درز انقطاع چیست؟ صفر تا صد محاسبه درز انقطاع با مثال و نکات اجرایی

در تهیه و تنظیم نقشه‌های معماری و همچنین در اجرای ساختمان در نظر گرفتن فاصله‌ای ایمن بین دو سازه مجاور طبق آیین نامه‌ها الزامی است. اهمیت درز انقطاع در جلوگیری از ریزش سازه‌ها در زلزله است، به صورتی که دو ساختمان در موقعیتی نسبت به یکدیگر قرار گیرند که با جا به جایی در اثر زلزله کمتر به یکدیگر ضربه وارد کنند.

با توجه به اینکه درز انقطاع یکی از مفاهیم مهمی است که در آیین نامه‌ها و استاندارهای مهم به آن اشاره شده، در این مقاله به سوال درز انقطاع چیست پاسخ می‌دهیم. سپس به چگونگی محاسبه درز انقطاع برای ساختمان‌ها پرداخته و فرمول آن را عنوان می‌کنیم. همچنین با ارائه مثال‌های ساده تلاش می‌کنیم تا این مفهوم را به خوبی درک کنید. با ما در آکادمی عمران همراه باشید.

درز انقطاع چیست؟

با توجه به رفتار سازه‌ها در هنگام زلزله و حرکت‌ آن‌ها که می‌تواند باعث نزدیک شدن دو سازه مجاور هم به یکدیگر و در نهایت برخورد آن‌ها شود، لازم است درزی بین دو ساختمان مجاور هم لحاظ شود که به آن درز انقطاع می‌گویند. پیش بینی درز انقطاع باعث وجود یک فاصله ایمن بین دو ساختمان شده و از برخورد آن‌ها در هنگام زلزله به یکدیگر جلوگیری می‌کند.

اهیمت درز انقطاع 

محاسبه درز انقطاع و در نظر گرفتن آن در آیین نامه طراحی ساختمان استاندارد 2800 به این صورت گفته شده که لازم است برای حذف یا کاهش خسارات ناشی از ضربه‌ ساختمان‌های مجاور به یکدیگر در هنگام زلزله، درز انقطاع لحاظ شود. در واقع ساختمان‌ها با پیش بینی این درز از یکدیگر جدا شده و فاصله‌ای بین آن‌ها به وجود می‌آید.

همچنین پس از ساخت ساختمان می‌توان با استفاده از مصالح کم مقاومت اقدام به پر کردن درز انقطاع نمود به طوریکه در هنگام وقوع زلزله بر اثر برخورد دو ساختمان، این مصالح به راحتی خرد شده تا بعد از وقوع زلزله آن‌ها را با مصالح جدید جایگزین کنیم.

طوفان تخفیفی آکادمی عمران تو راهه

مشاهده جزئیات

محاسبه مقدار درز انقطاع

طبق استاندارد 2800 ویرایش چهارم محاسبه درز انقطاع برای ساختمان‌های با 8 طبقه و کمتر متفاوت از ساختمان‌های با 8 طبقه و بیشتر هستند. برای ساختمان‌های با هشت طبقه یا کمتر گفته شده که فاصله هر طبقه از مرز زمین مجاور باید حداقل به اندازه پنج هزارم ارتفاع آن طبقه از روی تراز پایه باشد.

به عنوان مثال برای ساختمان با تراز ارتفاعی 20 متر (2000 سانتی‌متر)، این مقدار را در 0.005 ضرب کرده تا عدد 10 به دست آید. یعنی مقدار درز انقطاع در این تراز ارتفاعی باید حداقل 10 سانتی‌متر باشد. دقت کنید اگر ساختمان کناری 30 متر ارتفاع داشته باشد آن ساختمان نیز باید 15 سانتی‌متر درز رعایت کند. آنچه که بعد از ساخت دو ساختمان باقی می‌ماند درز 25 سانتی‌متری است. اما هر ساختمان صرفا موظف به رعایت درز انقطاع خود می‌باشد.

برای ساختمان‌های با 8 طبقه یا بیشتر و همینطور ساختمان‌های با اهمیت زیاد و خیلی زیاد با هر تعداد طبقه، عرض درز انقطاع بین ساختمان و ساختمان کناری را با استفاده از تغییر مکان جانبی غیرخطی طرح و با در نظر گرفتن اثر پی – دلتا تعیین می‌کنند. برای این کار ابتدا تغییر مکان برای هر دو ساختمان محاسبه شده، با استفاده از جذر مجموع مربعات دو عدد، درز انقطاع را محاسبه می‌کنند.

