مراحل تخریب ساختمان از صفر تا صد در یک مقاله

تخریب ساختمان یکی از کارهای مهم است که اغلب با هدف نوسازی، تعمیر یا بازسازی سازه انجام می‌شود. تخریب سازه با استفاده از چه روش‌هایی انجام می‌شود؟ ضوابط خاص آن کدام است؟ صفر تا صد مواردی که در رابطه با مراحل و اصول تخریب ساختمان باید بدانید در ادامه توضیح داده شده است. پس این مقاله جامع و کامل آکادمی عمران را از دست ندهید!

فیلم نکات تخریب ساختمان

پیش از خواندن ادامه مقاله ابتدا فیلم زیر را مشاهده کنید تا با نکات تخریب ساختمان آشنا شوید.

تخریب ساختمان چیست؟

در بسیاری از موارد، پیش از گودبرداری و احداث ساختمان جدید، نیاز به تخریب ساختمان قبلی و حمل ضایعات حاصل از تخریب، به بیرون از کارگاه است.

به طور عام تخریب به معنای خراب کردن است ولی در علم فنی و مهندسی هر اقدامی که سبب جدا کردن مصالح، تجهیزات، تاسیسات، اعضا و اجزای سازه‌ای و غیرسازه‌ای و نظایر آن‌ها از ساختمان یا برچیدن تمام یا بخشی از ساختمان شود را تخریب می‌گویند.

هدف از تخریب به طور کلی حذف، نوسازی، تعمیر یا بازسازی سازه است که با استفاده از لوازم و تجهیزات گوناگونی انجام می‌شود.

دلیل این امر پایان عمر مفید سازه و بروز خطرات مختلفی مانند امن نبودن ساختمان جهت زندگی است. همچنین سعی می‌شود که مواد قابل استفاده از ضایعات جدا و دوباره به کار گرفته شود.

معمولاً پیش از ساخت ساختمان جدید، نیاز است که ساختمان قبلی از بین برده و ضایعات آن به بیرون منتقل شود. این کار بعد از گرفتن حکم و سایر مجوزهای موردنیاز، قطع تمامی انشعاب‌ها، بررسی شرایط ساختمان‌های کناری و ایمن کردن پروژه به دو حالت دستی و مکانیکی امکان پذیر است.

لازم به ذکر است که برخی اوقات بنابر نیاز از مواد منفجره نیز استفاده می‌شود.

همانطور که گفتیم روش های تخریب ساختمان دستی و مکانیکی هستند. در ادامه به بررسی هر کدام از این روش‌ها خواهیم پرداخت و تمامی نکاتی که باید بدانید را شرح خواهیم داد.

عموماً ساختمان‌های زیر مورد انهدام قرار می‌گیرند:

1. ساختمان کلنگی

سن ساختمان بیش از بیست سال بوده و پی استاندارد ندارد.

2. ساختمان فرسوده

همانطور که از نامش پیداست در اثر عوامل محیطی فرسوده شده و قابل بازسازی نیست.

لوازم تخریب ساختمان

بر اساس روش انتخابی جهت تخریب سازه از تجهیزات متفاوتی استفاده می‌شود که به طور کلی شامل موارد زیر هستند:

1. پتک

عموماً برای دیوارهای کوچک و سازه‌های کم ارتفاع استفاده می‌شود. در صورتی که قصد استفاده دوباره از اجزای سازه را داشته باشید، استفاده از پتک روشی بسیار مناسبی است.

2. فرغون

برای حمل نخاله‌ها استفاده می‌شود.

3. بیل

برای برداشتن نخاله‌ها باید از بیل با لبه‌های صاف استفاده کرد.

4. کلنگ

از کلنگ برای کندن استفاده می‌شود.

5. چکش و تیشه

6. قلم تخریب

از قلم تخریب برای خراب کردن قسمت‌های حساس مثل دیوار مشترک استفاده می‌شود.

7. دیلم

دیلم جهت بلند کردن اجسام به کار برده می‌شود.

8. دستگاه فرز

از دستگاه فرز برای تخریب کمتر استفاده می‌شود، اما برای میلگردهایی که آویزان می‌گردند، گاهی به کار برده می‌شود.

9. دریل و ضربه زن برقی

10. چکش تخریب (بتن کن)

به چکش تخریب اشتباها چکش هیلتی نیز گفته می‌شود. در صورتی که هیلتی نام برند این چکش بوده است. مانند لباس جین که اشتباها لباس لی نیز گفته می‌شود. لی نام برندی بوده است که لباس‌هایی از جنس جین تولید می‌کرده است.

11. دستگاه هوابرش با گاز اکسیژن

12. داربست فلزی

13. طناب و قرقره

14. بالابر

15. تیفور

از تیفور برای کشیدن دیوار استفاده می‌شود.

16. الوار چوبی و بشکه

17. بولدوزر

برای انهدام سریع ساختمان‌های کوچک و منتقل کردن خاک و آوار به کامیون‌ها کاربرد دارد.

