چاه جذبی و تمام دانستی‌های آن زیر ذره‌بین آکادمی عمران
چاه جذبی چیست ؟ تا حالا فکر کردید فاضلاب ساختمان در کجا دفع می‌شود؟! می‌دانید تمام ساختمان‌های ساخته شده برای دفع فاضلاب، آب باران یا اجرای سیستم ارت، چاه جذبی دارند؟! البته با گسترش سیستم فاضلاب شهری (اگو) حفر چاه جذبی جهت دفع فاضلاب منسوخ شده است. اما هنوز انتقال آب باران و اجرای سیستم ارت به چاه نیاز دارد.
اینکه حفاری به چه اندازه و به چه شکل باشد، ریزه‌کاری‌های زیادی دارد. این مقاله آکادمی عمران را تا انتها بخوانید تا ریزه‌کاری‌های این موضوع را بدانید!
چاه جذبی چیست؟
ممکنه در حین شستن دست خود به این فکر کرده باشید که این آب به کجا میرود؟ یا فاضلاب واحدهای ساختمان که از لوله‌ها پایین میرود در انتها به کجا می‌رسد؟ شاید هنگام بارندگی با خود گفته‌اید این همه آب جاری شده در سطح بام به کجا ختم می‌شود و چه عاقبتی در انتظارش است.
پس بگذارید کاربرد چاه جذبی و هدف از اجرای آن را از ابتدا بازگو کنیم.
اگر در خانه‌ای زندگی می‌کنید که هنوز به سیستم فاضلاب شهری (اگو) وصل نشده یا اخیرا وصل شده حتما از چاه جذبی برای دفع فاضلاب استفاده می‌کنید.
در واقع تمام فاضلاب‌های ساختمان وارد یک چاه شده که به دلیل مجاورت با خاک و جذب سیال به آن، جذبی می‌گویند.
اما برای ساختمان‌های جدید تمام فاضلاب واحدها به سمت بیرون از ساختمان و ورودی اگو منتهی می‌شود و دیگر نیاز به حفر چاه جذبی و دردسرهای آن برای دفع فاضلاب نیست.
در ادامه درباره اینکه چاه جذبی چیست و دردسرهای آن کدام است بیشتر صحبت خواهیم کرد اما این نکته را بدانید که با آمدن اگو حفر چاه جذبی تمام نشده است.
همچنان برای انتقال آب باران به سفره‌های زیر زمینی و تخلیه الکتریکی جریان‌های ناخواسته به چاه نیاز داریم.
در مقاله مراحل نازک کاری به ترتیب اولویت، مراحل این بخش از اجرای ساختمان را به همراه فیلم برایتان آورده‌ایم. برای مطالعه روی لینک آبی رنگ کلیک کنید.
تفاوت چاه سپتیک و جذبی چیست؟
فیلم زیر در مورد نحوه اجرای چاه سپتیک است. ابتدا این فیلم را مشاهده کرده تا ادامه مقاله را با دید بهتری بخوانید.
می‌توان به جای چاه جذبی از سپتیک نیز استفاده کرد. انتخاب نوع چاه به میزان زیادی به جنس خاک، نوع زمین، سطح آب زیرزمینی و کاربری آن بستگی دارد.
به طور کلی اگر خاک به میزان کافی شن، ماسه یا خرده سنگ داشته باشد، زهکش خوبی است و می‌تواند سیال را به خوبی جذب و عبور دهد، پس چاه جذبی برای این خاک مناسب است.
اما در صورتی که خاک منطقه به میزان زیادی رس یا خاصیت باتلاقی با سطح آب زیر زمینی بالا باشد، از چاه سپتیک استفاده می‌شود.
چرا که خاک رسی سیال را از خود عبور نداده و به سرعت پرشده و نیاز به حفر چاه جدید دارید.
در مورد سپتیک در ادامه صحبت خواهیم کرد اما بدانید که برخلاف چاه جذبی که تخلیه نمی‌شود و اگر پر شود نیاز به حفر مجدد در قسمت دیگر زمین است، سپتیک نیاز به تخلیه دارد.
هر چند وقت یک بار بسته به ظرفیت سپتیک و میزان استفاده آن را تخلیه کرده و می‌توان مجدد از آن استفاده کرد.
۳۰ ساعت آموزش حرفه‌ای دفترفنی و ساختمان سازی
چند ریزه‌کاری مهم چاه فاضلاب زیر فونداسیون
قبل از اینکه به اجزای چاه جذبی و سپتیک بپردازیم چند نکته مهم را بررسی کنیم.
- یکی از مواردی که در حفر چاه‌های جذبی باید به آن دقت شود، عدم آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی است. به همین دلیل چاه جذبی آب باران باید از فاضلاب جداگانه حفر شده و تا جای ممکن از هم دور باشند.
- بدیهی است که پس از اجرای کف سازی محل چاه مشخص نخواهد بود، لذا پس از اجرای آن، در نقشه‌های ازبیلت، محل آن به خوبی مشخص شود.
- هنگام اجرای فونداسیون گسترده باید در محل حفر چاه کول گذاشته شده و اطراف آن را با آرماتورهای قطری پوشاند.
اگر این کار انجام نشود برای حفاری مجبوریم بتن و آرماتورهای فونداسیون اجرا شده را تخریب کنیم که به سازه آسیب وارد می‌کند.
معمولا روی بتن مگر کول گذاشته تا بتن ریزی نشود. بعد از بتن ریزی فونداسیون و هنگام حفر چاه، تنها ده سانتی متر بتن مگر را تخریب می‌کنند تا به خاک برای حفاری برسند.
آرماتورهای قطری از گسترش ترک بتن فونداسیون در اطراف بازشو جلوگیری کرده و عرض ترک را محدود می‌کنند.
2 عدد آرماتور به طول 2 متر یا 3 عدد آرماتور به طول 1.5 متر با قطری برابر یا یک شماره کمتر از قطر آرماتور فوقانی فونداسیون برای این کار کافی است.
- پیشنهاد می‌شود محل چاه جذبی ساختمان در حیاط باشد و حدالامکان فاصله خوبی از پی و ستون‌ها داشته باشد تا در صورت ریزش آن، سازه دچار نشست نشود.
مابقی ریزه‌کاری‌ها را بعد از معرفی اجزای چاه جذبی و سپتیک خواهیم گفت، پس تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
اجزای چاه جذبی
این عضو در سازه‌های گوناگون از 4 قسمت زیر تشکیل شده است:
1) میله
به بخشی از چاه که به صورت قائم در زمین حفر شود، میله گویند. قطر میله به طور کلی برابر با 80 تا 100 سانتی‌متر است. این کار تا زمانی که به لایه خاک درشت دانه و نفوذپذیر برسد، ادامه می‌یابد.
بدیهی است خاک درشت دانه به دلیل توانایی زهکشی بالاتر و عبور سیال از خود، برای چاه جذبی مناسب‌تر است. اگر خاک رسی باشد سیال از آن عبور نکرده و چاه به سرعت پر می‌شود. همچنین مقاومت و پایداری خاک درشت‌دانه نیز بیشتر است.
- برای کم کردن معایب چاه جذبی در ساختمان، همواره باید عمق میله در کمترین حالت برابر با 6 متر باشد. چرا که نباید نیروهای وارده از پی و وسیله‌های نقلیه تاثیری در آن داشته و سبب ریزش آن شود.
هم چنین کم بودن طول میله به معنای نزدیک بودن فاضلاب به سطح زمین و بروز بوی نامطبوع است.
- زمانی که میله چاه بلند است باید به خوبی آن را هوادهی کرد. چرا که کارگر داخل آن نیاز به اکسیژن برای تنفس دارد.
- برای پیشگیری از ریزش آب بر دیواره چاه، میله باید به طور کامل شاقول حفاری شده و روی آن گلدانی نصب شود. با شاقول دستی می‌توان از عمودی و شاقولی آن مطمئن شد.
اگر چاه ناشاقول باشد سیال به جای این که از مرکز آن به پایین ریخته شود، روی یک وجه میله ریخته شده و سرازیر می‌شود. این امر به مرور زمان سبب فرسایش دیواره میله و ریزش آن می‌گردد.
- پس از حفاری توسط چاه کن، باید عمق چاه جذبی و مساحت آن اندازه گیری و با نقشه تطبیق داده شود. کنترل کردن عمق میله به آسانی با انداختن یک ریسمان کار که به انتهای آن سنگ بسته شده، امکان پذیر است.
2) طوقه
طوقه بالاترین بخش میله است که با مصالح ساختمانی ساخته شده و درپوش چاه نیز بر روی آن قرار می‌گیرد.
طوقه چینی برای پیشگیری از ریزش و افزایش میزان مقاومت دهانه چاه به طور معمول به کمک آجر فشاری انجام می‌شود.
آجرها در هر رج کمی جلوتر از ردیف پایینی چیده می‌شوند تا سرانجام دهانه چاه باریک و گلدانی جذبی روی آن نصب شود.
3) گلدانی
این وسیله جهت جمع کردن فاضلاب یا آب باران استفاده می‌شود. همه لوله‌ها به درب این گلدانی ختم شده و از طریق قیف گلدانی درون چاه تخلیه می‌شوند.
شکل گلدانی نیز همان طور که در تصویر می‌بینید مخروطی یا قیفی است.
4) انباری
بدیهی است که به دلیل مشکلات حفاری نمی‌توان عمق میله را خیلی زیاد در نظر گرفت. پس از یک انباره یا انباری در انتهای میله استفاده می‌شود.
برای جمع کردن بیشتر فضولات، قسمت انتهای میله به شکل گنبدی درست می‌شود. کار آن به طور کلی جمع کردن فضولات و جدا کردن آب از فاضلاب با استفاده از نشت در لایه‌های نفوذپذیر خاک است.
برای پیشگیری از ریزش خاک و به کارگیری ظرفیت باربری قوس‌ها در فشار، سقف انباری به شکل گنبدی ساخته می‌شود.
- اگر قسمت میله و انباری در بخش سست خاک حفاری شوند، باید مانند تصویر بالا حتماً از کول برای تقویت سقف و دیواره‌ها استفاده کرد. کول‌ها در حالت کلی به شکل گرد و تخم مرغی به کار می‌روند.
نوع گرد آن که قطر خارجی 60،70،80،90،100 سانتی‌متر و ارتفاع 25 سانتی‌متر و ضخامت 3 تا 4 سانتی‌متر دارد، برای میله و نوع تخم مرغی آن برای انباری چاه استفاده می‌شود.
کول‌های تخم مرغی معمولا در ارتفاع‌های 90،100،110،120 سانتی‌متر و عرض‌های 50،55،70 سانتی‌متر تولید می‌شوند.
- انباری نباید ارتفاعی بیشتر از 1.5 متر و عرضی بیشتر از 1.2 متر داشته باشد. اگر ابعاد انباری بیشتر بود، باید با استفاده از کول گذاری صحیح پایداری آن را تقویت کرد.
- بررسی حجم انباری با استفاده از بازدید میدانی یا به صورت حدودی با استفاده از حجم خاک منتقل شده بررسی می‌شود.
چاه سپتیک چیست؟
این نوع از چاه‌ها با استفاده از مصالح نفوذناپذیر و مقاوم در برابر خوردگی ساخته می‌شوند. از متداول‌ترین مصالح می‌توان به بتن، پلی اتیلن و مواد پلیمری اشاره کرد.
برای آشنایی بیشتر با بتن مقاله ” بتن چیست ” را مطالعه کنید.
کاربرد چاه سپتیک در حفظ، نگهداری فاضلاب و عدم اجازه نشت از آن به محیط اطراف است که یکی از ویژگی‌های آن سپتیک لزوم تخلیه شدن توسط تانکر و دستگاه‌های مخصوص در بازه‌های زمانی کوتاه مدت است.
جزئیات چاه جذبی
پس از آشنایی کامل با تفاوت چاه جذبی و سپتیک، به بررسی تمامی نکات اجرایی آن می‌پردازیم.
• پیش از حفر
- برای به حداقل رساندن حوادث احتمالی به هنگام اجرای چاه جذبی، باید تمامی نکات اجرایی که در آیین نامه و مقررات حفاظتی چاه‌های جذبی هست رعایت شود.
- پیش از حفر چاه جذبی، باید به طور کامل قنوات قدیمی، چاه‌های فاضلاب، مکان فونداسیون و غیره با توجه به بافت، جنس، دانه بندی و رطوبت خاک بررسی شوند.
• نکات ایمنی
- برای پیشگیری از سقوط افراد به داخل چاه جذبی، باید اطراف آن را با استفاده از علائم ایمنی محصور کرد.
- چاه کن (مقنی) باید به وسایل حفاظت فردی اعم از کلاه، کفش و کمربند ایمنی تجهیز شده و قبل از ورود به طناب نجات بسته شود.
- برای پیشگیری از بروز هرگونه حوادث اعم از افتادن افراد و حیوانات، باید روی چاه به بهترین شکل پوشانده شود. اغلب برای این کار از صفحه‌های فلزی مشبک یا تخته استفاده می‌شود.
- چاه جذبی از هر نوع که باشد (فاضلاب یا آب باران) باید امکانات تهویه و هواکش مناسبی داشته باشد. قطر لوله یا ونت فاضلاب در کمترین حالت باید برابر با 4 اینچ (حدود 10 سانتی‌متر) باشد و تا پشت بام ادامه پیدا کند.
• نکات حرفه‌ای
- برای مطمئن شدن از نریختن دیواره‌های چاه، خصوصاً زمانی که عمیق شده و بارش باران وجود دارد، باید دیواره‌های آن توسط مقنی به خوبی بررسی شود.
- دهانه چاه جذبی در کمترین حالت باید آستانه‌ای حدود 15 سانتی‌متر با استفاده از مصالح مستحکم داشته باشد. این کار برای جلوگیری از سقوط خاک و سنگ بسیار مهم است.
- در صورتی که به هنگام حفاری با فاضلاب یا منبع دیگر آب در مجاورت آن مواجه شوید، سریعاً کار را متوقف کنید.
- در صورت مشاهده هر تغییر شکلی، هر چند کوچک در پیرامون دهانه چاه، باید سریعاً دهانه را بررسی کرده و موارد ایمنی لازم را انجام دهید، چون احتمال ریزش آن وجود دارد.
- اگر در محل احداثی جدید، چاه قدیمی وجود دارد، باید فاصله مناسبی از هم داشته باشند. این امر به این خاطر ضروری است که خطر ریزش و مرتبط شدن این دو وجود نداشته باشند.
- وصل کردن چاه جذبی جدید به قنوات و چاه‌های فاضلاب قدیمی ممنوع است.
تنها در صورتی که چاه قدیمی را تخلیه و تهویه کنید و از بی خطر بودن آن به دلیل جمع شدن گاز حاصل از فضولات که اشتعال‌پذیر است، مطمئن شوید این کار امکان پذیر است.
- سقف انباری به حالت قوسی اجرا گردد تا فشار بیشتری تحمل کند و احتمال ریزش دیواره و طاق بسیار کم شود.
- نحوه قرارگیری لوله فاضلاب در چاه و لوازم استفاده شده در این بخش باید به صورتی باشد که ریزش فاضلاب سبب آسیب به دیواره نشود. چرا که سایش فاضلاب و دیواره سبب ریزش آن خواهد شد.
به همین خاطر پیشنهاد می‌شود حتما از گلدانی پلاستیکی برای منتقل کردن فاضلاب به مرکز چاه استفاده شود.
توجه داشته باشید که شاقولی بودن چاه به این کار کمک می‌کند.
نکات جانبی اجرای چاه جذبی
- خاک‌هایی که در نتیجه حفر به دست می‌آیند، نباید در فاصله کمتر از 2 متر از کناره‌های چاه ریخته شوند. چرا که سربار موجود سبب ریزش آن خواهد شد.
- محاسبه حق الزحمه برای حفر چاه در بخش میله به صورت متر طول و در بخش انباری به صورت مترمکعب اندازه گرفته شده، پرداخت می‌شود.
با این تفاوت که طبق عرف موجود هر متر مکعب انباری، دو برابر محاسبه می‌شود.
اگر مقطع انباره را مثلثی با ارتفاع و قاعده 2 متر فرض کنید، هر متر طول آن معادل 4 متر مکعب مبنای پرداخت قرار می‌گیرد.
برای اینکه با تمام ریزه کاری‌های این بخش و تمام مراحل اجرای ساختمان آشنا شوید توصیه می‌کنیم حتما به آموزش اجرای ساختمان سر بزنید.
چاه جذبی در مقررات ملی ساختمان
طبق مقررات ملی ساختمان، میله یا ورودی دهانه چاه جذبی، باید حدود 80 سانتی‌متر تا یک متر احداث شود.
بهتر است که عمق چاه حدود 7 تا 8 متر باشد و از این حد بیشتر نشود و مقنی می‌تواند بعد از این که در انتهای چاه به خاک شنی رسید و انبار چاه را حفر نمود، در صورت امکان به چند طرف کانال زده و بر کیفیت عملکرد چاه بیفزاید.
محاسبه حجم چاه جذبی
حجم انباری چاه جذبی به مقدار نفوذپذیری خاک، تعداد کفشورهای سازه، تعداد نفرات ساکن، عمر طراحی چاه، تعداد حمام و سرویس بهداشتی بستگی دارد.
از آنجایی که به طور معمول عمر طراحی چاه بین 10 تا 15 سال است در ادامه برای درک بهتر این موضوع مثالی آورده‌ایم:
برای ساختمانی که عمر طراحی آن برابر با 15 سال است، هر فرد تقریباً 3 متر مکعب انباری لازم دارد. یعنی اگر 20 نفر در مدت 15 سال در آن ساختمان زندگی خواهند کرد، حجم انباره مورد نیاز باید 60 مترمکعب باشد.
برخی از افراد با محاسبه و استفاده از فرمول‌هایی خاص، متراژ و مقیاس چاه جذبی را تعیین می‌کنند اما اغلب مقنی‌ها به صورت تجربی و با شناختی که طبق بررسی خود از منطقه مورد نظر به دست می‌آورند میزان عمق میله چاه و انباره آن را مشخص کرده و نسبت به حفر آن اقدام می‌نمایند.
4 نکته مهم برای اجرای چاه جذبی طبق مقررات ملی ساختمان
- برای محاسبه مقدار حجم چاه جذبی، باید مقدار نفوذپذیری خاک، تعداد کفشورهای سازه، تعداد نفرات ساکن، عمر طراحی چاه، تعداد حمام و سرویس بهداشتی محل مورد نظر را در نظر گرفت.
- چاه جذبی را باید در زمین‌هایی که دارای خاک رس کمتر و جذب بیشتری هستند، احداث نمود تا در بخش انباره چاه، عمل جذب به خوبی انجام پذیرد. در مناطقی که خاک رس بیشتری دارند اغلب از چاه سپتیک استفاه می‌کنند.
- در شرایطی که چاه جذبی پر شد و میزان گنجایش آن کاهش یافت باید آن را خالی کرده و با کندن زمین بر ظرفیت حجم آن اضافه کرد.
- برای آب باران یا سیستم چاه ارت ساختمان، باید چاهی را کاملا مجزا از چاه فاضلاب و همچنین با فاصله‌ای دور از هم احداث نمود.
مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران
با سلام. من یک قطعه زمین در اطراف لاهیجان دارم که در حال ساخت میباشد مشکلی که برایم بوجود آمده مرا نگران کرده. درحال حاضر سپتینگ اجرا و پوشانده شده ولی زمین سنگی میباشد هنوز که استفاده ای نشده تقریبا پ آب شده و جذب نمی شود. آیا راهکاری وجود دارد؟ ممنون میشوم راهنمایی بفرمائید.
سلام وقتتون بخیر
سپتیک نیاز به تخلیه دارد و هر چند وقت یکبار باید تخلیه شود. مشابه چاه جذبی عمل نمی‌کند.
سلام
فاصله چاه از فونداسیون ساختمان طبق ضوابط چقدر بایستی باشد؟
مشخصات دقیق و نحوه اجرای سپتیک تانک چگونه است؟
خیلی ممنونم
سلام، وقت بخیر
چاه باید حداقل به اندازه دو برابر ارتفاع پی از آن فاصله داشته باشد.
مشخصات دقیق سپتیک به کارخانه تولید کننده بستگی دارد.
سلام اگر در حین اجرا چاه جذبی ب اب رسیدم راه کار چی هست ممنونم
سلام وقت بخیر
توضیه میشه از سپتیک استفاده کنید یا چاه بزنید زهکشی کنید سطح اب بره پایین. و این چاه همیشه باید با پمپ تراز اب رو پایین نگه داره
سلام وقتتون بخیر ، نحوه زیرسازی کف پارکینگ در محل چاه جذبی چطوریه؟
سلام وقت بخیر
با رابیتس روی چاه را بسته با بتن روی ان را پر کنید. سپس مشابه سایر نقاط کفسازی کنید.