طبق این استاندارد اگر به مشخصات ساختمان مجاور دسترسی نباشد، حداقل فاصله هر طبقه از زمین مجاور باید برابر هفتاد درصد مقدار تغییر جانبی غیر خطی طرح در آن طبقه ساختمان در نظر گرفته شود.

منظور از ساختمان‌های با اهمیت زیاد و خیلی زیاد بیمارستان‌، فرودگاه، تاسیسات نظامی و به طور کلی ساختمان‌هایی است که با توجه به کاربری آن‌ها، میزان آسیب وارده به علت زلزله از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

فرمول محاسبه درز انقطاع ساختمان

همانطور که در قسمت قبل توضیح دادیم فرمول محاسبه درز انقطاع ساختمان برابر است با:

0.005 × h = مقدار درز انقطاع

که در این رابطه h فاصله بین تراز ارتفاع سازه از تراز پایه است. برای مثال اگر فاصله کف بام تا کف پایین‌ترین طبقه از ساختمان 16 متر باشد، داریم:

متر 0.08 = 0.005 × 16

یعنی طبق فرمول، مقدار درز انقطاع برای این ساختمان برابر 8 سانتی‌متر است.

شاید در برخی از مطالب فرمول بالا را به صورت h/200 دیده باشید. لازم به ذکر است که این فرمول ساده شده فرمول اصلی بوده (0.005 یعنی 5 تقسیم بر 1000) و در مقدار نهایی تفاوتی ایجاد نمی‌کند.

کنترل درز انقطاع 

پیش از بررسی این مطلب لازم است بدانید که طبق تعریف درز انقطاع، ارتفاع کف را از تراز پایه حساب می‌کنیم. بر اساس استاندارد 2800 منظور از تراز پایه ساختمان ترازی است که در هنگام وقوع زلزله، از آن تراز به پایین اختلاف حرکتی بین ساختمان و زمین وجود نداشته باشد.

این تراز طبق آیین نامه به دو شکل زیر در طراحی ساختمان در نظر گرفته می‌شود:

1. برای ساختمان‌های بدون زیر زمین یا ساختمان‌هایی که زیر زمین دارند ولی دیوارهای نگهبان آن به سازه متصل نیستند: در این حالت تراز پایه برای طراحی سازه در سطح بالای فونداسیون خواهد بود.
2. سازه‌های دارای زیرزمین که دیوارهای نگهبان آن به سازه متصل بوده و فضای بین خاکبرداری و دیوار نگهبان زیر زمین، با خاک متراکم پر شده باشد: در این حالت تراز پایه می‌تواند در نزدیک‌ترین سقف زیر زمین به زمین طبیعی اطراف باشد. البته در این حالت لازم است دو شرط زیر برقرار باشد:

• خاک طبیعی موجود در اطراف ساختمان متراکم باشد.
• دیوارهای نگهبان زیر زمین بتن آرمه بوده و آخرین سقف زیر زمین هم صلبیت کافی داشته باشد. برای افزایش صلبیت سقف می‌توان از صلبیت تیرها یا مجموع تیر و دال سقف استفاده کرد.

درز انقطاع فونداسیون

چون جابجایی در زیر تراز پایه صفر در نظر گرفته می‌شود نیازی به اعمال درز انقطاع برای فونداسیون نیست. اما در فونداسیون سازه برای اجرای ستون‌ها و جاگیری آن‌ها لازم است به این درز که رعایت آن الزامی است توجه کنیم. از طرفی همانطور که گفتیم این درز از تراز پایه محاسبه می‌شود. لذا به این درز در فونداسیون توجه کرده و با اعمال آن به اجرای ستون‌ها می‌پردازیم. در قسمت فونداسیون می‌توان این درز را با خاک یا دیگر مصالح مناسب پر کرد. اگر ساختمان کناری زیر زمین داشته باشد نیازی به اجرای دیوار حائل نبوده و می‌توان درز انقطاع را در نظر گرفت اما اگر خاک باشد برای جلوگیری از ریزش خاک زیر ساختمان همسایه باید دیوار حائل در درز انقطاع اجرا شود.

حالا که متوجه چگونگی در نظر گرفتن این درز در فونداسیون شدیم به موضوع اصلی یعنی کنترل درز انقطاع می‌پردازیم. برای کنترل این فاصله در دو نوع سازه بتنی و فولادی باید پارامترهای متفاوتی را چک کنیم.

یک نکته مهم برای این کار در نظر گرفتن اندود نمای جانبی ساختمان که ملات ماسه سیمان و پلاستر سیمان سفید است. در برخی موارد دیوار همسایه یا اندود سیمانی که اجرا کرده درز انقطاع ساختمان شما را پر می‌کند. این مورد در زیر تراز پایه اهمیتی ندارد.

کنترل درز انقطاع برای ساختمان بتنی 

برای کنترل این مقدار در ساختمان‌های بتنی باید در زمان آرماتوربندی و اجرای ریشه‌های ستون در فونداسیون و پیش از بتن‌ریزی اقدام کرد. به این صورت که باید فاصله از پشت تنگ‌ها تا مرز زمین مجاور اندازه گیری شود. در واقع فاصله از پشت تنگ تا مرز زمین مجاور باید مجموع دو مقدار کاور بتن و درز انقطاع باشد.

برای مثال فرض کنید مقدار درز انقطاع در نقشه معماری سازه 8 سانتی متر در نظر گرفته شده است. همچنین کاور بتن ستون در نقشه‌ 5 سانتی‌متر مشخص شده است. برای ساختمان بتنی در زمان اجرای ریشه ستون‌ها، باید فاصله پشت تنگ تا زمین مجاور، مجموع این اعداد یعنی 13 سانتی‌متر باشد.

شاید برایتان سوال باشد که چطور می‌توان به ریزه‌کاری‌های اجرای ساختمان مسلط شد. در پاسخ آموزش اجرای ساختمان را به شما معرفی می‌کنیم. در این آموزش تماما با مثال‌های کارگاهی و بازدید از پروژه‌های مختلف با همه مراحل اجرای ساختمان از تخریب و گودبرداری گرفته تا اجرای اسکلت بتنی و فلزی و در نهایت دیوارچینی و نازک کاری آشنا می‌شوید. برای مطالعه سرفصل‌های این آموزش روی لینک آبی رنگ کلیک کنید.

کنترل درز انقطاع برای ساختمان فولادی

برای ساختمان‌های فولادی، کنترل درز انقطاع باید در زمان اجرای آرماتوربندی فونداسیون و نصب بیس پلیت به ستون‌ها انجام شود. برای کنترل این مقدار باید فاصله از وجه بیرونی ستون فلزی را تا مرز زمین مجاور اندازه بزنیم.

درز انقطاع در پلان ساختمان بنایی

یکی از موضوعاتی که لازم است به آن توجه کنیم، در نظر گرفتن درز انقطاع در پلان ساختمان بنایی با توجه به استاندارد 2800 است که در تصویر زیر نمونه‌ای از آن را مشاهده می‌کنید.

طبق این آیین نامه پلان ساختمان بنایی باید یکی از سه حالت زیر را برای تحمل نیروهای افقی ناشی از زلزله به صورت یکنواخت داشته باشد.

1. پلان ساختمان باید نسبت به هر دو محور اصلی، قرینه یا نزدیک به قرینه باشد.
2. طول ساختمان نباید از سه برابر عرض آن بیشتر باشد.
3. ابعاد پیش‌آمدگی در پلان ساختمان، بدون تعبیـه درز انقطـاع، بـه مقـادیری کـه در شکل زیر مشخص شده است، محدود باشد.

البته توجه کنید در صورتی که 5l<L یا D>5d باشــد، ایــن قسمت‌ها پیش‌آمدگی تلقی نشده و در این صورت محدودیتی بـرای بعـد دیگـر وجـود ندارد، مشروط بر آنکه قرینه بودن پلان ساختمان به طور نامناسبی تغییر نکند.

در آیین نامه برای درز انقطاع در پلان ساختمان گفته شده در صورتی که پلان ساختمان شرایط زیر را داشته باشد، باید با ایجاد درز انقطاع، ساختمان را به قطعات مناسب‌تری تقسیم کنیم، به طوری که هـر قطعـه 3 شرط بند بالا را داشته باشد. در ایـن صـورت الزامی برای ادامـه درزهـای انقطـاع در شـالوده و فونداسیون ساختمان وجود ندارد.

1. نسبت طول به عرض پلان ساختمان بیشتر از 3 باشد.
2. پلان ساختمان نامتقارن یا دارای پیش‌آمدگی‌هایی بیشتر از مقـادیر بند 3 قسمت بالا باشد.

نکات اجرایی درز انقطاع

• طراح سازه و معماری باید به درستی و طبق استاندارد 2800 این درز را در نقشه‌ها اعمال کنند. در صورت عدم اعمال این فاصله حتی اگر مراجع قانونی مانند نظام مهندسی نقشه را تایید کنند، مسئولیت هرگونه عواقب ناشی از عدم طراحی صحیح بر عهده مهندس طراح سازه است.
• مهندس ناظر موظف است درز انقطاع را به دقت و با توجه به نقشه کنترل کرده و در صورتی‌ که مهندس اجرای ساختمان همکاری لازم را با او نداشته باشد، باید گزارش تهیه کرده و به مراجع ذیصلاح تحویل بدهد.
• ناظر ساختمان باید توجه کند که نیازی به بررسی رعایت یا عدم رعایت درز انقطاع برای ساختمان مجاور (نوساز یا قدیمی) نیست. برای ناظر رعایت درز انقطاع و اجرای آن مطابق نقشه‌هایی است که نظارت آن‌ها را بر عهده دارد.
• باید توجه کنیم با اعمال این درز و کم شدن فاصله ستون‌ها، پارکینگ حذف نشود. این موضوع باید توسط ناظر گزارش شده و تا زمان مشخص شدن وضعیت از ادامه کار جلوگیری شود .
• لازم است از کاهش درز انقطاع در طبقات بالا جلوگیری شود چرا که در صورت بروز چنین مسئله‌ای ممکن است کمیسیون ماده صد حکم تخریب صادر کند.

• طبق استاندارد 2800 باید از اختلاف تراز در یک ساختمان پرهیز شود و در صـورت وجـود اختلاف تراز بیش از 60 سانتی‌متر باید دیوارهای حد فاصل دو قسمتی که اخـتلاف تـراز دارند با کلاف‌بندی اضافی مناسب تقویت شوند یا اینکه دو قسمت ساختمان به وسـیله درز انقطاع از یکدیگر جدا شوند. رعایت اندازه مجاز بازشوها در تمـام دیوارهـا طبق آیین نامه الزامـی اسـت. بـین دو قسمت از درز انقطاع باید ناحیـه فوقـانی پـر شـده و همچنین ضـوابط بازشوها در قسمت زیرین رعایت شود.
• در اجرای نمای ساختمان مثلا نمای سنگی بهتر است که سنگ نمای دو ساختمان مجاور در قسمت درز انقطاع از یکدیگر جدا بوده و بهم نچسبند. اما به طور معمول این مسئله رعایت نشده و مشکل بزرگی هم ایجاد نمی‌کند چرا که فقط باعث شکستن سنگ نمای آن قسمت در هنگام بروز زلزله خواهد شد.
• با توجه به استاندارد 2800 و مبحث 6 مقررات ملی ساختمان در انتهای کار برای زیباسازی فضای شهر و باز نماندن درزها برای اینکه خطری برای انسان‌ها و جانوران نداشته باشند می‌توان با مصالح مناسب فاصله درز انقطاع را در بخش نما پر کرد. طبق این دو آیین‌نامه برای این کار باید از مصالح انعطاف‌پذیر استفاده کرد که در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم. همچنین درز انقطاع از قسمت پشت بام پوشانده شده تا پرنده یا گربه وارد درز انقطاع نشود.

مصالح مجاز برای پر کردن درز انقطاع

همانطور که گفتیم می‌توانیم برای پر کردن درز انقطاع از مصالح انعطاف پذیر استفاده کنیم. از مصالح انعطاف‌پذیر می‌توان به ماسه بادی و پلاستوفوم اشاره کرد.

دقت کنید که استفاده از مصالح بنایی و بتن به هیچ وجه مورد قبول نبوده و ناظر ساختمان در صورت مشاهده چنین مواردی باید آن را در گزارش‌های خود قید کند.

از طرفی استفاده از یونولیت برای بستن این درز پیشنهاد نمی‌شود. چرا که یونولیت در برابر تابش نور خورشید و بارش باران مقاومتی ندارد.

علاوه بر پر کردن این درز، برای پوشش آن نیز می‌توان اقداماتی انجام داد این کار با استفاده از ورق‌های گالوانیزه یا توری مرغی و پیچ کردن آن‌ها به دو طرف نما انجام می‌شود.

البته توجه داشته باشید که مصالح مورد استفاده برای پوشاندن این فاصله باید دارای دوام بالا، امکان آب‌بندی، امکان وجود بازشو در قسمت‌های مورد نظر و جاذب جا به جایی‌های ساختمان باشد.

جمع بندی

همانطور که گفتیم درز انقطاع به فاصله دو ساختمان مجاور گفته می‌شود که برای جلوگیری از تخریب هنگام وقوع زلزله تعبیه می‌گردد. نحوه محاسبه این فاصله طبق استاندارد 2800 مشخص شده که در این مقاله به طور کامل آن را بیان کردیم. همچنین با مثال‌های عددی به بررسی فرمول محاسبه آن پرداختیم.

در انتهای این مقاله امیدواریم به خوبی با درز انقطاع آشنا شده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری