اجرای سقف دال بتنی از صفر تا صد + فیلم کارگاهی

شاید نام دال بتنی یا اسلب بتنی را شنیده و حتی به طراحی و اجرای سقف دال بتنی مشغول باشید. بدون شک آشنایی با این سازه و استفاده از آن به عنوان سقف بسیار ضروری است. امروزه بسیاری از مهندسین با وجود سال‌ها سابقه کار با انواع سقف دال بتنی و مراحل اجرای آن آشنا نیستند. اما دال بتنی چیست؟ آیا دال بتنی تنها در سقف کاربرد دارد؟ آرماتور بندی سقف دال بتنی چگونه انجام می‌شود؟ به منظور یافتن پاسخ این پرسش‌ها و آشنایی با دیتیل سقف دال بتنی تا انتهای این مقاله با آکادمی عمران همراه باشید.

جهت آشنایی بیشتر با دال بتنی فیلم زیر را مشاهده کنید. این فیلم بخشی از آموزش صفر تا صد نظارت و اجرای ساختمان است که در آن مراحل ساختمان‌سازی از تخریب و گودبرداری تا نازک کاری را به‌طور کامل شرح داده‌ایم.

دال بتنی چیست؟

دال بتنی (به انگلیسی Concrete Slab) یا اسلب بتنی نوعی سازه یا عنصر ساختمانی است که از بتن ساخته شده و به عنوان یک سطح افقی مانند سقف یا کف در ساختمان‌ها به‌کار می‌رود. به‌طور کلی، دال به عضوی از سازه گفته می‌شود که ضخامت آن نسبت به طول و عرضش کمتر بوده و اصولا بار ثقلی را تحمل می‌کند. در حقیقت، دال بتنی نقش پشتیبان کننده را در بارهای سازه‌ای بر عهده داشته و به توزیع بارها بر روی تیرها و ستون‌ها کمک می‌کند.

اگر چه دال در ساختمان بیشترین کاربرد را در ساخت سقف دارد، اما کارایی اسلب بتنی تنها در ساخت سقف محدود نشده و کاربردهای دیگری نیز دارد. اصلی‌ترین کارایی دال بتنی عبارت‌اند:

• سقف دال بتن
• دال بتنی کف مانند رمپ پارکینگ
• دال بتنی بالکن
• دال بتنی آسانسور
• دال بتنی روی کانال
• ساخت تونل و سد
• ساخت عرشه پل
• استفاده در سنگ‌فرش، پیاده‌رو و روسازی جاده

انواع دال بتنی

انواع دال‌های بتنی بر اساس معیارهای مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند که مهمترین آن‌ها به‌شرح زیر است:

• بر اساس نحوه ساخت و اجرا: دال بتنی پیش ساخته و دال بتنی درجا
• بر اساس شکل و هندسه: دال بتنی تخت، شیب دار و قوسی
• بر اساس مقطع: توخالی، توپر و ترکیبی
• بر اساس نسبت طول به عرض: دال یک طرفه و دال دوطرفه
• بر اساس کاربرد: دال بتنی سقف، کف و غیره

سقف دال بتنی چیست؟

سقف دال بتنی نوعی سقف یکپارچه است که از بتن مسلح و فولاد ساخته شده و به صورت افقی بر روی دیوارها و ستون‌ها قرار می‌گیرد. این نوع سقف معمولا برای ساختمان‌های چند طبقه یا سازه‌های بزرگ استفاده می‌شود. امروزه سقف دال به دلیل صلبیت بسیار بالا و عملکرد لرزه‌ای مناسب مورد توجه بسیاری از طراحان سازه قرار گرفته است. ضخامت سقف دال بتنی معمولا بین 10 تا 50 سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود.

توجه داشته باشید که آشنایی با انواع این سقف حائز اهمیت است، زیرا نوع سقف دال و وزن آن، دو عامل تعیین کننده در محاسبه حداکثر دهانه سقف دال بتنی محسوب می‌شوند.

انواع سقف دال بتنی

تقسیم‌بندی انواع سقف‌های دال بتنی متنوع است. به عنوان مثال سقف‌های دال بتنی بر اساس نحوه ساخت به دو دسته دال بتنی پیش ساخته و دال بتنی درجا طبقه‌بندی می‌شود. بر اساس نسبت طول به عرض و نیروی وارده نیز ممکن است به صورت دال یک طرفه یا سقف دال بتنی دو طرفه باشد. در هر حال سقف دال را می‌توان بر اساس عملکرد و نوع بتن ریزی به انواع زیر تقسیم کرد:

1. سقف دال بتنی تخت ساده
2. دال تخت قارچی (دال تخت با سرستون)
3. سقف دال مشبک (قابلمه‌ای)
4. دال تخت مجوف
5. دال تخت پیش تنیده

در طراحی این سقف به منظور بهینه‌تر شدن توزیع بار از تیرک‌ها یا تیرهای بتنی نیز استفاده می‌شود که اصطلاحا سیستم تیر – دال نام دارد. جهت آشنایی بیشتر با این سیستم و سایر سقف‌های بتنی مقاله انواع سقف بتنی را مطالعه کنید.

سقف دال بتنی تخت

به دال‌های بتن مسلح که بدون استفاده از تیر، مستقیما روی ستون‌ها تکیه دارند، دال‌های تخت ساده گفته می‌شود. سقف دال بتنی تخت ساده به دلیل سادگی قالب بندی و آرماتور بندی معمولا در دهانه‌های کوتاه و زمانی که بارهای وارد بر سقف زیاد نباشند، آسان‌تر از سیستم تیر – دال اجرا می‌شوند.

این نوع سقف به دو روش پیش ساخته و درجا قابل اجرا است. در روش درجا تمام مراحل ساخت مانند بتن‌ریزی و آرماتوربندی در محل پروژه انجام می‌شود. اما در روش پیش ساخته تمام این فعالیت‌ها در کارخانه انجام شده و دال بتنی آماده به محل پروژه منتقل می‌شود.

دال‌ بتنی پیش ساخته در کارخانه آماده‌سازی شده و آرماتورهای انتظار از اطراف آن خارج شده‌اند. این آرماتورهای انتظار پس از نصب در محل با آرماتورهای تیر درگیر شده و بتن‌ریزی تیر به صورت درجا انجام می‌شود. این کار سرعت اجرا را افزایش می‌دهد، لذا انتخاب مناسبی برای پروژه‌های انبوه‌سازی به‌شمار می‌رود.

بیش از 30 ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفتر‌فنی و ساختمان‌سازی

مشاهده مینی دوره

دال تخت قارچی

دال تخت قارچی که با عنون دال تخت با سرستون نیز شناخته می‌شود نوعی دال بتنی تخت است، با این تفاوت که در این روش ضخامت دال‌های تخت در اطراف ستون اندکی افزایش پیدا می‌کند. به این ناحیه افزایش یافته ستون، سرستون و به ناحیه برجسته دال، کتیبه می‌گویند. از دلایل اصلی اجرای سقف دال بتنی تخت قارچی می‌توان به کنترل لنگرهای منفی تکیه گاهی در مجاورت ستون‌ها و تحمل برش پانچ اطراف ستون اشاره کرد.

سقف دال مشبک (قابلمه‌ای)

سقف دال بتنی مشبک که به نام سقف دال قابلمه‌ای معروف است که انواع مختلفی از جمله دال مشبک وافل و دال مشبک اینتل دک دارد. در اجرای این نوع از سقف، فرورفتگی‌هایی در وسط دهانه‌های دال ایجاد می‌شود تا از وزن مرده دال کاسته شود. در نتیجه سقف دال مشبک مانند سقف وافل وزن کمتری داشته و در مصرف بتن نیز صرفه‌جویی می‌شود.

به بیان ساده‌تر، چنانچه دهانه دال بزرگ باشد، ضخامت دال نیز جهت تحمل بارهای مرده و زنده سقف زیاد می‌شود. در نتیجه لنگر مثبت در وسط دهانه افزایش پیدا کرده و قسمت تحتانی دال را تحت کشش قرار می‌دهد. با توجه به این که بتن در تحمل کشش ضعیف است، استفاده از بتن بیش از حد، تنها باعث افزایش وزن سقف می‌شود.

در نتیجه استفاده از سقف دال مشبک برای کاهش بتن مصرفی و وزن آن موثر است. این نوع دال‌ها جهت افزایش مقاومت برشی در اطراف ستون‌ها و کنترل برش پانچ به ‌صورت توپر ایجاد می‌شوند. حتی در مواقعی، امتداد محور واصل به ستون‌ها نیز به شکل توپر اجرا خواهند شد.

دال تخت مجوف

سقف دال مجوف از دیگر انواع سقف دال بتنی است که انواع مختلفی از جمله سقف کوبیاکس، یوبوت و بابل دک دارد. به‌طور کلی، سقف مجوف داخل ضخامت دال با اشیا و المان‌های پرکننده‌ای مانند پلاستیک به جای بتن استفاده می‌شود. به همین علت وزن این سقف‌ها کمتر بوده و باعث کاهش وزن بار مرده می‌شود.

تفاوت اصلی انواع دال‌های مجوف در شکل المان‌های پرکننده است. برای مثال پر کننده‌ها در سقف یوبوت مکعبی شکل هستند، در حالی که در سقف بابل دک از گوی کروی و در سقف کوبیاکس از المان بیضی شکل استفاده می‌شود.

دال تخت پیش تنیده

سقف دال تخت پیش تنیده یکی دیگر از انواع سقف‌های دال بتنی است که نیروهای ناشی از بارهای ثقلی را خنثی می‌کند. به‌طور کلی، ایجاد تنش فشاری ثابت و دائمی یا به اصطلاح پیش تنیدگی در یک عضو بتنی به شکل دلخواه و به اندازه لازم است. این تنش فشاری دائمی با قرار دادن کامل فولاد در قطعه بتنی، مهار نمودن آن در دو طرف عضو و کشیدن، به مقطع بتنی اعمال می‌شود.

در سقف پیش تنیده، یک سری کابل با مقاومت کششی بالا جایگزین آرماتورهای معمولی خواهند شد. این کابل‌ها تحت کشش زیادی قرار گرفته و در دو انتهای تیر توسط گیره‌های مخصوص ثابت می‌شوند. اعمال نیروهای پیش تنیدگی به دو روش پس کشیده (پس از بتن ریزی) یا پیش کشیده (پیش از بتن ریزی) انجام می‌شود.

توجه داشته باشید که اصطلاحی با عنوان پس تنیدگی وجود نداشته و منظور از سقف دال بتنی پس تنیده همان سقف دال پیش تنیده به روش پس کشیده است.

اجرای سقف دال بتنی

پیش از خواندن ادامه مقاله پیشنهاد می‌کنم، ابتدا فیلم اجرای سقف دال بتنی زیر را مشاهده کنید.

توجه داشته باشید قبل از شروع کار، نقشه اجرایی سقف دال بتنی و محاسبات را بررسی کرده و از تطابق کامل نقشه‌های سازه،‌ معماری و تاسیسات اطمینان حاصل کنید.

مراحل اجرای سقف دال بتنی

اگرچه این نوع سقف انواع مختلفی دارد، اما مراحل اجرای سقف دال بتنی شامل موارد زیر است:

1. قالب بندی
2. آرماتور بندی
3. بتن ریزی
4. برچیدن پایه‌های اطمینان

لازم به ذکر است به منظور اجرای دال بتنی بایستی پیش از قالب بندی، تیر و ستون‌های متعددی (جک) به صورت موقت اجرا شوند که به آن شمع گذاری می‌گویند. وظیفه این تیر و ستون‌های موقت به هنگام اجرای دال بتنی سقف نگهداری از قالب‌ها، آرماتورها و بتن‌ ریزی دال است.

پس از شمع‌گذاری، اولین مرحله در اجرای سقف دال بتنی قالب بندی سقف است که معمولا بر اساس نوع سقف توسط قالب‌های چوبی، پلاستیکی یا فولادی انجام می‌گیرد. با توجه به اینکه دال بتنی وزن زیادی دارد، برای قالب ‌بندی آن اغلب از قالب‌های فلزی با جنس ورق St37 استفاده می‌شود. البته قالب‌های پلاستیکی برای اجرای سقف وافل نیز کاربرد دارد.

در هر حال مقاومت فلز در برابر بار بتن‌ریزی بسیار بیش‌تر از چوب و پلاستیک است، لذا از قالب‌های فلزی برای اجرا و قالب ‌بندی سقف‌های دال بتنی استفاده می‌شود. قالب‌های فلزی معمولا در دو مدل لبه خم و تسمه‌ای (جوشی) ساخته می‌شوند.

توجه داشته باشید پیش از اجرای آرماتوربندی، قالب‌ها را با روغن مخصوص رهاساز قالب و در صورت نبود با گازوئیل یا روغن سوخته چرب کنید تا از چسبیدن بتن به قالب جلوگیری شود.

آرماتور بندی سقف دال بتنی

به‌طور کلی، ماهیت بتن شکننده بوده و در مقابل نیروهای کششی ناتوان است. از طرفی فولاد دارای مقاومت کششی قابل قبولی است. بنابراین با مسلح کردن بتن به میلگردهای فولادی، متریالی با مقاومت فشاری و کششی قابل قبول حاصل می‌شود که به آن بتن مسلح یا آرمه می‌گویند.

جهت آرماتور بندی سقف دال، میلگردها با ترتیب خاص کنار یکدیگر چیده شده و به کمک جوشکاری سرد یا بست فلزی به یکدیگر متصل می‌شوند. به این فرایند آرماتور بندی سقف دال بتنی اطلاق می‌شود که قبل از بتن ‌ریزی صورت می‌گیرد.

پس از قالب ‌بندی سقف دال بتنی با توجه به یک یا دو طرفه بودن دال، آرماتور بندی در یک یا دو شبکه بالا و پایین اجرا می‌شود. در دال‌هایی که ضخامت کمتری دارند در قسمت پایین دال و تنها در یک ردیف آرماتور بندی انجام می‌شود، ولی در دال‌های ضخیم‌تر آرماتوربندی در دو ردیف بالا و پایین قابل اجرا است. همچنین آرماتورهای خمشی دال‌های یک طرفه، تنها در جهت طولی و در دال‌‌های دو طرفه در هر دو ردیف طولی و عرضی اجرا می‌شوند.

آنچه معمولا در طراحی دال بتنی مدنظر قرار می‌گیرد، کنترل برش پانچ و کنترل خیز است. اما اجرای دال بتنی مخصوصا نحوه میلگردگذاری محدود به این موارد نمی‌شود. همان‌طور که اشاره شد، در دال‌‌های یک طرفه میلگردها صرفا در راستای خمشی محاسبه می‌شوند. دلیل استفاده از این آرماتورها علاوه بر تحمل بار برای جلوگیری از بروز ترک‌های بتن خیس به دلیل کاهش حجم و جمع ‌شدگی در هنگام سخت شدن است.

این جمع ‌شدگی در هر دو راستا رخ می‌دهد؛ لذا طبق مبحث نهم مقرارت ملی ساختمان و برای جلوگیری از آن، از آرماتورهای افت و حرارت در راستای غیر خمشی استفاده می‌شود. علاوه بر این، این آرماتورها به تامین یکپارچگی مش دال در دو راستا کمک می‌کند.

فاصله میلگرد در سقف دال بتنی

توجه داشته باشید که فاصله و سایز میلگردها در آرماتور بندی سقف اهمیت بسزایی دارد. طبق مبحث 9 مقرارت ملی ساختمان، حداقل فاصله میلگرد در سقف بتنی به شرح زیر است:

1-1-2-21-9 فاصله آزاد میلگردهای موازی واقع در یک سفره افقی نباید کمتر از هیچ یک از مقادیر زیر باشد:

الف- مقادیر 25 میلی‌متر

ب- بزرگ‌ترین قطر میلگرد

پ- 1/33 برابر قطر اسمی بزرگ‌ترین سنگ‌دانه

2-1-2-21-9 در میلگردهای موازی واقع در چند سفره افقی، میلگردهای لایه فوقانی باید مستقیما در بالای میلگردهای لایه تحتانی قرار گرفته و فاصله آزاد بین دو لایه نباید کمتر از 25 میلی‌متر باشد.

محاسبه میلگرد سقف دال بتنی

برای محاسبه و طراحی میلگردهای هر راستای دال، یک متر از آن را انتخاب کرده و تحت لنگرهای خمشی حداکثر قرار داده، سپس مقدار آرماتورهای بدست آمده را به کل عرض دال تعمیم می‌دهیم.

خلاصه این مراحل به صورت شماتیک در شکل زیر آمده است:

بتن ریزی سقف دال بتنی

پس از اتمام آرماتور بندی و کنترل نوع، فاصله و سایز میلگردها، خم‌های انتهایی، طول مهاری و اطمینان از صحت قالب ‌بندی، بتن‌ ریزی آغاز می‌شود. بتن ریزی سقف بدون شک یکی از مراحل مهم در ساخت و اجرای انواع سقف‌ها به شمار می‌رود. در بتن ریزی سقف دال بتنی نیز رعایت قوانین و توجه به نکات زیر حائز اهمیت است:

• در بتن ریزی دال بتنی بایستی بتن هنگام ریختن و جای دادن به حالت خمیری باقی مانده و بتواند به فضاهای بین میلگرد‌ها راه پیدا کند.
• بتن باید تا حد امکان نزدیک به محل نهایی خود ریخته شود تا از جدایی دانه‌ها بر اثر جا به جایی مجدد جلوگیری شود.
• چنانچه اسلامپ بتن در موقع تحویل برای استفاده کمتر از میزان مقرر باشد، باید از مصرف آن خودداری شود. با این وجود افزودن اسلامپ بتن تا هنگامی که هنوز از مخلوط کن بتن تخلیه نشده، فقط با اجازه دستگاه نظارت و با افزودن دوغاب سیمان یا با مواد افزودنی روان کننده میسر است، به شرطی که نسبت آب به سیمان از حداکثر مقدار مجاز بیشتر نشود.

• بتنی که به حالت نیمه سخت درآمده و گیرش آن شروع شده یا به مواد زیان آور بیرونی آلوده شده است، نباید در بتن ریزی قطعات سازه‌ای استفاده شود.
• بتن ریزی باید از آغاز تا پایان، به صورت عملیاتی سریع و پیوسته در محدوده مرزها یا درزهای از پیش تعیین شده قطعات ادامه یابد. درزهای اجرایی مورد نیاز باید با ضوابط مندرج در این مقررات مطابقت داشته باشد.
• سطح بتن ریخته شده باید به صورت لایه‌های افقی تراز باشد.
• استفاده از مواد حباب‌زا در ساخت بتن ‌هایی که در معرض یخ زدن و آب شدن‌های متوالی قرار می‌گیرند، الزامی است.

برچیدن پایه‌های اطمینان

برداشتن شمع‌ها و قالب‌های زیر سقف متناسب با شرایط جوی و الزامات مبحث نهم مقررات ملی ساختمان و آبا انجام شود. هرگونه تعجیل در این مورد موجب افزایش خیز سقف و بروز ترک‌های احتمالی در بتن خواهد شد.

اجرای سقف دال بتنی در اسکلت فلزی

به‌طور کلی اجرای سقف دال بتنی در اسکلت فلزی توصیه نمی‌شود. معمولا برای اجرای سقف اسکلت فلزی از سقف‌های کامپوزیت، کرومیت و سقف عرشه فولادی استفاده می‌شود. چنانچه مایل به استفاده از تیر در انواع سقف بتنی هستید، مقاله اجرای تیرچه بتنی در اسکلت فلزی را مطالعه کنید.

جمع بندی

دال بتنی یا اسلب بتنی یکی از عناصر ساختمانی است که از بتن و فولاد ساخته می‌شود و اکثرا به عنوان سطح افقی سقف یا کف ساختمان‌ها به‌کار می‌رود. سقف دال بتنی به دلیل استحکام بالا و عملکرد لرزه‌ای مناسب، به ویژه در ساختمان‌های چند طبقه محبوب است و می‌تواند به شکل‌های متفاوتی طراحی و اجرا شود. سقف دال بتنی انواع مختلفی از جمله دال تخت ساده، تخت قارچی، دال مشبک، دال مجوف و دال پیش تنیده دارد. مراحل و نحوه اجرای سقف دال بتنی از جمله قالب بندی، آرماتور بندی و بتن ریزی اهمیت بسزایی در عملکرد آن‌ها دارد که ما به طور مفصل در این مقاله به آن پرداختیم.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره جزئیات سقف دال بتنی کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری