مهندس ناظر ساختمان کیست؟ راه‌ درآمد از نظارت ساختمان

یکی از الزامات تمام پروژه‌های ساخت و ساز خصوصی و دولتی، حضور مهندس ناظر ساختمان است که مسئولیت بررسی تمام مراحل اجرایی پروژه، کنترل ایمنی و کیفیت ساختمان را بر عهده دارد. به طور کلی نظارت ساختمان فرآیندی تخصصی است و طی آن مهندس ناظر باید از تطابق مراحل اجرا با مشخصات فنی پروژه، استانداردها و مقررات ملی ساختمان اطمینان حاصل کند. در این مقاله از آکادمی عمران مسئولیت‌های مهندس ناظر، انواع نظارت ساختمان و راه‌ کسب درآمد از نظارت را بررسی می‌کنیم:

مشاهده ویدئو زیر به شما کمک می‌کند تا مفهوم نظارت و وظایف مهندس ناظر را بهتر درک کنید.

مهندس ناظر ساختمان کیست؟

مهندس ناظر به انگلیسی Supervising Engineer، یک مهندس با پروانه اشتغال نظام مهندسی است و وظیفه اطمینان از ایمنی و اجرای صحیح عملیات ساختمانی (از زمان صدور پروانه ساخت یا پس از سپری شدن حداکثر 15 درصد زمان قرارداد تا پایان کار) را به عهده دارد. نوع پروانه نظام مهندسی، تعیین‌کننده حوزه فعالیت و مسئولیت‌های ناظر است که شامل 4 بخش است:

• ناظر معماری: بر طراحی داخلی و خارجی ساختمان و  نما، پلان‌ها و جزئیات معماری نظارت دارد.
• ناظر سازه: بر اجرای اصولی سازه‌های بتنی، فلزی، پی‌ و فونداسیون‌، دیوارها، سقف‌ها و سایر اجزای سازه‌ای ساختمان نظارت می‌کند.
• ناظر تاسیسات مکانیکی: بر سیستم‌های حرارتی، برودتی، تهویه مطبوع، تاسیسات بهداشتی و آتش‌نشانی نظارت می‌کند.
• ناظر تاسیسات برق: بر سیستم‌های روشنایی، برق، ارتباطات، حفاظت در برابر صاعقه و سایر تاسیسات برقی نظارت دارند.

البته در بعضی پروژه‌ها ناظر نقشه برداری نیز به 4 ناظر فوق اضافه می‌شود.

انواع صلاحیت‌‌ نظام مهندسی

انواع صلاحیت پروانه اشتغال به کار نظام مهندسی رشته عمران به شرح زیر است:

• طراحی (محاسبات)

• اجرا

• نظارت
• ارزیابی، طرح و اجرای بهسازی
• طرح و اجرای گود، پی و سازه نگهبان

در پروژه‌های ساختمانی متداول معمولا از 3 صلاحیت اول استفاده می‌شود. سازه‌ ساختمان توسط مهندس طراح (محاسب) به صورت فلزی یا بتنی و بر اساس نقشه‌های معماری طراحی می‌شود. در مرحله اجرا مهندس با صلاحیت اجرا که مجری می‌نامیم، ساخت ساختمان را بر عهده دارد و ناظر نظام مهندسی نیز بر این روند ساخت نظارت می‌کند.

در بخش نظارت که موضوع این مقاله است، ناظرین معماری، تاسیسات مکانیکی و تاسیسات برقی نیز حوزه های مختص به خود را کنترل و نظارت می‌کنند. هدف ما در این مقاله بررسی نقش مهندس ناظر عمران به عنوان یک فرد با مسئولیت‌های چندگانه است که علاوه بر وظایف نظارتی، باید ارتباط موثری با تمامی ذینفعان پروژه برقرار کند.

بیش از 30 ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفتر‌فنی و ساختمان‌سازی

مشاهده مینی دوره

وظایف مهندس ناظر عمران

وظایف مهندس ناظر ساختمان جنبه کنترلی دارد و تعریف نظارت در مبحث دوم مقررات ملی ساختمان به این شرح است:

مجموعه فعالیت‌هایی که توسط ناظر ساختمان انجام می‌شود تا از تطابق عملیات ساختمانی و تاسیساتی با مشخصات درج‌شده در پروانه ساختمان، نقشه‌ها، محاسبات و مشخصات فنی پیوست به آن اطمینان حاصل شود. مشخصات مندرج در پروانه ساخت که به تایید سازمان نظام مهندسی رسیده، مطابق با مقررات ملی ساختمان، اصول مهندسی، الزامات ایمنی و حفاظت کارگاه‌های ساختمانی است.

بنابراین مهندس ناظر ساختمان به عنوان نماینده‌ سازمان نظام مهندسی، مسئولیت نظارت مستقیم صفر تا صد تمامی مراحل ساخت ساختمان را بر عهده دارد و باید به طور کامل بر این موارد اشراف داشته باشد:

1. قبل از شروع پروژه:

مطالعه کامل طرح‌های اجرایی

ناظر باید تمامی نقشه‌ها و جزئیات اجرایی پروژه را به دقت مطالعه کرده و از تطابق آن‌ها با قوانین و مقررات ملی ساختمان اطمینان حاصل کند.

بازدید از محل پروژه

بازدید اولیه از محل پروژه به منظور ارزیابی شرایط موجود، همسایگی‌ها، شناسایی محدودیت‌ها و چالش‌های احتمالی و برنامه‌ریزی برای اجرای پروژه ضروری است.

تهیه برنامه زمان‌بندی

تدوین یک برنامه زمان‌بندی دقیق برای اجرای پروژه، به ناظر کمک می‌کند تا بر پیشرفت پروژه نظارت داشته باشد و از بروز تاخیر جلوگیری کند.

برگزاری جلسات هماهنگی

تدارک جلسات هماهنگی با حضور سازنده، پیمانکار و دیگر افراد مرتبط با پروژه برای تبادل اطلاعات و حل مشکلات احتمالی، امری ضروری در بهبود روند اجرایی پروژه به شمار می‌آید.

2. در طول اجرای پروژه:

انطباق پروانه ساخت با اجرا

هرگونه مغایرت بین نقشه‌های مصوب و اجرایی، نشان‌دهنده‌ عدم تطابق پروژه با استانداردها است و باید علاوه بر ارائه تذکر کتبی به مجری، سریعا به مراجع ذی‌ربط گزارش داده شود. نیازی نیست مهندس ناظر در محاسبات و طراحی تخصص داشته باشد و فقط باید از انطباق پروژه با نقشه‌های مصوب، پروانه ساختمانی و محاسباتی که به تایید نظام مهندسی و شهرداری رسیده اطمینان حاصل کند.

ایجاد تغییرات در تعداد طبقات، ابعاد فضاها یا مشخصات سازه‌ای، نیازمند اخذ مجوزهای لازم و اعمال تغییرات در مدارک فنی است. به طور مثال حتی افزایش خودسرانه تعداد آرماتورها هم می‌تواند ایمنی ساختمان را به خطر اندازد.

نظارت مستمر بر اجرای پروژه

اگرچه مهندس ناظر به صورت مقیم در پروژه حضور ندارد، اما ملزم به نظارت مستمر بر کلیه مراحل ساختمانی است. این نظارت مستمر، به معنای حضور منظم و برنامه‌ریزی شده ناظر در پروژه بوده و در گزارش‌های مرحله‌ای وی ثبت می‌شود. میزان این حضور بسته به اهمیت هر مرحله از اجرا، متفاوت است.

مهندس ناظر موظف است هرگونه انحراف از نقشه‌های مصوب و استانداردهای ساختمانی را ظرف ۷۲ ساعت به مراجع ذی‌ربط گزارش نماید. عدم انجام این وظیفه در زمان مشخص شده علاوه بر تبعات فنی بر کیفیت ساختمان، می‌تواند منجر به مسئولیت حقوقی مهندس ناظر گردد.

به عنوان مثال در مراحل حساس مانند پایدارسازی گود حضور روزانه ناظر ضروری است، در حالی که در مراحل پایانی پروژه این حضور ممکن است کاهش یابد.

کنترل کیفیت مصالح و تجهیزات

مهندس ناظر باید بر صحت و کیفیت مصالح و تجهیزات پروژه نظارت کامل داشته باشد و در صورت مشاهده هرگونه ایراد یا نقص، نسبت به جایگزینی آن‌ها اقدام کند. گاهی دستور انجام آزمایش‌ (بتن، سیمان و…) هم برای بررسی کیفیت آن‌ها لازم است.

نظارت بر رعایت استانداردهای ایمنی

رعایت استانداردهای ایمنی در طول اجرای پروژه، از اهمیت بالایی برخوردار است. مهندس ناظر باید بر اجرای صحیح تمهیدات ایمنی نظارت داشته و از بروز حوادث جلوگیری کند. برای مثال بررسی گواهی فنی نصب اصولی Tower crane و پروانه مهارت فنی متصدی دستگاه از وظایف مهندس ناظر است.

گزارش‌نویسی دقیق و مکاتبات

با امضای برگه تعهد نظارت پیش از شروع پروژه، مهندس ناظر متعهد می‌شود که گزارش‌های دقیقی از روند اجرای پروژه تهیه کرده و به مراجع صدور پروانه، شهرداری و سازمان نظام مهندسی ارائه کند. گزارش‌ها باید به دو شکل ارائه داده شوند:

• مرحله‌ای: گزارش حضور در مراحل مختلف پروژه مثل تخریب، گودبرداری، پایدارسازی گود و غیره
• زمانی: تعداد روزهای حضور در هر مرحله از اجرای ساختمان

گزارش‌های مرحله‌ای مهندس ناظر، اسناد حقوقی مهمی هستند که می‌توانند از وی در برابر مسئولیت‌های احتمالی دفاع کنند. بنابراین تسلط به فنون گزارش‌نویسی و قوانین حقوقی و مهندسی برای هر مهندس ناظر الزامی است. برای یادگیری گزارش نویسی حتما آموزش نظارت ساختمان آکادمی عمران را از دست ندهید.

3. پس از اتمام پروژه:

تحویل دائم پروژه

مهندس ناظر باید پس از اتمام پروژه، نسبت به تحویل دائم آن به کارفرما اقدام کرده و از رفع تمامی نواقص و ایرادات موجود اطمینان حاصل نماید.

ارائه گواهی پایان کار

پس از تایید نهایی پروژه، مهندس ناظر گواهی پایان کار را صادر می‌نماید.

مسئولیت مهندس ناظر ساختمان چند سال است؟

مهندس ناظر ساختمان یک مسئولیت حساس و طولانی‌ مدت بر عهده دارد که تنها به مدت اجرای پروژه محدود نمی‌شود، بلکه تا پایان عمر مفید ساختمان ادامه می‌یابد. به عبارت دیگر، مهندسی که بر ساخت یک ساختمان نظارت کرده تا زمانی که آن ساختمان پابرجا است، مسئولیت پاسخگویی در قبال کیفیت ساخت، ایمنی و عملکرد صحیح آن را بر عهده خواهد داشت.

پروژه‌های نظارت ساختمان

تا شهریور سال 1395 پروژه‌ها به صورت تک ناظره بود و در محله آخر، ناظر برق و گاز هم برای بررسی نهایی و اطمینان از رعایت اصول و ضوابط در پروژه حاضر می‌شدند. اما به دلیل بروز برخی مشکلات، این روند تغییر کرد و در حال حاضر بسته به پیچیدگی و ابعاد پروژه، نظارت ساختمان به صورت تک ناظره یا چهار ناظره (نظارت جمعی) از سوی سازمان نظام مهندسی ارجاع داده می‌شوند.

پروژه‌های تک‌ ناظره:

در این پروژه‌ها مهندس عمران یا معماری مسئولیت کلیه امور نظارتی که در بالا عنوان کردیم را بر عهده دارند. این نوع نظارت معمولاً برای پروژه‌های کوچک و متوسط مناسب است.

پروژه‌های 4 ناظره:

در پروژه‌های بزرگ‌تر به منظور افزایش دقت، کیفیت و تسریع روند اجرا، معمولا چهار مهندس ناظر معماری، عمران، برق و تاسیسات مکانیکی به صورت جمعی فعالیت می‌کنند. در نظارت جمعی یک ناظر هماهنگ کننده از بین ناظران عمران یا معماری انتخاب می‌شود که در مقاله مربوطه به طور کامل درمورد آن توضیح داده‌ایم.

پروژه‌های 5 ناظره:

در برخی پروژه‌های بزرگ ممکن است ناظر نقشه‌برداری هم به تیم نظارت اضافه شود.

راه‌های درآمد از نظارت ساختمان

با توجه به نیاز روزافزون به نظارت بر پروژه‌های ساختمانی، ناظران می‌توانند با اتخاذ استراتژی‌های مناسب درآمد خود را افزایش دهند.

ارجاع کار نظارت بر اساس ظرفیت اشتغال به کار هر ناظر تعیین می‌شود و رابطه مستقیمی با پایه پروانه نظام مهندسی دارد. بر اساس مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، تعداد و متراژ پروژه‌هایی که به مهندسین ناظر پایه 3 ارجاع داده می‌شود کمتر از مهندسین پایه 1، 2 و ارشد است. بنابراین ارتقا پایه پروانه اشتغال نظام مهندسی می‌تواند به افزایش درآمد از نظارت ساختمان کمک کند. در ادامه جدول حداکثر ظرفیت اشتغال در بخش نظارت را مشاهده می‌کنید:

شرکت‌های نظارت حقوقی گروهی از مهندسان ناظر هستند که با همکاری هم، بر پروژه‌های ساختمانی بزرگ نظارت می‌کنند. به عبارت ساده‌تر، این شرکت‌ها با جمع کردن توانایی‌ و ظرفیت اشتغال چندین ناظر حقیقی، می‌توانند پروژه‌های بزرگ‌تری را مدیریت کنند. می‌توانید با تاسیس شرکت ناظر یا مجری حقوقی یا در اختیار گذاشتن ظرفیت پروانه خود در این شرکت‌ها به درآمدهای بالاتری برسید. در مقاله حقوقی کردن پروانه نظام مهندسی به طور کامل به این موضوع پرداختیم.

انواع قرارداد مهندس ناظر

سازمان نظام مهندسی پروژه‌های ساخت و ساز را به دو صورت تک ناظره و چهار ناظره به مهندسان ارجاع می‌دهد که در بالا آن را توضیح دادیم. جهت دریافت قرارداد نظارت تک ناظره و چهار ناظره روی دکمه‌های زیر کلیک کنید.

جمع بندی

حرفه نظارت ساختمان که توسط شخص حقیقی یا حقوقی انجام می‌شود، نیازمند دانش فنی بالا و تجربه عملی کافی است. در این مقاله با مسئولیت‌های فنی و قانونی مهندس ناظر عمران در پروژه‌های تک ناظره و چهار ناظره و ظرفیت اشتغال به کار ناظر حقیقی پایه 3، 2، 1 و ارشد آشنا شدیم. همچنین دریافتیم که نظارت مستمر و انطباق مراحل اجرایی با پروانه ساخت، کنترل ایمنی و ارائه گزارش مرحله‌ای به مراجع ذی‌ربط از مهم‌ترین وظایف مهندس عمران است.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره مسئولیت‌های مهندس ناظر و نظارت ساختمان کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری