع آزاد رمپ پارکینگ (فاصله از سطح تا سقف) باید حداقل ۱۹۵ سانتی‌متر باشد.
• شعاع چرخش خودرو: برای گردش خودروها در رمپ، حداقل قطر گردش ۱۲ متر در نظر گرفته می‌شود.
• وتر گردش ۹۳ درجه: حداقل وتر گردش رمپ در زاویه ۹۳ درجه، باید ۷ متر باشد.
• عرض رمپ‌ها: طبق ضوابط مقررات ملی ساختمان، پارکینگ‌های با ظرفیت بیش از ۲۴ واحد، ملزم به تأمین دو رمپ به عرض حداقل ۳.۵ متر یا یک رمپ دوطرفه با عرض ۵ متر هستند.
  برای پارکینگ‌های کمتر از ۲۴ خودرو، رمپی با عرض حداقل ۲.۵ متر کافی است.
• دسترسی به طبقات: کلیه پارکینگ‌ها در طبقات زیرزمین و فوقانی باید از طریق رمپ یا آسانسور خودروبر، به تراز خروجی (همکف) دسترسی داشته باشند.

برای آشنایی کامل با ابعاد و استانداردهای پارکینگ به مقاله ضوابط پارکینگ مسکونی مراجعه کنید.

الزامات ایمنی و آتش‌نشانی در پارکینگ‌ها

• حداقل ارتفاع مفید پارکینگ: ارتفاع آزاد و بدون مانع در پارکینگ‌ها نباید کمتر از ۲۱۰ سانتی‌متر باشد.
• راه‌های خروج: پارکینگ‌های بسته (در هر تعداد طبقه و مساحت)، باید دست‌کم دو مسیر خروج اضطراری مستقل داشته باشند.
• دوربندی فضاها: اتصال پارکینگ به دستگاه پله و آسانسور باید با در دودبند خودبسته‌شو ایمن شود.
• دسترسی به اتاق نگهبانی: ایجاد ارتباط مستقیم بین پارکینگ و اتاق خواب (مانند اتاق نگهبان یا سرایداری) ممنوع است. در صورت لزوم، باید یک فضای پیش‌ورودی با ابعاد حداقل ۱.۲ × ۱.۲ متر با دیوارهای مقاوم به آتش (یک ساعت) برای جداسازی در نظر گرفته شود.
• سیستم‌های ایمنی: تمامی پارکینگ‌های بسته ملزم به تجهیز به سیستم اعلام و اطفای حریق خودکار و دستی هستند.
• پلکان ایمن: پلکان پارکینگ باید مجهز به تمهیدات دوربند و دودبند، مطابق ضوابط سازمان آتش‌نشانی باشد.

4. ضوابط آتش نشانی برق و روشنایی ساختمان

سیستم برق رسانی و روشنایی هم باید طبق ضوابط آتش نشانی ساختمان طراحی و اجرا شود که در ادامه این الزامات را بررسی می‌کنیم:

• هر بخش از ساختمان مانند آشپزخانه، اتاق‌ها، سرویس‌ها و سالن باید فیوز مینیاتوری مجزای خود را داشته باشد.
• تابلو برق هر واحد باید در نزدیکی درب ورودی همان واحد نصب شود.
• وجود کلید محافظ جان (FI) در تمام تابلوهای برق الزامی است.
• عبور کابل‌های برق باید از داخل داکت یا داخل دیوار انجام شود.
• ساختمان باید به سیستم محافظت در برابر رعد و برق مجهز باشد.
• فضاهای تاریک مانند راهرو، پله، زیرزمین و موتورخانه باید به روشنایی ۱۲ ولت یا منابع نوری اضطراری مجهز باشند.
• در مکان‌های مرطوب، تا ارتفاع ۲ متر فقط برق ۱۲ ولت استفاده شود و بالاتر از آن می‌توان از برق ۲۲۰ ولت بهره گرفت.
• در مسیرهای عبور مانند راه‌ پله، نصب رله تایمردار یا سنسور حرکت برای کاهش مصرف و افزایش ایمنی توصیه می‌شود.

5. ضوابط آتش نشانی طراحی موتورخانه

• بهتر است موتورخانه تأسیسات، جدا از محدوده زیربنای اصلی ساختمان طراحی شود. در غیر این صورت، رمپ باید در مجاورت نمای خارجی ساختمان قرار گیرد و پنجره‌ای رو به فضای باز برای آن الزامی است.
• برای عبور لوله‌های تأسیساتی، کابل‌های برق و دودکش‌ها، استفاده از داکت‌های کاملاً مجزا و مستقل الزامی است.
• موتورخانه نباید در کنار چاه آسانسور، راه‌ پله یا سالن اجتماعات قرار گیرد. در صورت اجبار به مجاورت، دیوارهای مشترک باید دارای مقاومت کافی در برابر آتش باشند.

6. ضوابط آتش نشانی نما در ساختمان

استفاده از نمای شیشه‌ای یا سنگی باید بر اساس قوانین و ضوابط آتش نشانی ساختمان انجام شود که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم:

• در نماهای تمام‌شیشه‌ای، باید از شیشه‌های سکوریت با ضخامت مناسب بر اساس ابعاد و موقعیت نصب استفاده شود تا ایمنی و دوام نما تضمین گردد.
• در فضای داخلی واحدها، پس از نمای خارجی، جان‌پناهی با ارتفاع حداقل ۸۲ سانتی‌متر باید اجرا شود تا ایمنی ساکنین به ویژه در نواحی باز مانند تراس یا پنجره‌های سرتاسری تامین گردد.
• در اجرای نمای سنگی لازم است هر سه متر یک‌بار، ردیف جدید سنگ‌ها روی پله یا نیش بعدی قرار گیرد و تمامی سنگ‌ها به‌ صورت کامل اسکوپ شوند که در مقاله اسکوپ سنگ نما به طور کامل به آن پرداخته‌ایم.
• سنگ‌هایی که روی درپوش‌ها نصب می‌شوند، باید به‌صورت دقیق رول‌ پلا‌ک‌کاری شوند تا از جداشدگی آن‌ها جلوگیری شود.
• فضای خالی پشت سنگ نما باید با مصالح ساختمانی مناسب به‌طور کامل پر شود تا اتصال پایدار و ایمن ایجاد گردد.
• در محل اتصال دیوارهایی که از نما جدا می‌شوند (مانند کنج‌ها یا تقاطع‌ها)، استفاده از مصالح بنایی الزامی است تا پیوستگی و یکپارچگی سازه حفظ شود.

7. ضوابط آتش نشانی ساختمان‌های بلند مرتبه

تجهیزات و راهکارهای حفاظت جانی و مالی در برابر حریق در ساختمان‌های بلندمرتبه تفاوت‌هایی دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود.

1. تجهیز کامل به شبکه بارنده خودکار تأییدشده (اسپرینکلر) بر اساس استانداردهای بین‌المللی.
2. نصب شیر کنترل و سوئیچ جریان آب با سیستم نظارت الکتریکی، متصل به سیستم اعلام حریق.
3. سیستم‌های کشف و اعلام حریق خودکار طبق استاندارد ملی (6174) یا بین‌المللی (NFPA 72).
4. در فضاهای حساس (مراکز دیتا، اتاق برق و غیره) از سیستم اطفای مناسب استفاده شود.
5. مقاومت حداقل ۱ ساعت برای دیوارهای شفت‌های قائم (با رعایت شرایط اسپرینکلر).
6. دیوارها و سقف اتاق پمپ آتش‌نشانی و اتاق ژنراتور: حداقل ۲ ساعت مقاومت در برابر آتش.
7. دوربند پلکان‌ها و شفت آسانسورها باید مقاوم به زلزله و ضربه باشند (مطابق مبحث ششم مقررات ملی ساختمان و آیین‌نامه ۲۸۰۰).
8. اتاق فرماندهی آتش‌نشانی مستقل و ایمن، حداقل ۹ مترمربع، دارای تابلو مشخص و راهرو دسترسی ۱۲۰ سانتی‌متر.
9. مجهز به سیستم تلفن آتش‌نشان برای ارتباط با لابی‌ها، کابین آسانسورها، اتاق‌های برق و پاگردها.
10. روشنایی خروج، سیستم اعلام حریق، آسانسور آتش‌نشانی، پمپ آتش‌نشانی، مرکز کنترل و غیره.
11. حداقل ۲ آسانسور آتش‌نشانی مستقل در شفت مقاوم که به تمام طبقات دسترسی داشته باشد.
12. بازشو به لابی مقاوم به آتش (۱ ساعت) با مساحت ≥ ۱۴ مترمربع.
13. یکی از آسانسورها باید قابلیت حمل برانکارد داشته باشد.
14. در ساختمان‌های بالای ۱۲۸ متر: حداقل ۲ رایزر مستقل برای هر زون آتش‌نشانی.
15. رایزرها طبقات را به‌ صورت یک در میان تغذیه کنند.
16. درهای پلکان خروج می‌توانند قفل باشند، اما باید با فرمان اتاق کنترل در زمان حریق آزاد شوند.
17. در هر ۵ طبقه، تلفن اضطراری جهت ارتباط با مرکز کنترل نصب شود
18. تخلیه اضطراری از ساختمان‌های بلندمرتبه می‌تواند با کمک هلیکوپترها به‌عنوان یکی از راهکارهای نجات مورد استفاده قرار گیرد.

جمع بندی

همان‌طور که در این مقاله بررسی شد، رعایت ضوابط آتش‌ نشانی در ساختمان‌های مسکونی فراتر از یک الزام قانونی و ضرورتی حیاتی برای حفظ جان و مال ساکنان به شمار می‌رود. از طراحی دقیق رمپ‌ها و مسیرهای خروج اضطراری گرفته تا نصب سامانه‌های پیشرفته اعلام و اطفای حریق، از استفاده از مصالح مقاوم تا ایجاد فضاهای ایمن در بخش‌هایی مانند پارکینگ‌ها و موتورخانه‌ها، هر جزء از فرآیند طراحی و ساخت باید با رویکرد ایمنی در برابر آتش‌سوزی انجام شود. این موضوع به‌ویژه در ساختمان‌های بلندمرتبه و پرتردد که پیچیدگی‌های خاص خود را دارند، از اهمیت بیشتری برخوردار است. توجه به جزئیات و اجرای کامل این ضوابط، همراه با نظارت مستمر سازمان آتش‌نشانی، زمینه‌ساز ایجاد محیط‌هایی ایمن‌تر و آرامش‌بخش‌تر برای زندگی خواهد بود.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره ضوابط آتش نشانی ساختمان کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری