اجرای سقف دال بتنی از صفر تا صد + فیلم کارگاهی

اگر به طراحی یا اجرای سقف دال بتنی مشغول‌ هستید، حتما باید انواع آن را بشناسید. بسیاری از مهندسین با وجود سال‌ها سابقه کار با انواع سقف دال بتنی و  مراحل اجرای آن آشنا نیستند.

در این مقاله به آموزش روش اجرا، قالب بندی و آرماتور بندی این دال پرداخته‌ایم. همچنین برای درک بهتر شما فیلم اجرای سقف دال بتنی را در این مقاله قرار دادیم. با ما در آکادمی عمران همراه باشید.

سقف دال بتنی چیست 

ابتدا با مشاهده فیلم زیر با نکات اجرایی دال بتنی به صورت کارگاهی آشنا شوید سپس با دید بهتری این مقاله را مطالعه کنید.

سقف از جمله مهم‌ترین قسمت‌های ساختمان است، بنابراین روش و درستی اجرای آن بسیار حائز اهمیت است. این بخش از سازه باید از مقاومت لازم در برابر نیروهای وارده برخوردار باشد تا دچار آسیب نگردد.

صلبیت بسیار بالا و عملکرد لرزه‌ای مناسب موجب توسعه دال بتنی به عنوان یکی از محبوب‌ترین انواع سقف‌ها در جهان شده و مورد توجه بسیاری از طراحان سازه است.

دال بتنی جزء سقف‌‌‌های یکپارچه به ‌شمار می‌رود که عمده مصالح مورد استفاده در آن بتن و فولاد است.

دال بتنی، ضخامت کمی نسبت به دو بعد دیگر آن دارد و برای تحمل بار ثقلی و انتقال بارهای جانبی طراحی می‌گردد.

شاید از خود بپرسید حداکثر دهانه سقف دال بتنی چقدر است ؟

در پاسخ باید بگوییم حداکثر دهانه سقف بتنی بر اساس نوع سیستم و وزن آن تعیین می‌شود. در مقاله حداکثر دهانه سقف دال بتنی به طور کامل در مورد این مبحث صحبت می‌کنیم.

انواع سقف دال بتنی 

انواع سقف بتنی بر اساس نوع عملکرد به دو دسته یک ‌طرفه و دو طرفه تقسیم می‌شوند.

اگر نسبت طول به عرض دال کمتر از ۲ باشد، دال دو طرفه و اگر این نسبت بزرگ‌تر یا مساوی ۲ باشد، دال یک ‌طرفه خواهد بود. این تفاوت عملکرد، ناشی از مسیر انتقال نیروهای وارده است.

دال‌های یک ‌طرفه، توسط تکیه‌گاه‌هایی در دو ضلع موازی آن پشتیبانی شده و در نتیجه انتقال بارها در یک راستا انجام می‌شود. در این حالت آرماتورها تنها در راستای دهانه کوچکتر تعبیه می‌شوند.

زمانی که این پشتیبانی از یک دال به واسطه تکیه‌گاه‌هایی در ۴ ضلع آن تامین شود و نسبت طول به عرض آن کم‌تر از ۲ باشد، انتقال بارها در هر دو راستا اتفاق می‌افتد و فرض می‌شود دال دو طرفه است.

در این حالت آرماتورها در دو جهت متعامد قرار گرفته و از مش‌های مربعی استفاده می‌شود.

دال بتنی براساس نحوه اجرا و نوع بتن ریزی به 6 دسته تقسیم می‌شود:

دال تخت ساده

دال‌های بتن مسلح که بدون استفاده از تیر، مستقیما روی ستون‌ها تکیه دارند به دالهای تخت ساده معروف اند.

زمانی که دهانه‌ها کوتاه بوده و بارهای وارد بر سقف زیاد نباشند، اجرای این نوع دال‌ها به دلیل سادگی قالب بندی و آرماتور بندی، آسان تر از سیستم تیر-دال است.

سیستم تیر دال 

در سیستم تیر-دال، دو یا چهار طرف دال، تیرهایی وجود دارند و به عنوان تیکه‌گاه‌هایی بار را از سقف به ستون انتقال می‌دهند.

تیر-دال‌ها با توجه به ابعاد و نحوه قرارگیری تکیه‌گاه‌ها، می‌توانند بار را در یک راستا یا در دو راستا انتقال دهند.

دال تخت قارچی (دال تخت با سرستون)

در دال‌های تخت برای کنترل لنگرهای منفی تکیه گاهی در مجاورت ستون‌ها و تحمل برش پانچ اطراف ستون، معمولا ضخامت آن در اطراف ستون اندکی افزایش پیدا می‌کند. به این ناحیه افزایش یافته ستون، سرستون و به ناحیه برجسته دال، کتیبه می‌گویند.

دال تخت مشبک (قابلمه‌ای)

گاهی برای کم کردن وزن سقف و صرفه‌جویی در بتن در وسط دهانه‌های دال، فرورفتگی‌هایی ایجاد می‌شود. در نتیجه از وزن مرده دال به شدت کاسته می‌شود. به طور مثال وافل یکی از انواع سقف‌های دال مشبک است. 

برای افزایش مقاومت برشی این نوع دال‌ها در اطراف ستون‌ها و کنترل برش پانچ، دال به ‌صورت توپر ایجاد می‌شود. در مواقعی حتی امتداد محور واصل ستون ها نیز به صورت توپر اجرا می‌شود.

در مقاله هزینه سقف وافل نسبت به تیرچه به مقایسه این دو نوع سقف پرداخیتم. برای مشاهده آن روی لینک آبی کلیک کنید.

چرا دال را مشبک اجرا می‌کنیم؟

زمانی که دهانه دال بزرگ باشد،ضخامت دال نیز جهت تحمل بارهای مرده و زنده سقف زیاد می‌شود. لنگر مثبت در وسط دهانه افزایش می یابد و قسمت تحتانی دال را تحت کشش قرار می‌دهد.

با توجه به این که بتن در تحمل کشش ضعیف است می‌توان از تحمل کشش توسط آن صرفه نظر کرد. چراکه این متریال تحت کشش کارایی موثری نداشته و فقط باعث افزایش وزن سقف می‌شود.

 

دال تخت مجوف

مجوف به معنای میان تهی است. سقف‌های دال مجوف سقف‌هایی هستند که داخل ضخامت دال با اشیا پرکننده پلاستیکی به جای بتن پر شده است که باعث کاهش وزن بار مرده می‌شود.

سقف‌های کوبیاکس و یوبوت جزء این دسته از سقف‌ها هستند.

مقالات ” سقف یوبوت ” و ” سقف کوبیاکس ” و ” سقف بابل دک ” شامل تمام نکات و جزئیات این سقف‌هاست می‌باشد.

دال تخت پیش تنیده

پیش تنیدگی ایجاد تنش فشاری ثابت و دائمی در یک عضو بتنی، به نحو دلخواه و به اندازه لازم است. تنش فشاری دائمی با قرار دادن کامل فولاد در قطعه بتنی، مهار نمودن آن در دو طرف عضو  و کشیدن، به مقطع بتنی اعمال می‌شود.

در سقف پیش تنیده به جای آرماتورهای معمولی از یک سری کابل یعنی تاندون‌های با مقاومت کششی بالا استفاده می‌شود. این کابل‌ها تحت کشش زیادی قرار گرفته و در دو انتهای تیر توسط گیره‌های مخصوص ثابت می‌شوند.

اعمال نیروهای پیش تنیدگی به دو روش پس کشیده (پس از بتن ریزی) یا پیش کشیده (پیش از بتن ریزی) انجام می‌شود.

کابل‌های پیش تنیده پس از رها شدن از کشش، تمایل به جمع شدن و رسیدن به حالت اولیه دارند. بنابراین نیروی فشاری زیادی در قسمت زیرین تار خنثی در بتن ایجاد می‌شود.

این نیرو در مقابل نیروی کششی که به واسطه بارهای ثقلی در بتن ایجاد می‌شود، قرارگرفته و مقداری از نیروهای ناشی از بارهای ثقلی را خنثی می‌کند.

در مورد این نوع دال در مقاله ” سقف پیش تنیده “ به طور کامل صحبت کردیم.

مراحل و نحوه اجرای سقف دال بتنی

پیش از خواندن ادامه مقاله ابتدا فیلم زیر را مشاهده کرده تا با اجرای سقف دال بتنی بیشتر آشنا شوید.

توصیه می‌شود قبل از اجرا نسبت به بررسی و کنترل نقشه‌ها اقدام شده و از تطابق کامل نقشه‌های سازه،‌ معماری و تاسیسات اطمینان حاصل شود. مراحل اجرای سقف‌های دال بتنی شامل قالب بندی، آرماتور بندی، بتن ریزی است که در ادامه این مقاله به طور مفصل در مورد هر کدام از آن‌ها توضیح خواهیم داد.

قالب بندی سقف دال بتنی

قالب ‌‌بندی این سقف‌ها توسط قالب‌های چوبی، پلاستیکی یا فولادی انجام می‌گیرد. معمولا از قالب‌های چوبی برای اجرای سقف‌های تیرچه‌ای، از قالب پلاستیکی برای اجرای سقف وافل و از قالب‌های فلزی برای اجرای دال بتنی استفاده می‌شود.

با توجه به اینکه دال بتنی وزن زیادی دارد، برای قالب ‌بندی آن از قالب‌های فلزی استفاده می‌شود. این قالب‌ها از جنس ورق St37 هستند.

به منظور اجرای دال بتنی نیاز به اجرای تیر و ستون‌های متعدد به صورت موقت است. وظیفه‌ی این تیر و ستون‌های موقت (شمع‌ گذاری)، نگهداری قالب‌ها و در ادامه، آرماتورها و بتن‌ ریزی دال است.

پس از اجرای تیر و ستون‌های موقت، مرحله قالب ‌بندی آغاز می‌شود و همانطور که قبلا اشاره شد، پیش از آرماتور بندی، این قالب‌ها با روغن مخصوص چرب می‌شوند. سپس روی قالب‌ها اقدام به آرماتور بندی و در نهایت بتن‌ ریزی می‌شود.

بهتر است از گازوئیل یا روغن سوخته برای چرب کردن قالب‌ها و جلوگیری از چسبیدن آن‌ها به بتن استفاده نکنیم.

برای اینکه در مورد زیرسازی و قالب بندی سقف بیشتر بدانید به مقاله ” قالب بندی سقف “ سر بزنید.

انواع قالب ‌های سقف دال بتنی

• قالب چوبی

قالب چوبی معمولاً از چوب راش و تخته سه لا در کارگاه ساخته می‌شود. معمولا برای تهیه بدنه‌ی قالب از سه الوار چوب راش استفاده می‌شود.

از چوب‌های چهار تراش با سطح مقطع مربع نیز برای ساخت پشت ‌بند و زوار قالب چوبی استفاده می‌شود.

اتصال تمامی این قطعات چوبی با استفاده از میخ انجام می‌گردد.

• قالب پلاستیکی

قالب‌های پلاستیکی را می‌توان در طرح‌های مختلفی مانند مربع، مستطیل، مثلث و غیره اجرا نمود. از این رو برای اجرای سقف‌های متفاوت می‌توان از این قالب‌ها استفاده کرد که معمولا در اجرای وافل پرکاربرد است.

• قالب فلزی

از آنجا که مقاومت فلز در برابر بار بتن‌ریزی بسیار بیش‌تر از چوب و پلاستیک است، اکثرا از قالب‌های فلزی برای اجرا و قالب ‌بندی سقف استفاده می‌شود.

برای نچسبیدن قالب به بتن و راحت جدا شدن، پیش از بتن‌ریزی، این قالب‌ها را روغن مالی می‌کنند.

قالب‌های فلزی معمولا در دو مدل لبه خم و تسمه‌ای یا جوشی ساخته می‌شوند.

لبه‌های پانچ ‌شده کنار قالب‌های لبه خم از خم کردن ورق رویه حاصل می‌شوند در صورتی که در قالب‌های تسمه‌ای یا جوشی از جوش دادن تسمه به ورق رویه بدست می‌آیند.

در شکل زیر قالب سمت راست، لبه خم و سمت چپ تسمه‌ای یا جوشی است.

 برای اطلاع بیشتر از نحوه قالب بندی و انواع آن به مقاله ” قالب بتن “ سر بزنید.

آرماتور بندی سقف دال بتنی

همانطور که می‌دانید، ماهیت بتن شکننده بوده و در مقابل نیروهای کششی ناتوان است. از طرفی فولاد دارای مقاومت کششی قابل قبولی است. بنابراین با مسلح کردن بتن به میلگردهای فولادی، متریالی با مقاومت فشاری و کششی قابل قبول حاصل می‌شود که به آن بتن مسلح یا آرمه می‌گویند.

جهت آرماتور بندی سقف دال بتنی ، میلگردها با ترتیب خاص کنار یکدیگر چیده شده و به کمک جوشکاری سرد یا بست فلزی به هم متصل می‌شوند. به این فرایند آرماتور بندی سقف دال بتنی اطلاق می‌شود که قبل از بتن ‌ریزی انجام می‌گردد.

پس از قالب ‌بندی سقف دال بتنی با توجه به یک یا دو طرفه بودن دال، آرماتور بندی را در یک یا دو شبکه بالا و پایین اجرا می‌کنیم.

در دال‌هایی که ضخامت کمتری دارند تنها در یک ردیف در قسمت پایین دال، آرماتور بندی انجام می‌شود ولی در دال‌های ضخیم‌تر در دو ردیف بالا و پایین، آرماتور بندی اجرا می‌گردد.

همچنین آرماتورهای خمشی دال‌های یک طرفه، تنها در جهت طولی و در دال‌‌های دو طرفه در هر دو ردیف طولی و عرضی اجرا می‌گردد.

پس از اتمام آرماتور بندی و کنترل نوع، فاصله و سایز میلگردها، خم‌های انتهایی، طول مهاری و اطمینان از صحت قالب ‌بندی، بتن‌ ریزی آغاز می‌شود.

برای مطالعه بیشتر در مورد آرماتوربندی سقف و تیر به مقاله “ آرماتور بندی سقف “ مراجعه کنید.

ضوابط میلگرد گذاری در سقف

آنچه که اغلب در طراحی دال بتنی مدنظر قرار می‌گیرد، کنترل برش پانچ و کنترل خیز است. اما اجرای دال بتنی مخصوصا نحوه میلگردگذاری محدود به این موارد نمی‌شود.

نحوه محاسبه میلگردها

برای محاسبه و طراحی میلگردهای هر راستای دال، یک متر از آن را انتخاب کرده و تحت لنگرهای خمشی حداکثر قرار داده، سپس مقدار آرماتورهای بدست آمده را به کل عرض دال تعمیم می‌دهیم.

خلاصه این مراحل به صورت شماتیک در شکل زیر آمده است:

همینطور طبق ضوابط مبحث نهم ویرایش 92:

اگر مقدار آرماتور گذاری دال بتنی در عرض واحد برای هر راستا از مقدار آرماتور افت و حرارت کمتر باشد، بایستی آرماتور حرارتی را به عنوان آرماتور اصلی در نظر بگیریم.

 

معرفی انواع میلگرد در سقف دال بتنی

با توجه به اینکه که برای تسلط بر نقشه اجرایی سقف دال بتنی نیازمند شناخت کاملی از انواع آرماتورهای مصرفی در آن هستیم، در تصویر زیر ضمن آشنایی با شکل میلگردهای دال، با نام و کاربرد آن‌ها آشنا می‌شویم:

 

میلگردهای شماره 1 و 2: میلگردهای خمشی تحتانی دال هستند که تعداد و سایز آن‌ها طبق محاسبات ذکر شده به‌ دست می‌آید.

نوع مستقیم میلگردها در دال‌های کم ضخامت (معمولا کمتر از 15 سانتی‌متر) به دلیل سخت بودن خم‌کاری استفاده شده و میلگرد خم در واقع میلگرد مستقیمی است که در نزدیکی تکیه‌گاه دال، خم خورده و از سفره تحتانی به سفره فوقانی منتقل می‌شود.

میلگرد شماره 3: این میلگرد همانطور که از اسمش پیداست برای کاهش ترک‌خوردگی بتن پس از سفت شدن در راستای عمود بر راستای خمشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

میلگردهای شماره 4 و 5: از سنجاقی‌ها برای کنترل پیچش و برش در لبه‌ ناپیوسته‌ سقف استفاده می‌شود. برای جلوگیری از حرکت سنجاقی هنگام بتن‌ ریزی، آن را با سیم مفتول به میلگرد مونتاژی گره می‌زنیم.

برای مطالعه بیشتر در مورد آرماتور سنجاقی به مقاله ” سنجاقی ستون “ مراجعه کنید.

میلگرد ادکا و میلگرد ممان منفی از دیگر آرماتورهای به کار رفته در سقف تیرچه بلوک است.

 

نقش آرماتورهای حرارتی

طبق آنچه که تا الان آموختیم، در دال‌‌های یک طرفه میلگردها صرفا در راستای خمشی محاسبه می‌شوند. دلیل استفاده از این آرماتورها برای جلوگیری از بروز ترک‌های بتن خیس به دلیل کاهش حجم و جمع ‌شدگی در هنگام سخت شدن است.

این جمع ‌شدگی در هر دو راستا واقع می‌گردد که برای جلوگیری از اتفاق ذکر شده در راستای غیر خمشی از آرماتورهای افت و حرارت استفاده می‌شود. علاوه بر این، این آرماتورها به تامین یکپارچگی مش دال در دو راستا کمک می‌کند.

 

بتن ریزی سقف دال بتنی

بتن ریزی مرحله مهمی در ساخت و اجرای سقف‌ها به شمار می‌رود که شامل قوانین و ضوابط مشخصی است که در ادامه نکات مهم اجرای این بخش را شرح می‌دهیم.

روند بتن ریزی باید طوری باشد که در هنگام ریختن و جای دادن آن، به حالت خمیری باقی بماند و بتواند به فضاهای بین میلگرد‌ها راه یافته و تا حد امکان نزدیک به محل نهایی خود ریخته شود تا از جدایی دانه‌ها بر اثر جا به جایی مجدد جلوگیری شود..

در صورتی که اسلامپ بتن در موقع تحویل برای مصرف کمتر از میزان مقرر باشد، باید از مصرف آن خودداری شود.

با این وجود افزودن اسلامپ بتن تا هنگامی که هنوز از مخلوط کن بتن تخلیه نشده، فقط با اجازه دستگاه نظارت و با افزودن دوغاب سیمان یا با مواد افزودنی روان کننده میسر است، به شرطی که نسبت آب به سیمان از حداکثر مقدار مجاز فراتر نرود.

بتنی که به حالت نیمه سخت درآمده و گیرش آن شروع شده و یا به مواد زیان آور بیرونی آلوده شده است، نباید در بتن ریزی قطعات سازه‌ای به کار رود.

بتن ریزی باید از آغاز تا پایان، به صورت عملیاتی سریع و پیوسته در محدوده مرزها یا درزهای از پیش تعیین شده قطعات ادامه یابد. درزهای اجرایی مورد نیاز باید با ضوابط مندرج در این مقررات مطابقت داشته باشد.

سطح بتن ریخته شده به صورت لایه‌های افقی، باید تراز باشد.

استفاده از مواد حباب‌زا در ساخت بتن ‌هایی که در معرض یخ زدن و آب شدن‌های متوالی قرار می‌گیرند، الزامی است.

در مقاله ” بتن ریزی سقف “ به طور کامل در مورد نکات این مبحث صحبت می‌کنیم.

برچیدن پایه‌های اطمینان

برداشتن شمع‌ها و قالب‌های زیر سقف متناسب با شرایط جوی و الزامات مبحث نهم مقررات ملی ساختمان انجام شود. هرگونه تعجیل در این مورد موجب افزایش خیز سقف و بروز ترک های احتمالی در بتن خواهد شد.

 

نحوه اجرای سقف دال بتنی در اسکلت فلزی

به طور کلی اجرای سقف دال بتنی در اسکلت فلزی توصیه نمی‌شود.

برای اجرای سقف اسکلت فلزی معمولا از سقف‌های کامپوزیت، کرومیت و عرشه فولادی استفاده می‌شود اما اگر مایل بودیم که حتما از سقف تیرچه بلوک در اسکلت فلزی استفاده کنیم باید با دیتیل اجرایی و نصب تیرچه به تیر فلزی آشنا باشیم.

در مقاله ” اجرای سقف تیرچه بلوک ” به طور کامل در مورد دتایل نحوه اتصال تیرچه به تیر فلزی و اجرای تیرچه بلوک در اسکلت فلزی صحبت می‌کنیم.

در انتها توصیه می‌کنیم اگر مایل به یادگیری نکات اجرای ساختمان هستید حتما به دوره اجرای ساختمان سر بزنید.