18. توپ یا گوی تخریب

در صورتی که ساختمان مدنظر از 6 یا 7 طبقه بیشتر باشد از توپ فولادی آویزان از جرثقیل جهت از بین بردن استفاده می‌شود.

استفاده از این روش نیازمند مهارت بسیار بالایی است چرا که کنترل و هدایت توپ دشوار بوده و امکان سقوط جرثقیل وجود دارد.

19. بیل مکانیکی

یکی دیگر از روش‌ها جهت تخریب ساختمان های بلند استفاده از بیل مکانیکی است که یک بازوی تخریب‌گر دارد.

در این حالت نیز از بالا به پایین عملیات انهدام انجام می‌شود.

20. مواد منفجره

در این روش ساختمان در اثر نیروی جاذبه زمین روی خود فرو می‌ریزد و مواد منفجره تنها جرقه‌ای برای شروع این فروریزی در نقطه‌ای مناسب از ساختمان است.

کافی است اعضای باربر ساختمان توسط مواد منفجره در طبقه‌ای مناسب از بین برود و باعث شود طبقات فوقانی بر روی طبقات زیرین فرو بریزد و وزن قسمت‌های بالایی به میزان کافی زیاد باشد تا موجب ریزش قسمت‌های پایینی گردد.

عملیات تخریب با استفاده از مواد منفجره کاملا برنامه ریزی شده، مهندسی شده و نیز دارای محاسبات پیچیده و دقیقی است تا ساختمان دقیقاً در همان محل در نظر گرفته شده فرو بریزد و باعث ایجاد خسارت به ساختمان‌های مجاور نشود.

در این روش مواد منفجره را در پی و ستون‌های ساختمان قرار می‌دهند و سپس آن‌ها را منفجر می‌کنند؛ با ویران کردن پی ساختمان، سازه به آسانی فرو می‌ریزد.

جهت تخریب ساختمان‌های بلند مرتبه (برج‌ها) از این روش استفاده می‌گردد.

با این روش زمان تخریب بسیار کاهش می‌یابد ولی دقت در انجام کار با مواد منفجره، ترتیب انفجارها برای جلوگیری از آسیب به ساختمان‌های مجاور، رعایت سن بناها، ساختمان‌های اطراف و کنترل لرزش زمین در محل تخریب از نکات اساسی در این روش تخریب است.

برای آشنایی با پی و تمام جزئیات آن مقاله ” فونداسیون ” را مطالعه کنید.

بیش از 30 ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفتر‌فنی و ساختمان‌سازی

مشاهده مینی دوره

این روش خصوصاً زمانی که اطراف ساختمان سازه‌های دیگری وجود داشته باشد، نیازمند مهارت بسیار بالایی است. دو حالت به هنگام استفاده ممکن است پیش بیاید:

• سقوط مانند درخت

در این روش ساختمان به یک سمت سقوط می‌کند.

• سقوط در جای خود

در این روش ساختمان در جای خود ریزش می‌کند.

اقدامات پیش از تخریب ساختمان

پیش از شروع تخریب ابتدا باید پروانه تخریب و نوسازی را اخذ کرد و پس از اقدام به انجام موارد زیر کرد:

• محدودسازی یا قطع گاز، برق، آب و تلفن (این اقدامات می‌تواند همزمان با شروع تخریب صورت گیرد)
• تعیین محل جمع آوری و دفع نخاله‌ها (قرارداد پسماند)
• بیمه کردن کارگاه در قبال حوادث احتمالی
• محصور کردن محوطه اطراف کارگاه

حفاظ یا حصار موقت کارگاهی، برای جلوگیری از ورود افراد متفرقه و غیر مسئول به داخل محدوده کارگاه ساختمانی اجرا می‌شود.

کلیه املاکی که شروع به تخریب می‌کند، موظف به اجرای حصار کارگاهی مطابق با ضوابط شهرداری‌ها هستند.

شادولاین، فنس، دیوارهای بتنی پیش ساخته، نرده‌های آهنی، دیوارهای آجری و بلوکی از انواع گوناگون حصارهای پیرامون کارگاه‌ها است.

طبق بخشنامه شهرداری تهران حصار حفاظتی موقت پیرامون کارگاه باید از صفحات فلزی (شادولاین یا ورق های کرکره‌ای فلزی آهنی یا گالوانیزه) و به رنگ آبی–سفید (رنگ آبی در قسمت بالا و نماد آسمان آبی و رنگ سفید در پایین و به نشانه زمین پاک است) تشکیل گردد که فاقد اجزا و گوشه‌های تیز و برنده باشد.

ارتفاع حصار حفاظتی موقت اطراف کارگاه ساختمانی نباید از کف معابر عمومی و یا فضای مجاور آن کمتر از ۱۹۰ سانتی متر بوده و در فواصل حداکثر 2 متر دارای پایه‌های عمودی باشد.

• محافظت از پیاده‌رو‌ها و معابر عمومی مجاور ساختمان در دست تخریب (سرپوش حفاظتی)

در صورتی که ارتفاع ساختمان در دست تخریب، از ساختمان‌ها و تأسیسات هم‌جوار بیشتر باشد و امکان ریزش مصالح و ابزار کار به داخل یا بر روی بناها و تاسیسات مجاور وجود داشته باشد باید اقدامات لازم، از قبیل نصب سرپوش حفاظتی با مقاومت سازه‌ای کافی را به عمل آورد.

• تعبیه پاخور حفاظتی

• نصب تابلوی مشخصات ساختمان

•  ایمن سازی و نصب علائم هشدار

•  بررسی شرایط پایداری ساختمان‌های مجاور و به کارگیری تمهیدات ویژه جهت پایدارسازی ملک مجاور به خصوص در صورت وجود دیوار مشترک با ملک مجاور

• تعیین روش تخریب و تهیه وسایل و تجهیزات لازم متناسب با نوع محل و ساختمان
• بررسی دسترسی ماشین آلات به کارگاه

مراحل تخریب ساختمان

گام‌های متعددی جهت تخریب ساختمان وجود دارد که به طور کلی موارد زیر هستند:

پیمایش

پیمایش به دو حالت ساختاری و سازه وجود دارد.

پیمایش ساختاری شامل موارد زیر است:

• طرز ساخت ساختمان
• سیستم ساختاری فونداسیون و تأسیسات زیرزمینی
• وضعیت سازه

پیمایش سازه شامل نکات زیر است:

• نوع مواد به کار برده شده در سازه
• موارد کاربرد ساختمان پیش و پس از انهدام
• بررسی وجود چاه قدیمی، مواد سمی و غیره
• بررسی شرایط زهکشی و مشکلات محتمل در اثر نشت آب، نشست و فرسایش

از بین بردن مواد خطرناک

در صورتی که در محوطه ساختمان مدنظر، مواد خطرناکی اعم از آلودگی‌های نفتی، مواد معدنی و سایر موارد وجود داشته باشد، ابتدا باید آن‌ها را به طور کامل پاک کرد و سپس اقدام به تخریب نمود.

آماده کردن برنامه

برنامه‌ریزی برای هرکاری بهترین اقدام است چرا که سبب کاهش خطاهای گوناگون در مسیر می‌شود. در صورتی که برای تخریب سازه مدنظرتان برنامه‌ای برای خود داشته باشید به صورت بهتری پیش خواهید رفت.

در ادامه مواردی که بهتر است در برنامه‌تان وجود داشته باشد آمده است:

• محل ساختمان
• فاصله ساختمان مدنظر با سایر سازه‌ها، خیابان‌ها و غیره
• سیستم‌های پشتوانه ساختاری سازه
• مشخص کردن ترتیب اجزای مورد انهدام و روش مورد استفاده برای هر بخش
• مشخص کردن تمامی موارد ایمنی و هشدارها برای از بین بردن خطرات محتمل
• روش انتقال نخاله‌ها و ضایعات تخریب ساختمان
• مدت زمان لازم جهت پایان عملیات

موارد ایمنی

بهترین روش‌ها جهت کاهش خطراتی که امکان دارد در محل پروژه ایجاد شود را در ادامه برایتان آورده‌ایم که شامل موارد زیر است:

• آگاهی پرسنل و مهندسان از خطرات به خصوص سقوط افراد و اشیا
• خارج کردن تمام مواردی که امکان آتش‌سوزی دارند.
• داشتن لوازم آتش نشانی در مکان تخریب تا پایان عملیات
• اتخاذ تمهیداتی جهت جلوگیری از مشکلات صدا، گرد و خاک و غیره برای کارگران

به طور کلی مراحل تخریب ساختمان به شرح زیر است:

• باز نمودن شیرآلات، تجهیزات برقی و مکانیکی نظیر آب گرمکن، پکیج، کولر آبی، کولر گازی، فن‌های سرویس بهداشتی و آشپزخانه، هود، کابینت های آشپزخانه، روشویی، سینک ظرفشویی، شومینه، گاز رومیزی، رادیاتورها و باز نمودن لامپ‌ها، باز نمودن کلید پریزها، لوسترها و چراغ‌های حبابی داخل و خارج ساختمان، بیرون کشیدن سیم‌های برق از داخل دیوارها
• جداسازی شیشه‌ها از درها و پنجره‌ها
• جداسازی بازشوها نظیر درهای چوبی و آهنی بازشو و پنجره‌ها از دیوارها
• برچیدن عایق رطوبتی بام و مصالح شیب بندی و رسیدن به پوشش سقف
• باید تمام سازه‌های طره‌ای و پیش آمده، شامل تراس‌ها و بالکن‌ها و اجزای متصل به دیوارهای پیرامونی ساختمان را پیش از تخریب سازه اصلی ساختمان و اجزای سازه‌ای داخل طبقات، تخریب کرد.
• تخریب دال‌های کف‌ها باید از وسط دهانه شروع شده، و به سمت تیرهای تکیه‌گاه ادامه یابد. تیرهای کف را باید به ترتیب زیر تخریب کرد:

1. تیرهای طره‌ای
2. تیرهای فرعی و تیرچه‌ها
3. تیرهای اصلی

• در صورتی که بر اثر از دست رفتن قیدهای تیرها، پایداری سازه‌ای آن‌ها تحت تاثیر قرار گرفته، و حتی دچار خطر فروریزش شوند، باید پیش از برداشتن این قیود، با استفاده از سیستم‌های مهار‌کننده مناسب، نظیر شمع‌بندی، آن‌ها را تقویت کرد، به گونه‌ای که پس از برداشتن این قیود، این تیرها دچار ناپایداری سازه‌ای نشوند.
• پیش از تخریب ستون‌ها و دیوارهای باربر، باید تیرهای بالای آن‌ها را تخریب کرده و برداشت.
• پیش از تخریب دیوارهای باربر، باید دیوارهای غیرباربر واقع در بالای آن‌ها را تخریب کرد. ترتیب خراب کردن دال به شرح عکس زیر است:

• در تمام مدت تخریب نباید هیچ راه خروجی را، پیش از آنکه راه تایید شده دیگری جایگزین آن شود، تخریب کرد.

انواع روش‌ های تخریب ساختمان کدام است؟

پس از بررسی کامل چگونگی تخریب ساختمان، حال به روش‌های پرکاربرد در این عملیات مهم می‌پردازیم:

1) روش دستی

در این روش، تخریب ساختمان توسط افراد و ضایعات با استفاده از ماشین‌ها بارگیری و به خارج از فضای کارگاه برده می‌شوند.

سرعت پایین، هزینه کم و ایمنی بالا در صورت رعایت نکات فنی از ویژگی‌های این روش است.

حال در ادامه به صورت دقیق‌تر به مراحل اجرای تخریب ساختمان به روش دستی می‌پردازیم و صفر تا صد نکات مورد نیاز را برایتان بازگو می‌کنیم:

1. اولین گام جهت تخریب ساختمان قدیمی ، فرسوده یا غیر مجاز محصور کردن محیط اطراف کارگاه است. همچنین اجرای راهروی ایمنی موقت و قرار دادن علامت‌های هشدار نیز واجب است.
2. در ادامه باید تمامی وسایل اضافی اعم از درهای چوبی، کابینت، رادیاتورها و غیره جمع‌آوری شود.
3. عملیات تخریب ساختمان فرسوده و به طور کلی تمامی سازه‌ها باید از بالاترین قسمت انجام شود.به علت فرسودگی ساختمان، دپوی نخاله‌های تخریب به صورت متمرکز در بخشی از سقف، خطر ریزش ناگهانی را به میزان زیادی بالا می‌برد. بنابراین سوراخی در مرکز تمام سقف‌های طبقات که هم مرکز باشند، جهت انتقال نخاله به پایین ساختمان باید ایجاد شود.
4. عملیات تخریب ساختمان به روش دستی را با استفاده از ابزارهایی اعم از پتک، کلنگ یا چکش تخریب از سقف شروع و سپس به طرف دیوارها ادامه می‌دهیم.
5. بعد از تخریب کامل سقف و دیوارها و برداشتن تمامی عوامل اضافی همانند کلاف در و پنجره، کانال‌های کولر و غیره باید با استفاده از هوابرش شروع به برش قسمت‌های آهنی اسکلت اعم از تیرها و ستون‌ها کنید.

5 گام گفته شده در تمامی طبقات به ترتیب تکرار می‌شوند تا ساختمان کاملاً تخریب شود.

در مواقع نیاز ضایعات ساختمان با استفاده از کامیون‌ها به بیرون از کارگاه منتقل می‌شوند.

نکات و اصول تخریب ساختمان به روش دستی:

• ایجاد سوراخ در سقف‌های کلیه طبقات به صورت هم‌مرکز جهت انتقال نخاله‌ها به پایین ساختمان لحاظ گردد. به این نکته توجه داشته باشید دور این سوراخ برای رفت و آمد افراد باید ایمن بوده و فضای کافی وجود داشته باشد.
• بیش از اندازه روی یک سقف نخاله دپو نکنید، چون احتمال ریزش سقف وجود خواهد داشت. در صورتی که این اتفاق افتاد، زیر سقف جک‌هایی قرار دهید تا سقف فرو نریزد.
• آجرها، بلوک‌ها و تمام اجزایی که قابل استفاده مجدد در اجرا هستند، دسته بندی شده و در یک قسمت چیده شوند.

• قبل از تخریب دیوارها این مسئله را چک کنید که دیوار مشترک با همسایه است یا خیر؟! یا به یکدیگر تکیه دارند یا خیر؟

برای تشخیص دیوار مشترک باید از ساختمان‌های مجاور بازدید کرد و سونداژ کرد. دیوار مشترک باید تا درز انقطاع تخریب شود. چون تخریب دیوار مشترک حساس است باید از چکش و قلم تخریب برای خراب کردن آن استفاده کرد.

پس از تخریب دیوار مشترک باید روی دیوار همسایه مشما کشید تا به وسیله آب باران خیس نشود و دیوار همسایه نم نکشد.

همچنین در صورت ضعیف بودن دیوار همسایه باید به وسیله سولجر، مش و شاتکریت آن را تقویت کرد.

• ترتیب تخریب باید بر اساس باربرداری باشد. به همین دلیل ابتدا باید دال‌ها برداشته شده، سپس تیرهای فرعی، تیرهای اصلی و در نهایت ستون‌ها تخریب شوند.
• در صورتی که یک دیوار باربر باشد، ابتدا باید تیرچه‌ها برداشته شده و سپس دیوار خراب شود.
• انتقال نخاله‌ها به بیرون از کارگاه توسط کامیون متناسب با پیشرفت کار انجام شود.
• چاه‌های موجود شناسایی شده و با شفته آهک، بتن مگر و سنگ لاشه پر شوند.
• برش آهن آلات اسکلت‌های‌ فولادی شامل تیرها و ستون‌ها با استفاده از هوابرش انجام شود.

نکته خیلی مهم در هنگام استفاده از هوا برش این است که گاز اکسیژن تحت فشار و ترکیبات هیدروکربنی (روغن‌ها و گریس‌ها) به شدت با هم واکنش می‌دهند و منجر به انفجار، آتش سوزی، آسیب شدید به پرسنل و تجهیزات می‌شود. هرگز اجازه ندهید روغن‌ها و گریس‌ها با گاز اکسیژن تحت فشار در تماس قرار گیرند.

حتی مقدار اندکی از هیدروکربن‌ها در مجاورت با غلظت بالای گاز اکسیژن می‌تواند منجر به انفجار گردد. در واقع، هر ماده آلی در تماس با گاز اکسیژن تحت فشار می‌تواند واکنش بسیار شدیدی داشته باشد.

• در صورت لزوم قسمت‌های بزرگ سقف و دیوار یکباره روی زمین انداخته نشده و تیرها و ستون‌ها پیش از بریدن مهار شوند.
•  پایان هر نوبت کار، قسمت‌های در دست تخریب را نباید در شرایط ناپایدار، به گونه ای که در برابر فشار باد یا ارتعاشات آسیب پذیر باشند، رها کرد.

2) روش مکانیکی

در روش مکانیکی جهت تخریب ساختمان‌های قدیمی و فرسوده عموماً از ماشین‌آلات گفته شده استفاده می‌شود. البته برای حفظ تعادلشان از وزنه‌های مخصوصی نیز استفاده می‌شود.

برای حفاظت از اپراتور در برابر عوامل مختلف به هنگام تخریب باید کابین ماشین آلات شیشه ضدضربه داشته باشد.

حدالامکان باید سطح زمینی که ماشین آلات روی آن حرکت می‌کنند صاف و محکم باشد.

ماشین آلات تخریب باید حداقل به اندازه نصف ارتفاع ساختمان از ساختمان فاصله داشته باشند تا در صورت فرو ریزش و برگشتن ساختمان به راننده ماشین آسیبی نرسد.

روش مکانیکی تخریب ساختمان عمدتا برای ساختمان‌هایی به کار برده می‌شود که فضای اطراف آن باز باشد.

همچنین تخریب ساختمان با روش مکانیکی از بیرونی‌ترین قسمت ساختمان شروع شده و از بالا به پایین خواهد بود.

از ویژگی‌های این روش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سرعت بیشتر
• هزینه بیشتر
• ایمنی کمتر
• لرزش زیاد

در این حالت تخریب ساختمان با استفاده از تجهیزات زیر صورت می‌گیرد:

1. بیل مکانیکی

تخریب ساختمان با بیل مکانیکی یکی از روش‌های رایج برای سازه‌هایی که ارتفاعشان بیش از 20 متر باشد است.

به انتهای بازوی این بیل‌ها قیچی یا پیکور یا سنگ شکن یا پتک وصل است. در این حالت نیز تخریب سازه از بالا به پایین انجام می‌شود.

همچنین در این طریقه تخریب ساختمان ، امنیت بیشتری نصب به استفاده از توپ تخریب و مواد منفجره وجود دارد.

حرکت و قرارگیری این ماشین‌ آلات در مناطق زیر ممنوع است:

• فاصله 2 متری از لبه‌های ساختمان
• فاصله 1 متری از لبه بازشوها
• هرگونه عضو سازه‌ای طره‌ای

برای مشخص کردن محدوده مجاز حرکت و استقرار ماشین‌ها بر روی کف‌ها باید از انواع علائم هشداردهنده و آگاهی دهنده نظیر انواع نوارها، ایجاد نوارهای مشخص کننده بر روی کف‌ها از طریق رنگ کردن کف‌ها یا سایر وسایل مناسب استفاده کرد.

2. گوی تخریب

همانطور که از نامش معلوم است در این حالت از توپی فولادی که به صورت رفت و برگشتی به سازه برخورد می‌کند، استفاده می‌شود.

این روش نیازمند اپراتوری با مهارت بالا و همچنین فضای زیاد است. استفاده از گوی تخریب جهت تخریب سبب ایجاد گردودغبار، آلودگی صوتی می‌شود.

عوامل مهم در زمان و هزینه تخریب ساختمان کدام است؟

• نوع اسکلت
• تعداد طبقات
• وضعیت ایمنی ساختمان‌های کناری
• عرض معبر
• شعاع گردش
• نحوه دسترسی ماشین آلات به پروژه

ضوابط تخریب ساختمان

در صورتی که نکات زیر را رعایت کنید به خوبی می‌توانید جلوی اکثر خطاها و حوادث محتمل را بگیرید. اجرای این پیشنهادات بر حسب مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان ضروری است:

1) مجوزها و اطلاع رسانی

• پیش از شروع عملیات انهدام سازه باید مجوز و حکم‌های موردنیاز را از مراجع رسمی بگیرید.
• با اطلاع و همکاری مراجع مربوطه، جریان آب، برق، گاز قطع یا در صورت نیاز ایمن سازی و نگهداری شود.
• زمان و مدت زمان قطع سرویس‌های فوق و آغاز عملیات تخریب حداقل 1 هفته پیش به ساکنان ساختمان‌های کنار اطلاع داده شود. عدم رعایت موارد گفته شده تنها زمانی مجاز است که در صورت عدم تخریب آنی سازه، ایمنی را به خطر بیفتد. لزوم این کار باید از پیش توسط مرجع رسمی ساختمان تأیید شود.
• حتما پیشنهاد می‌شود که پیش از شروع تخریب ساختمان نسبت به بیمه کارگاه در رابطه با حوادث محتمل اقدام شود.

• کارهای لازم جهت محافظت از پیاده‌روها و معابر عمومی نزدیک ساختمان انجام شده و در صورت نیاز نسبت به محدود یا مسدود کردن آن‌ها با اجازه گرفتن از مراجع مربوطه اقدام شود.

ایجاد راهروی سرپوشیده توسط داربست فلزی با پوشش توری سیمی و گونی جهت حفاظت از عابرین و خودروهای عبوری الزامی است.

جهت جلوگیری از پرتاب احتمالی ضایعات به خیابان باید شیب سکو به طرف ساختمان باشد.

2) موارد مهم پیش از عملیات

• برنامه‌ریزی جهت جمع، انتقال و دفع مواد حاصل و انتخاب محل مجاز جهت انباشتن این ضایعات با توجه به قانون “مدیریت پسماند” انجام گیرد.
• در صورت تخریب مکان‌هایی که تأسیسات ویژه‌ای دارند (مانند بیمارستان‌ها، دکل‌های مخابراتی و غیره) قسمت‌های مربوط باید از پیش توسط افراد دارای صلاحیت مورد بازدید قرار گرفته و تجهیزات موردنیاز جهت انهدام و مقابله با خطرات ناشی از آن فراهم شود.
• اگر سازه مورد تخریب برقگیر داشته باشد، ابتدا برقگیر جدا و در صورت نیاز دوباره در نزدیک‌ترین فاصله نصب شود.

• تمامی شیشه‌ها جدا و در مکانی مناسب نگهداری شوند.
• در تخریب سازه‌هایی که در اثر فرسودگی، سیل و غیره از بین رفته یا آسیب دیده‌اند، جهت جلوگیری از ریزش و خرابی ناگهانی باید دیوارها پیش از تخریب مهار و شمع بندی شوند.
• اگر ارتفاع ساختمان مورد تخریب از ساختمان و تأسیسات همجوار بیشتر باشد و امکان ریزش مصالح و ابزار کار به داخل یا روی بناها و تأسیسات کناری وجود داشته باشد، باید اقدامات موردنیاز اعم از نصب سرپوش حفاظتی با مقاومت کافی انجام شود.
• هر کدام از اجزای سازه و تجهیزات مدنظر در تخریب نباید بیش از دو سوم مقاومت خود بارگذاری شوند.

3) سایر موارد

• میخ‌های موجود در تیرها یا تخته‌های ناشی از تخریب باید سریعاً به داخل چوب کوبیده یا بیرون کشیده شوند.
• تمامی راه‌های ارتباطی ساختمان مورد تخریب به جز پلکان‌ها، راهروها، نردبان‌ها و درهایی که جهت عبور کارگران کاربرد دارند باید در تمام مدت تخریب مسدود شوند.
• تخریب باید از بالاترین قسمت شروع و در پایین‌ترین قسمت سازه تمام شود.

در موارد خاصی که تخریب با استفاده از مواد مفنجره یا از طریق کشیدن با کابل و واژگون کردن یا از طریق ضربه زدن با وزنه‌های در حال نوسان انجام می‌شود، باید متناسب با روش مورد استفاده، تمهیدات ایمنی لازم به عمل آید.

• در پایان هر نوبت کار، قسمت‌های در دست تخریب نباید در شرایط ناپایداری که در برابر فشار باد یا ارتعاشات آسیب پذیر باشند، رها شوند. همچنین باید مطمئن شد که تمام قسمت‌های باقی‌مانده و چوب بست‌ها، شمع‌ها، سپرها و غیره ایمنی کافی را دارند.

• جمع کردن مصالح و ضایعات جدا شده از ساختمان مدنظر جهت تخریب در پیاده‌رو و سایر معابر و فضاهای عمومی بدون کسب مجوز از مراجع رسمی ممنوع است. اگر محل مورد تخریب، زمین و فضای کافی جهت انباشت مصالح و ضایعات نداشته باشد، باید هر روز مواد جدا شده به مکان مجاز دیگری منتقل شوند.
• برای حفظ و تأمین بهداشت کارگران، عابران و مجاورین کارگاه ساختمانی و همچنین حفاظت از محیط زیست به هنگام تخریب، باید از روش‌های مناسب استفاده کرد. یکی از این روش‌ها عملیات آبپاشی است که از انتشار و پراکنده شدن گرد و غبار جلوگیری می‌کند.
• تخریب در شب به جز در مواقع ضروری و با تأیید مرجع رسمی ساختمان مجاز نیست.
• پیش از انجام عملیات تخریب سقف‌ها، باید راه‌های ورودی به طبقه زیر آن را به گونه‌ای مسدود کرد که هیچ کس، در هیچ شرایطی، نتواند از آن راه‌ها رفت و آمد کند.
• در تخریب طاق‌های شیروانی یا چوبی، باید ابتدا قسمت‌های پوششی سقف را برداشته، سپس نسبت به برچیدن خرپا یا اسکلت سقف اقدام کرد.
• پیش از تخریب هر یک از دیوارها باید تا فاصله ۳ متری از آن‌ها، کلیه سوراخ‌هایی را که در کف وجود دارد با پوشش مناسب پوشاند.
• تخریب دیوارهای حائل، یعنی دیوارهایی که برای تحمل رانش خاک ساخته شده‌اند باید پس از اجرای سازه‌های نگهبان انجام شود.

اصول تخریب ساختمان بتنی

بر اساس مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان در تخریب ساختمان های بتنی اعم از سازه‌های بتنی با سقف تیرچه و بلوک، کامپوزیت و دال بتنی باید نکات زیر حتماً رعایت شوند:

• پیش از انهدام سازه بتنی مسلح باید تمام تجهیزات، مصالح و سازه‌های غیر باربر اصلی جمع آوری، انهدام و به طور ایمن از محیط کارگاه تخلیه شوند. برای مطالعه بیشتر درباره بتن مسلح و نکات آن حتما به مقاله ” بتن مسلح “ سر بزنید.
• پیش از تخریب سازه بتنی مسلح باید در فاصله مناسبی از محل با استفاده از علائم هشداردهنده و آگاه‌کننده اعم از نوار خطر و موانع مناسب، افراد از انجام عملیات انهدام آگاه و از ورودشان جلوگیری شود.
• تمامی کارگران باید به کلاه ایمنی با پوشش ناحیه گردن و ماسک پلاستیکی که تمام صورت و ناحیه چانه را پوشش می‌دهد مجهز باشند.

• تمامی کارگران باید مجهز به ژاکت ضدضربه باشند. این ژاکت باید به صورت مناسب تا ناحیه ران کارگر را پوشش و امکان حرکت آزاد او را فراهم کند.
• کارگران باید مجهز به دستکش و پوتین ایمنی باشند و همچنین به طور مناسب از برخورد ضربه به ناحیه پاها محافظت شوند.
• یکی از نکات مهم هنگام تخریب اسکلت سازه‌های بتنی، آزاد شدن میلگردهای تحت فشار بوده که می‌تواند سبب آسیب دیدگی افراد گردد.
• خطر تخریب سقف‌های بتنی پیش تنیده به دلیل آزاد شدن انرژی ذخیره شده در کابل‌های آن‌ها وجود دارد.
• در صورتی که برای تخریب اعضای سازه‌ای و غیر سازه‌ای، از کابل‌، میل مهار یا طناب‌ استفاده می‌کنیم، مقاومت آن‌ها باید حداقل چهار برابر نیروی کششی قابل انتظار باشد.
• هیچ یک از اعضا و اجزای سازه‌ای و تجهیزات مورد استفاده در تخریب نباید بیش از دو سوم مقاومت خود بارگذاری شوند.
• سازه‌های بتنی پیش ساخته ، از اعضای بتنی پیش ساخته متصل به هم ساخته می شوند. یکپارچگی این نوع از سازه‌ها، به نحوه اتصال اعضای آن‌ها به یکدیگر بستگی دارد. بنابراین، در تخریب این نوع سازه‌ها، به چگونگی اتصال اعضای سازه‌ای به یکدیگر توجه شود.

اصول تخریب ساختمان فولادی

• جهت حفظ جرثقیل تعادل و جلوگیری از لنگر بار و صدمه به اشخاص، بناها، تاسیسات و تجهیزات یا اسکلت سازه مورد تخریب از طناب هدایت کننده استفاده شود.
• پیش از بریدن یا باز کردن قطعات فولادی باید اقدامات موردنیاز جهت جلوگیری از سقوط آزاد آن‌ها به عمل آید.
• در صورتی که برای تخریب اسکلت فولادی ساختمان‌‌های فولادی، از جرثقیل یا وسایل مشابه استفاده شود، باید برای حفظ تعادل این اعضای فولادی برداشته شده، جلوگیری از ایجاد لنگر بیش از حد ناشی از بار و درنتیجه جلوگیری از وارد آمدن صدمه به اشخاص، بناها، تأسیسات، تجهیزات یا اسکلت بنای در دست تخریب، از طناب هدایت کننده استفاده کرد.

برای آشنایی کامل با نحوه ساخت و نصب ساختمان‌های اسکلت فولادی کافیست مقاله “ساختمان اسکلت فلزی ” را بخوانید.

نکات مهم تخریب ساختمان

1) نکات ایمنی

• در صورت نبود محل مناسب برای قرارگیری پایه‌های داربست و رفت و آمد زیاد، می‌توان از براکت استفاده کرد.
• پیش از انجام عملیات انهدام سازه محل چاه‌های موجود شناسایی شود.

چرا که در گام‌های بعدی باید به صورت مناسب با شفته یا بتن مگر و لاشه سنگ پر شوند.

برای آشنایی با بتن مگر و کاربردهای آن مقاله ” بتن مگر ” را مطالعه کنید.

• اثراتی که در اثر تخریب سازه در پایداری بناهای همجوار ایجاد می‌شود، توسط افرادی که صلاحیت دارند بررسی و تدابیر موردنیاز جهت پایداری ابنیه مجاور اتخاذ شود.

در برخی موارد در بافت‌های فرسوده، ساختمان‌ها به یکدیگر تکیه داشته و در صورت انجام، بدون اجرای هرگونه گودبرداری شرایط پایداری سازه‌های نزدیک به خطر می‌افتد.

• در صورتی که دیوار مشترکی با سازه کناری وجود داشته باشد باید تمهیدات ویژه‌ای استفاده شود.
• برنامه ریزی جهت جمع آوری و دپوی مواد باید به صورت صحیح انجام شود.

• از کارگران باتجربه و مهارت بالا باید برای این کار استفاده شود. همچنین اشخاصی که صلاحیت دارند بر کار آن‌ها نظارت کنند.
• در پرتگاه‌ها و مکان‌های مستعد سقوط، از کمربندهای ایمنی مناسب استفاده شود.
• در زمان تخریب ساختمان یکی از کارگران باتجربه برای تذکر هشدارهای موردنیاز به افراد، خودروهای عبوری و جلوگیری از ورود افراد به محل خطر به کار گرفته شود.

2) روش تخریب

• تخریب باید از بالاترین قسمت شروع شده و در پایین‌ترین قسمت تمام شود. هر گونه بی‌توجهی به نکات ظاهرا ساده سبب ایجاد سوانح دلخراشی خواهد شد.
• انهدام با ماشین آلات باید از بیرونی‌ترین قسمت ساختمان و توسط اپراتور متخصص انجام پذیرد. در صورت هرگونه بی احتیاطی یا ارتعاش زیاد، سقوط دیوارها و سایر عناصر سازه‌ای روی دستگاه کاملاً امکان پذیر است.
• جهت جلوگیری از انباشته شدن و تراکم مصالح و ضایعات حاصل از انهدام، باید پیش از انجام عملیات، سوراخی در تمامی سقف‌ها ایجاد شود تا ضایعات به پایین‌ترین قسمت منتقل شوند. تخلیه نخاله‌ها باید پس از توقف عملیات تخریب انجام شود.
• به هنگام تخریب ساختمان نباید قسمت‌های بزرگ سقف و دیوارها یکباره روی زمین انداخته شوند.

این کار یکی از متداول‌ترین خطاهای کارگران است که خطر ایجاد ارتعاشات گسترده احتمالی را در پی دارد.

• جهت بارگیری ضایعات خصوصاً در بافت‌های فرسوده، ترجیحاً بیل مکانیکی یا بابکت به کار گرفته شود. استفاده از لودر به خاطر ایجاد ارتعاش زیاد پیشنهاد نمی‌شود.
• پیش از بریدن کامل تیرها نسبت به مهار آن‌ها برای پیشگیری از سقوط آزاد اقدام شود.
• همچنین نیاز است که در قراردادهای تخریب ساختمان با پیمانکار ذیصلاح به مسائلی اعم از مدت کار، قیمت، نحوه پرداخت، مالکیت مصالح بازیافتی، مسئولیت خسارت به سازه‌های کناری، جدا کردن و چیدن آجرها، نوع انهدام و مواردی از این قبیل اشاره کرد.

در قراردادهای تخریب ساختمان با پیمانکار تخریب ، به نکات زیر توجه کنید:

• مدت زمان لازم
• قیمت اجرای کار
• نحوه پرداخت
• مالکیت مصالح بازیافتی
•  مسئولیت خسارت به سازه‌های مجاور
• روش تخریب
• جدا کردن و چیدن آجرها
• حمل نخاله

برای اینکه با تمام نکات اجرای ساختمان آشنا شوید توصیه می‌کنیم حتما به آموزش اجرای ساختمان سر بزنید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری