درز ژوئن در ساختمان چیست؟ | بررسی نحوه اجرای ژوئن (کلاف عرضی) در سقف تیرچه بلوک

آیا می‌دانید کلاف میانی یا تای بیم چیست؟ کلاف میانی در سقف تیرچه بلوک چگونه اجرا می‌شود؟ در این مقاله به بررسی تای بیم (Tie Beam) یا کلاف میانی که درز ژوئن (کلاف عرضی) نیز نامیده می‌شود، پرداخته‌ایم. همچنین کاربرد آن در سقف تیرچه‌بلوک، نحوه اجرا و ضوابط آیین‌نامه‌ای را شرح خواهیم داد؛ پس تا انتها همراه آکادمی عمران باشید.

پیشنهاد می‌کنیم ابتدا فیلم زیر در خصوص اجرای کلاف میانی یا ژوئن مشاهده کنید. این فیلم تنها قسمت کوتاهی از آموزش اجرای ساختمان آکادمی عمران است که در آن مراحل ساخت‌و‌ساز را گام‌به‌گام به کمک فیلم‌های کارگاهی آموزش می‌دهد.

درز ژوئن در ساختمان چیست؟

درز ژوئن یا کلاف عرضی، که در منابع مختلف با نام‌های تای بیم (Tie Beam) یا کلاف میانی نیز شناخته می‌شود، یک المان سازه‌ای عرضی است که تیرچه‌ها، بلوک‌ها و دال‌ها را به یکدیگر متصل می‌کند.

مزایای استفاده از تای بیم یا ژوئن عبارت‌اند از:

• افزایش صلبیت سقف
• کاهش پیچش و ارتعاش دال‌ها و تیرچه‌ها (تیرهای T شکل)
• توزیع یکنواخت بارهای نقطه‌ای و جانبی
• تضمین پایداری سازه در برابر نیروهای جانبی و دهانه‌های بلند

بیش از ۵۰ ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفترفنی و ساختمان سازی

دریافت

کاربرد تای بیم یا ژوئن

مطابق نشریه شماره ۵۴۳ سازمان برنامه و بودجه بخش 1-5-4:

برای تقویت دیافراگم افقی ساختمان در امتداد عمود بر امتداد تیرچه‌ها و برای توزیع یکنواخت بار روی سقف تیرچه و بلوک و همچنین در محل‌هایی که بار منفرد موجود باشد، کلاف میانی بتنی که جهت آن عمود بر جهت تیرچه‌هاست در سقف تعبیه می‌شود.

بنابراین، کلاف میانی یا درز ژوئن (تای بیم)، صرفا در سقف‌های تیرچه و بلوک مورد استفاده قرار می‌گیرد و در دیگر انواع سقف های ساختمان کاربردی ندارد. البته گاها با نظر طراح از تای بیم در تیرچه پیش تنیده نیز استفاده می‌شود.

درز ژوئن در سقف تیرچه بلوک

سقف تیرچه بلوک، یک دال بتنی یک‌طرفه است که به دلیل وجود بلوک‌ها و فضای توخالی، صلبیت نسبتا پایینی دارد. این ویژگی باعث می‌شود در دهانه‌های بلند، هنگام اعمال بار، ارتعاشاتی در سقف ایجاد شود.

در این شرایط سقف به‌عنوان یک دیافراگم عمل می‌کند و زمانی که تحت نیروهای جانبی قرار گیرد، تیرچه‌ها ممکن است دچار پیچش شوند.

برای کاهش ارتعاشات، یکپارچه کردن عملکرد تیرچه‌ها و جلوگیری از پیچش آن‌ها، به ویژه در نقاطی که بارهای منفرد اعمال می‌شوند، از کلاف میانی یا تای بیم (Tie Beam) استفاده می‌شود.

در سقف تیرچه بلوک، این کلاف میانی یک درز عرضی ایجاد می‌کند که به آن ژوئن (Joint در فرانسوی به معنای درز یا فاصله بین دو چیز) گفته می‌شود. ژوئن معمولا در فواصل مشخص و عمود بر تیرچه‌ها اجرا می‌شود تا صلبیت سقف افزایش یابد و بارهای وارده به صورت یکنواخت توزیع شوند.

به عبارت دیگر، ژوئن یا تای بیم در سقف تیرچه بلوک نقش یکپارچه‌سازی تیرچه‌ها، کاهش پیچش و افزایش پایداری سقف را ایفا می‌کند و از عملکرد بهتر دال بتنی در برابر بارهای جانبی و نقطه‌ای اطمینان حاصل می‌کند.

نحوه اجرای ژوئن در سقف تیرچه بلوک

اگرچه در نشریه 543 اجرای کلاف عرضی در سقف تیرچه بلوک به دو روش آماده و قالب‌بندی ذکر شده است؛ اما در حال حاضر روش اجرای کلاف میانی (عرضی) با قالب آماده منسوخ و تنها روش اصولی و صحیح، اجرای تای بیم با قالب‌بندی است.

مراحل اجرای کلاف عرضی (ژوئن) در سقف تیرچه بلوک به شرح زیر است:

1- اندازه‌گیری و تعیین محل ژوئن

محل اجرای ژوئن یا تای بیم در سقف تیرچه بلوک بر اساس نقشه‌های سازه‌ای و فواصل تیرچه‌ها مشخص می‌شود. عرض ژوئن باید حداقل به اندازه عرض پاشنه تیرچه باشد و ارتفاع آن به اندازه ضخامت سقف است.

توجه داشته باشید در صورت استفاده از تیرچه دوبل، حداقل عرض ژوئن دو برابر می‌شود. یعنی حداقل به اندازه 20 سانتی‌متر عرض، ژوئن باید اجرا گردد.

2- قالب‌بندی کلاف عرضی (ژوئن)

قالب بندی کلاف عرضی به اندازه حداقل 12 سانتی‌متر (بیشتر از عرض تای بیم) انجام می‌شود. تخته‌های چهار تراش (قالب‌ها) به وسیله سیم آرماتوربندی به جک‌های صلیبی بسته می‌شوند و همچنین سطح زیرین آن‌ها به وسیله جک‌های صلیبی مهار می‌شود. هدف از قالب‌بندی، ثابت نگه داشتن شکل ژوئن در هنگام بتن‌ریزی است.

3- آرماتوربندی

میلگردهای طولی و عرضی ژوئن داخل قالب قرار می‌گیرند. میلگردها به تیرچه‌ها متصل می‌شوند تا کلاف عرضی به صورت یکپارچه عمل کند.

توجه داشته باشید رعایت فاصله مناسب میلگردها و خم‌ها طبق آیین‌نامه و نقشه اجرایی ضروری است.

4- بتن‌ریزی

پس از آرماتوربندی و قالب بندی زیر کلاف عرضی، بتن ریزی سقف صورت گرفته و در نهایت کلاف‌ها و تیرچه‌ها به صورت یک سیستم یکپارچه عمل می‌کنند. پس از گیرش اولیه بتن و کسب مقاومت کافی، قالب‌ها برداشته می‌شوند.

نکات اجرایی درز ژوئن (کلاف عرضی)

نحوه صحیح اجرای تای بیم (کلاف میانی) به رعایت نکات کلیدی زیر بستگی دارد که عبارت‌اند از:

• برای قالب‌بندی از تخته‌هایی با عرض ۱۲ تا ۲۰ سانتی‌متر و ضخامت حدود ۲ سانتی‌متر استفاده می‌شود.
• قالب‌ها باید به‌طور محکم بسته شوند تا در زمان بتن‌ریزی در برابر فشار بتن تغییر شکل ندهند یا باز نشوند.
• هنگام جوش دادن میلگردهای کلاف عرضی به تیرچه‌های فولادی، باید دقت شود که حرارت جوش به بال تحتانی تیرچه آسیب نرساند.
• در صورت کوتاه بودن میلگردهای ژوئن، اتصال آن‌ها باید با همپوشانی حداقل ۵ سانتی‌متر و جوش مناسب انجام شود.
• بتن کلاف عرضی هم‌زمان با بتن ریزی سقف اجرا می‌شود تا اتصال کامل بین تیرچه‌ها و ژوئن ایجاد شود و سقف رفتار یکپارچه‌ای داشته باشد.
• در اجرای سقف طره یا کنسول به این نکته توجه کنید که کلاف باید در لبه انتهایی سقف اجرا شود. به دلیل اینکه در اجرای سقف تیرچه و بلوک، کلاف میانی به تیر ختم می‌شود، نیازی به اجرای کلاف لبه نیست.

• به علت افتادگی وسط تیرچه‌ها، قالب زیر کلاف عرضی در محل برخورد با تیرهای فرعی ساختمان بالاتر قرار می‌گیرد. در این نقطه بهتر است قالب چوبی بریده شده و دوباره بعد از تیر فرعی ادامه یابد.
• نحوه چیدن بلوک‌ها بستگی به تجربه و مهارت مجری دارد، به‌گونه‌ای که فضاهای خالی به حداقل برسد.
• در محل تماس قالب با تیرها، تیرچه‌های لانه‌زنبوری یا فضاهای باز، باید از تخته‌های قالب‌بندی مناسب استفاده شود تا از خروج بتن جلوگیری گردد.
• برای سازه‌های بنایی که تیر ندارند، باید روی دیوار باربر از تای بیم ( tie beam ) اسفاده شود. در این موارد آرماتوربندی ژوئن باید قبل از نصب تیرچه‌ها انجام شود. عرض ژوئن در قسمت‌های تکیه‌گاه کناری 15 سانتی‌متر و تکیه‌گاه میانی حداقل 20 سانتی‌متر است.
• میلگرد فوقانی تای بیم می‌تواند در پشت تیر انتهایی خم و مهار شود، اما بهتر است این کار به دلیل ایجاد پیچ و لنگر مازاد به تیر حتما با طراح هماهنگ شود. معمولا امتداد میلگرد تای بیم به داخل تیر بدون اجرای خم کفایت می‌کند.

ضوابط کلاف عرضی در سقف تیرچه بلوک

کلاف میانی یا تای بیم، بخش مهمی از سقف تیرچه‌بلوک است که با هدف جلوگیری از پیچش تیرچه‌ها و ایجاد یکپارچگی در عملکرد سقف اجرا می‌شود. همچنین در محل‌هایی که بار منفرد وجود دارد، نقش مهمی در انتقال و توزیع یکنواخت بار بر روی تیرچه‌ها دارد.

بر اساس بخش 2-3-2-6 نشریه شماره 543 ضوابط و محدودیت‌های کلاف میانی یا تای بیم به‌شرح زیر است:

• در صورتی که بار منفرد سبک روی سقف وارد شود، باید با استفاده از کلاف‌های میانی مناسب، بار منفرد وارده را روی تیرهای Tشکل پخش نمود.
• جهت کلاف میانی عمود بر تیرچه‌ها است.
• حداقل عرض کلاف میانی برابر با عرض بتن پاشنه یک تیرچه و ارتفاع آن برابر با ضخامت سقف خواهد بود.
• در سقف‌های تیرچه‌بلوک با تیرچه فولادی، وجود کلاف عرضی در تمام دهانه‌ها ضروری است.
• میلگردهای کلاف میانی باید حداقل شامل یک میلگرد در بالا و یک میلگرد در پایین باشند. این میلگردها باید آجدار بوده و قطر آن‌ها حداقل ۶ میلی‌متر باشد.
• آرماتورهای تای بیم به قطر حداقل 8 یا 10 میلی‌متر به وسیله‌ میلگرد سنجاقی در فواصل حدود 50 سانتی‌متری به یکدیگر بسته می‌شوند.

• در صورت وجود تیرهای فرعی بین ستونی (Tie) میلگردهای کلاف عرضی به آن‌ها نیز جوش می‌شوند.
• برای دهانه‌های ۳ تا 5/5 متر اجرای یک ردیف کلاف عرضی الزامی است.
• برای دهانه‌های بیش از 5/5 متر باید از دو ردیف کلاف عرضی استفاده شود.
• برای دهانه‌های کمتر از ۳ متر تنها قرار دادن میلگرد و جوش دادن آن به تیرچه‌ها کافی بوده و نیازی به ایجاد فاصله بین بلوک‌ها برای نفوذ بتن (کلاف عرضی پنهان) نیست.
• استفاده از خرده بلوک‌ها برای پر کردن فواصل و فضاهای خالی ممنوع است.
• توجه داشته باشید که آرماتور فوقانی کلاف عرضی باید از زیر آرماتور فوقانی تیرچه رد شود. همچنین بهتر است آرماتور فوقانی تای بیم از زیر آرماتورهای فوقانی تیر رد شوند اما معمولا به دلیل تراکم آرماتور در تیر این امر صورت نمی‌گیرد.

در ادامه، تعداد کلاف‌های میانی مورد نیاز در سقف تیرچه‌بلوک را بر اساس میزان بار زنده و طول دهانه بررسی می‌کنیم. همچنین، برای دریافت جرئیات بیشتر ضوابط اجرای کلاف میانی (تای بیم) می‌توانید نشریه 543 (دستورالعمل طراحی و اجرای سقف تیرچه و بلوک) را از طریق لینک زیر دریافت کنید.

دانلود نشریه 543

تعداد کلاف میانی در سقف تیرچه بلوک

تعداد کلاف میانی یا کلاف عرضی در سقف تیرچه بلوک بسته به طول دهانه سقف و بار زنده وارده تعیین می‌شود. طبق بخش 2-3-2-6 نشریه شماره 543، جدول زیر راهنمای تعداد تای بیم‌ها (فاصله کلاف عرضی) است:

• در حالت دوم و سوم یک کلاف میانی نیاز است، حداقل سطح مقطع میلگردهای طولی تای بیم برابر نصف سطح مقطع میلگردهای کششی وسط دهانه تیرچه‌ها است.
• در حالت چهارم و پنجم دو یا سه کلاف میانی نیاز است، حداقل سطح مقطع میلگردهای طولی برابر با سطح مقطع میلگردهای کششی وسط دهانه تیرچه‌ها خواهد بود.
• توجه داشته باشید سقف تیرچه بلوک معمولا برای دهانه‌های حداکثر تا 8 متر اجرا می‌شود. برای دهانه‌های بلندتر، استفاده از تیرچه دوبل توصیه می‌شود.

کلاف عرضی در سقف تیرچه پیش تنیده

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، در سقف تیرچه‌بلوک، کلاف میانی همزمان با جان تیرچه و پوشش سقف بتن‌ریزی می‌شود و این امر باعث ایجاد عملکرد یکپارچه بین تیرچه‌ها و کلاف می‌شود.

حال این پرسش مطرح می‌شود که آیا تای بیم در تیرچه پیش‌تنیده نیز استفاده می‌شود؟

در تیرچه پیش‌تنیده، جان تیرچه از قبل بتن‌ریزی شده است؛ بنابراین اتصال یکپارچه بین تیرچه و کلاف میانی به‌صورت طبیعی ایجاد نمی‌شود. به همین دلیل، معمولا در سقف‌هایی که از تیرچه پیش‌تنیده استفاده می‌کنند، اجرای کلاف عرضی صورت نمی‌گیرد.

با این حال، اگر طراح تشخیص دهد که اجرای کلاف میانی ضروری است، باید هنگام ساخت تیرچه پیش‌تنیده، المان‌هایی در آن تعبیه شود تا پس از جای‌گذاری تیرچه و بتن‌ریزی سقف، کلاف و تیرچه عملکرد یکپارچه‌ای داشته باشند.

برای مطالعه بیشتر درباره تیرچه پیش‌تنیده و نکات اجرایی آن، می‌توانید به مقاله تیرچه پیش تنیده مراجعه کنید.

جمع بندی

کلاف میانی یا تای بیم که با نام کلاف عرضی یا درز ژوئن نیز شناخته می‌شود، المانی کلیدی در سقف تیرچه‌بلوک است که با یکپارچه‌سازی تیرچه‌ها و توزیع یکنواخت بار، پیچش و ارتعاش سقف را کاهش می‌دهد. اجرای صحیح آن با رعایت قالب‌بندی، آرماتوربندی و فاصله کلاف‌ها مطابق آیین‌نامه، تضمین‌کننده عملکرد مطلوب سقف است. در تیرچه پیش‌تنیده، تنها در صورت نیاز طراحی می‌توان کلاف میانی را اجرا کرد تا عملکرد یکپارچه ایجاد شود.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره کلاف میانی (تای بیم) یا کلاف عرضی (ژوئن) کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری