همه چیز در مورد مناقصه و انواع آن همراه با مثال و فیلم رایگان

مناقصه چیست ؟ حتما تا به حال اسم مناقصه یا مزایده به گوشتان خورده است. آیا می‌دانید فرآیند برگزاری مناقصات به چه شکل است؟ با اسناد مناقصه، انواع مناقصه یا پاکات مناقصه مثل پاکت ب آشنایی دارید؟ اعضای کمیسیون مناقصه را چه کسانی تشکیل می‌دهند؟

چگونه می‌توان دامنه قیمت پیشنهادی را تعیین کرد؟ برآورد به هنگام مناقصه چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟ در این مقاله همراه ما در آکادمی عمران باشید تا با تمام ریزه کاری‌ها مناقصه پیمانکاری آشنا شده و آمادگی‌های لازم برای شرکت در مناقصه و پیروزی را کسب کنید.

مزایده و مناقصه چیست؟

مناقصه فرایندی رقابتی است، برای تأمین کیفیت مورد نظر (طبق اسناد مناقصه)، که در آن تعهدات موضوع معامله به مناقصه‌گری که کمترین قیمت متناسب با آن را پیشنهاد کرده، واگذار می‌شود.

برای مثال اگر بخواهیم ساختمانی را در زمینی بسازیم، سعی می‌کنیم کسی که با کمترین قیمت و بهترین کیفیت آن ساختمان را می‌سازد، به عنوان پیمانکار انتخاب کنیم که به این فرایند، مناقصه می‌گویند.

مزایده فرایندی رقابتی است برای فروش کالا، خدمات یا حقوق متعلق به دولت که در آن موضوع معامله به مزایده‌گری که بیشترین قیمت را پیشنهاد کرده، واگذار می‌شود.

به عنوان مثال اگر قصد فروش زمینی را داشته باشیم، قطعا خریداری که بالاترین قیمت را پیشنهاد بدهد، انتخاب می‌کنیم که به این فرایند، مزایده می‌گویند.

همانطور که می‌دانید، مناقصه‌گر و مزایده‌گر شخصی حقیقی یا حقوقی هستند که اسناد مناقصه یا مزایده را دریافت کرده و به ترتیب در مناقصه یا مزایده برگزار شده، شرکت می‌کنند.

برای این که با روش‌های پیدا کردن مناقصه و شرکت در آن‌ها آشنا شوید فیلم زیر را که بخش کوتاهی از آموزش مناقصات هست را ببینید.

اهمیت مناقصه 

حتما می‌دانید که این روزها با وجود کم و کسری‌های بودجه عمرانی و نبود اعتبارات کافی، تعداد پروژه‌ها کم شده و از طرف دیگر روز به روز بر تعداد شرکت‌های فعال در این حوزه اضافه می‌شود.

در این شرایطی که گرفتن پروژه خوب تبدیل به یک چالش جدی و پیچیده شده است، شرکت‌ها مجبور به استخدام و جذب مهندسینی هستند که به امور مربوط به مناقصات تسلط لازم را داشته و با روند کامل شرکت در یک مناقصه شامل ارزیابی کیفی، ارزیابی مالی و قوانین آن آشنا باشند.

بعضی از شرکت‌هایی که تازه شروع به فعالیت کردند در جذب نیروی ماهر و آشنا به قوانین مناقصات که به تبع دست مزد بالایی هم دارد، صرفه جویی کرده و به این نکته دقت نمی‌کنند که هر مهندس دفترفنی آشنا به متره و صورت وضعیت نویسی، توانایی پیروزی و پیش برد صفر تا صد یک مناقصه را ندارد.

پس هر شرکتی برای گرفتن پروژه‌های خوب و ارزشمند، نیاز به فردی آشنا با روند برگزاری مناقصات، ارزیابی کیفی و ارزیابی مالی دارد که مبحث بسیار طولانی و مفصلی است.

در این مقاله سعی کردیم بخش‌های مهم آن را عنوان کنیم، اما برای فهم کامل آن نیاز به بررسی نمونه‌های متعددی است که در آموزش مناقصات آکادمی عمران به آن پرداخته‌ایم، پیشنهاد می‌کنیم مشاهده آن را اصلا از دست ندهید.

ارزیابی مناقصه

تا اینجای مقاله فهمیدیم مناقصه چیست اما می‌دانید یک مناقصه به چه شکل ارزیابی می‌شود؟

هر پیشنهادی که توسط مناقصه‌گران بیان شود از 4 جهت باید مورد بررسی قرار گیرد، این چهار جهت عبارتند از:

چهار نوع ارزیابی ذکر شده، معمولا در قالب 2 پاکت ب و ج از مناقصه گران استعلام می‌شود که در ادامه به توضیح مفصل این پاکات مناقصه می‌پردازیم.

• ارزیابی کیفی مناقصه گران

به ارزیابی توان انجام تعهدات مناقصه‌گران که از سوی مناقصه‌گزار یا به تشخیص وی توسط کمیته فنی بازرگانی انجام می‌شود، ارزیابی کیفی مناقصه‌گران گفته می‌شود.

به یاد داشته باشید که در ارزیابی کیفی مناقصه گران، باید موارد زیر را در نظر بگیرید:

• تضمین کیفیت خدمات و محصولات
• داشتن تجربه و دانش در زمینه مورد نظر
• حسن سابقه
• داشتن پروانه کار یا گواهینامه‌های صلاحیت، درصورت لزوم
• توان مالی متقاضی برای انجام کار درصورت لزوم

برای آشنایی بیشتر با مفهوم ارزیابی کیفی مناقصات حتما به مقاله ” ارزیابی کیفی مناقصه گران “ سر بزنید.

۳۰ ساعت آموزش حرفه‌ای دفترفنی و ساختمان سازی

دریافت مینی دوره رایگان

• ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها

ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها فرایندی است که در آن مشخصات، استانداردها، کارایی، دوام و سایر ویژگی‌های فنی بازرگانی مناقصه گران، بررسی و ارزیابی شده سپس پیشنهادهای قابل قبول برگزیده می‌شوند.

درصورتی که بررسی فنی بازرگانی پیشنهادها لازم باشد، نتیجه بررسی طی مهلتی که کمیسیون مناقصه معین می‌کند به جلسه بعدی کمیسیون تحویل داده شده تا بر اساس گزارش کمیته فنی بازرگانی، پاکت‌های قیمت پیشنهاد دهندگانی که امتیاز فنی بازرگانی لازم را کسب کرده‌اند، باز شود.

معمولا ارزیابی کیفی و فنی در قالب پاکت ب از مناقصه گران استعلام می‌شود. با کلیک روی لینک‌های زیر، یک نمونه فرم ارزیابی کیفی و فنی را مشاهد کنید.

• ارزیابی مالی

در طی ارزیابی مالی، مناسب‌ترین قیمت از بین پیشنهادهایی که از نظر فنی بازرگانی پذیرفته شده‌اند، برگزیده می‌شود.

به این نکته دقت داشته باشید که موضوع پیش بینی منابع مالی و نحوه ضمانت تأخیر تعهدات برای انجام معامله باید به صراحت در شرایط و اسناد مناقصه از سوی دستگاه مناقصه‌گزار ذکر شده باشد.

پیشنهاد پیمانکار جهت ارزیابی مالی در پاکت ج قرار داده می‌شود. در مورد جداول پیشنهاد قیمت و نحوه تجزیه بها آن در قسمت پاکت ج به طور مفصل صحبت می‌کنیم.

• ارزیابی شکلی

در طی فرایند ارزیابی شکلی به بررسی کامل بودن اسناد و امضای آنها، غیرمشروط و خوانا بودن پیشنهاد قیمت پرداخته می‌شود.

طبقه بندی معاملات

به طور کلی می‌توانیم معاملات را از نظر نصاب (قیمت معامله) به سه دسته تقسیم بندی کنیم:

• معاملات کوچک

به معاملاتی گفته می‌شود که مبلغ مورد معامله کمتر یا مساوی نصاب معامله باشد.

• معاملات متوسط

به معاملاتی گفته می‌شود که مبلغ مورد معامله بیش از سقف مبلغ معاملات کوچک بوده و از ده برابر سقف ارزش معاملات کوچک تجاوز نکند.

• معاملات بزرگ

به معاملاتی گفته می‌شود که مبلغ برآورد اولیه آن‌ها بیش از ده برابر سقف ارزش مبلغ معاملات کوچک باشد.

اما نصاب معاملات چیست؟

هر ساله در اردیبهشت ماه، وزارت امور اقتصادی و دارایی نصاب معاملات آن سال را مشخص می‌کند.

به طور مثال نصاب معاملات در سال 1400 به شرح زیر است:

• معاملات کوچک تا سقف 65 میلیون تومان
• معاملات متوسط بیش از 65 میلیون تومان و کمتر از 665 میلیون تومان
• معاملات بزرگ بیش از 665 میلیون تومان

انواع مناقصه چیست؟

می‌توان مناقصات را از دو جهت مراحل بررسی و روش دعوت مناقصه‌گران، مورد بررسی قرار داد که در ادامه به توضیحات هر کدام و دسته‌بندی‌هایشان می‌پردازیم.

1) مراحل بررسی

از نظر مراحل بررسی یک مناقصه، می‌توان آن‌ها را به دو دسته مناقصه یک مرحله‌ای و مناقصه دو مرحله‌ای تقسیم کرد.

مناقصه‌ یک مرحله‌‌ای

مناقصه‌ای است که در آن نیازی به ارزیابی جداگانه فنی بازرگانی پیشنهادها نباشد. در این مناقصه پاکت‌های پیشنهاد مناقصه‌گران در یک جلسه گشوده و در همان جلسه برنده مناقصه تعیین می‌شود.

مناقصه دو مرحله‌‌ای

در این نوع مناقصه‌ به تشخیص مناقصه‌گزار، لازم به بررسی فنی بازرگانی پیشنهادها است.

به این صورت که برای ارزیابی آن‌ها، کمیته فنی بازرگانی تشکیل شده و نتایج ارزیابی فنی‌ بازرگانی پیشنهادها را به کمیسیون مناقصه گزارش می‌کند تا بر اساس مفاد ماده 19 قانون برگزاری مناقصات (ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها) برنده مناقصه تعیین شود.

2) دعوت مناقصه‌گران 

با توجه به نوع دعوت مناقصه‌گران در یک مناقصه، می‌توان مناقصات را به دو دسته مناقصه عمومی و مناقصه محدود تقسیم بندی کنیم.

مناقصه عمومی

مناقصه‌ای است که در آن فراخوان مناقصه از طریق آگهی عمومی به اطلاع مناقصه گران می‌رسد.

مناقصه محدود

فراخوان این نوع مناقصه از طریق ارسال دعوتنامه برای مناقصه‌گران صلاحیت دار بر اساس ضوابط موضوع مفاد 13 و 27 قانون برگزاری مناقصات، به اطلاع مناقصه‌گران می‌رسد.

در صورتی که به هر دلیلی نتوان مناقصه برگزار کرد یا نیازی به برگزاری مناقصه نباشد، فرایند ترک تشریفات مناقصه یا عدم الزام به برگزاری مناقصه انجام می‌شود.

برای اطلاع از این موضوع و نکات آن حتما به مقاله ” ترک تشریفات مناقصه ‎” سر بزنید.

پاکت مناقصه چیست؟

اگر از خود می‌پرسید که پاکت مناقصه چیست در پاسخ باید بگوییم همانطور که گفتیم، برای شرکت در مناقصه، باید اسناد و پیشنهادات را در پاکت‌های مهر و موم شده قرار داده و به مناقصه گزار تحویل داد. این پاکات شامل سه نوع الف، ب و ج هستند که هر کدام حاوی اسناد متفاوتی‌اند.

1) پاکت الف مناقصه

طبق آیین نامه تضمین معاملات دولتی، در پاکت الف باید تضمین شرکت در فرآیند ارجاع کار قرار گیرد که مبلغ این تضمین بر حسب درصدی از برآورد خرید یا کار پیمانکاری به شرح زیر محاسبه می‌شود.

• مبلغ تضمین شرکت در فرآیند ارجاع کار خرید کالا و ماشین آلات آماده و سفارشی:

1. اگر مبلغ برآورد تا 20 برابر سقف معاملات متوسط باشد، 5 درصد آن محاسبه می‌شود.
2. اگر مبلغ برآورد مازاد بر 20 تا 200 برابر سقف معاملات متوسط باشد، 2 درصد آن محاسبه می‌شود.
3. اگر مبلغ برآورد مازاد بر 200 بابر سقف معاملات متوسط  باشد، 1 درصد آن را محاسبه می‌کنیم.

دقت داشته باشید که تضمین معتبر شرکت در فرآیند ارجاع کار خرید کالا و ماشین‌آلات آماده و سفارشی به صورت یک یا ترکیبی از تضمین‌های زیر است.

• ضمانت نامه بانکی و یا ضمانت نامه‌های صادره از سوی موسسات اعتباری غیر بانکی که دارای مجوز فعالیت از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران هستند.
• اصل فیش واریز وجه نقد به حساب سپرده بانکی مجاز
• ضمانت‌نامه صادره توسط موسسات بیمه‌گر دارای مجوز لازم برای فعالیت و صدور ضمانت‌نامه از سوی بیمه مرکزی ایران
• اوراق مشارکت بی‌نام تضمین شده بانک‌ها و دولت با قابلیت بازخرید قبل از سر رسید (موضوع قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت)
• وثیقه ملکی معادل هشتاد و پنج درصد ارزش کارشناس رسمی آن
• ضمانت نامه‌های صادره توسط صندوق‌های ضمانت دولتی که به موجب قانون تاسیس شده یا می‌شوند و طبق اساس نامه فعالیت می‌کنند.
• مبلغ تضمین شرکت در فرآیند ارجاع کار پیمانکاری

1. اگر برآورد هزینه اجرای کار، تا 20 برابر سقف معاملات متوسط باشد، 5 درصد آن را برای تضمین در نظر می‌گیریم.
2. گر برآورد هزینه اجرای کار، مازاد بر 20 تا 200 برابر سقف معاملات  متوسط باشد، 2 آن را برای تضمین در نظر می‌گیریم.
3. اگر برآورد هزینه اجرای کار، مازاد بر 200 تا 2000 برابر سقف معاملات متوسط باشد، 1 درصد آن را برای تضمین در نظر می‌گیریم.
4. گر برآورد هزینه اجرای کار، مازاد بر 2000 برابر سقف معاملات متوسط باشد، 0.5 درصد آن را برای تضمین در نظر می‌گیریم.

همانطور که برای تضمین معتبر شرکت در فرآیند ارجاع کار خرید کالا و ماشین‌آلات آماده و سفارشی گفتیم، برای تضمین شرکت در فرآیند ارجاع کار پیمانکاری، از تضمین‌های زیر استفاده می‌کنیم.

• ضمانت نامه بانکی و یا ضمانت نامه‌های صادره از سوی موسسات اعتباری غیر بانکی که دارای مجوز فعالیت از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران هستند.
• اصل فیش واریز وجه نقد به حساب سپرده بانکی مجاز
• ضمانت‌نامه صادره توسط موسسات بیمه‌گر دارای مجوز لازم برای فعالیت و صدور ضمانت‌نامه از سوی بیمه مرکزی ایران
• اوراق مشارکت بی‌نام تضمین شده بانک‌ها و دولت با قابلیت باز خرید قبل از سر رسید (موضوع قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت)
• وثیقه ملکی معادل هشتاد و پنج درصد ارزش کارشناس رسمی آن
• ضمانت نامه‌های صادره توسط صندوق‌های ضمانت دولتی که به موجب قانون تاسیس شده یا می‌شوند و طبق اساس نامه فعالیت می‌کنند.

2) پاکت ب مناقصه

پاکت ب شامل موارد زیر است که تمامی آن‌ها باید حاوی مهر و امضای صاحبان مجاز امضای شرکت باشد.

• دعوت نامه
• مدارک سه پاکت الف و ب و ج
• نمونه فرم تکمیل شده صاحبان مجاز امضا همراه با کپی کارت ملی صاحبان امضا
• تصویر روزنامه رسمی شامل تاسیس و آخرین تغییرات مدیران مسئول شرکت
• گواهی رتبه بندی و ظرفیت کاری در رشته مربوطه از معاونت نظارت راهبردی یا معاونت امور عمرانی و دفتر فنی استانداری
• اساس نامه
• مستند کد اقتصادی
• فرم خود اظهاری اعلام کارهای در دست اجرا و ظرفیت آماده به کار
• فرم اطلاعات پیمانکاران
• تعهد نامه‌ها شامل عدم شمول، اجرا، پذیرش و مبارزه با پولشویی
• لیست بخشنامه‌ها
• صورت مالی حساب رسی شده
• مشخصات فنی – نقشه‌های کلی، تفصیلی و اجرایی
• برآورد اولیه _ دفترچه فهرست بها
• مشخصات فنی خصوصی (حسب مورد)
• شرایط خصوصی پیمان
• فرم‌های ارزیابی کیفی و مستندات مورد درخواست که توسط اعضای صاحبان مجاز امضا تعهد آور امضا گردیده و ممهور به مهر شرکت نیز باشد.

3) پاکت ج مناقصه  

احتمالا اسم پاکت ج به گوشتان خورده و از خود پرسیده‌اید که پاکت ج مناقصه چیست ؟

در پاسخ باید بگویییم برگ پیشنهاد قیمت به صورت ریالی (به حروف و عدد) و بدون هیچگونه قید و شرط، توسط اعضای صاحبان امضا تعهد آور از جانب شرکت مهر و امضا گردیده و در این پاکت قرار می‌گیرد.
دقت داشته باشید، در صورتی که اوراق و جدول‌های تجزیه بها ارائه نشود، پیشنهاد شرکت بررسی نخواهد شد.

مراحل گشایش پیشنهادهای مناقصه‌گران و پاکات مناقصه در زمان و مکان مقرر به ترتیب زیر است:

• تهیه فهرست اسامی دریافت کنندگان اسناد (پیشنهاد دهندگان)، حاضران و شرکت کنندگان در جلسه
• باز کردن پاکت تضمین (پاکت الف) و کنترل آن
• در مناقصات یک مرحله‌ای:

باز کردن پاکت فنی بازرگانی (پاکت ب) و باز کردن پاکت پیشنهاد قیمت (پاکت ج) و کنترل از نظر کامل بودن مدارک و امضای آن‌ها و کنار گذاشتن پیشنهادهای غیر قابل قبول

• در مناقصات دو مرحله‌ای:

تحویل پاکت‌های فنی بازرگانی به کمیته فنی بازرگانی

• تهیه و تنظیم و امضای صورت جلسه گشایش پیشنهادها توسط کمیسیون مناقصه
• تحویل پاکت‌های قیمت و پاکت تضمین پیشنهادهای رد شده

در صورت برگزاری مناقصه دو مرحله‌ای، زمان و مکان تشکیل جلسه گشایش پیشنهادهای قیمت، در جلسه گشایش پاکت‌ها اعلام خواهد شد، این مدت فقط برای یک بار تا سقف مدت اعتبار پیشنهادها قابل تمدید است.

دقت داشته باشید که تنها در صورتی پاکت پیشنهاد قیمت گشوده می‌شود که پاکت‌ تضمین (پاکت الف) و پاکت فنی بازرگانی (پاکت ب) تایید شده و حداقل امتیاز را کسب کرده باشند.

هرگونه ارزیابی فنی بازرگانی، تنها پیش از گشودن پیشنهادهای قیمت مجاز است پس بعد از باز کردن پاکت “ج ” نمی‌توان از اسناد موجود در پاکت “ب” ایراد گرفت.

پس از گشودن پیشنهادهای قیمت، تضمین برنده اول و دوم، نزد مناقصه‌گزار نگهداری و تضمین سایر مناقصه‌گران بازگردانده می‌شود.

قرارداد با برنده اول در مهلت پیش بینی شده در اسناد، منعقد خواهد شد. در صورتی که برنده اول از انعقاد قرارداد امتناع نماید و یا ضمانت انجام تعهدات را ارائه نکند، تضمین مناقصه وی ضبط و با برنده دوم قرارداد بسته می‌شود. در شرایطی که نفر دوم هم حاضر به عقد قرارداد نباشد، تضمین وی نیز ضبط و مناقصه جدیدی برگزار خواهد شد.

توجه داشته باشید که اگر مناقصات به صورت بین المللی برگزار شود، اولویت با مناقصه‌گران داخلی است.

طبق بخشنامه دستورالعمل نحوه ارائه تجزیه بها همراه با پیشنهاد قیمت توسط پیمانکاران که در سال 96 منتشر شد، جداول پیشنهاد قیمت، به شرح زیر است. پیشنهاد می‌کنیم قبل از مطالعه ادامه مقاله، ابتدا فیلم زیر را ببینید.

• جدول شماره ۱ 

ردیف‌های مورد استفاده در فهرست‌های مورد عمل برای برآورد هزینه اجرای کار، به ترتیب نزولی بهای کل ردیف‌ها با احتساب ضرایب فهرست بها، به جز ضریب بالاسری و هزینه تجهیز کارگاه.

• جدول شماره 2

ردیف‌هایی که در مجموع حداقل 80 درصد مبلغ برآورد هزینه کل کار را داشته باشند و از بین ردیف‌هایی که به ترتیب دارای بالاترین بهای کل در جدول شماره 1 هستند، انتخاب می‌شوند.

• جدول شماره 3

مقایسه مبلغ پیشنهادی و اطلاعات متناظر مربوط به پیشنهاد با مبلغ برآورد مربوط به هر فصل، به ترتیب توسط پیمانکار و مهندس مشاور، به تفکیک در جدول 3 درج می‌شود.

• جدول شماره 4

مقایسه مبلغ پیشنهادی پیمانکار با مبلغ برآورد بر حسب هر رشته و کل کار با توجه به اطلاعات درج شده در جدول شماره 3

• جدول شماره 5 (تجزیه بهای اقلام کار)

باید با توجه به شرایط و ویژگی‌های پروژه و منطقه، روش بهینه برای انجام کارها را انتخاب و تجزیه بهای متناسب با آن را ، در جدول شماره 5 ذکر کرد.

• جدول شماره 6 (تجزیه بهای هزینه بالاسری)

در صورتی که پیمانکار تمایل به تخفیف دادن در ضریب بالاسری را داشته باشد، باید آنالیز خود برای هزینه‌های بالاسری را طبق جدول شماره ۶ تکمیل کند.
دقت داشته باشید که حداکثر میزان قابل قبول کاهش یا تخفیف، 10 درصد ضریب بالاسری است.

همینطور طبق بخشنامه دستورالعمل نحوه ارائه پیشنهاد قیمت از سوی پیمانکاران به تفکیک فصل‌های فهرست بها منتشره در سال 87، جداول الف، ب و پ به شرح زیر است:

• جدول الف (مبلغ و ضرایب پیشنهادی جزء برای هر فصل)
• جدول ب (مبلغ و ضرایب پیشنهادی جزء برای تجهیز و برچیدن کارگاه)
• جدول پ (مبلغ پیشنهادی برای هر رشته، تجهیز و برچیدن کارگاه و ضریب پیشنهادی کل)

اعضا و وظایف کمیسیون مناقصه چیست؟

کمیسیون مناقصه از 3 عضو زیر تشکیل می‌شود:

1. رئیس دستگاه مناقصه گزار یا نماینده وی
2. ذی‌حساب یا بالاترین مقام مالی دستگاه مناقصه‌گزار (ذی‌حساب مأموری است که با حکم وزارت امور اقتصادی و دارائی از بین مستخدمین رسمی واجد صلاحیت به منظور اعمال نظارت و تأمین هماهنگی لازم در اجرای مقررات مالی و محاسباتی در وزارتخانه‌ها، موسسات، شرکت‌های دولتی، دستگاه‌های اجرایی محلی، موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی به این سمت منصوب می‌شود.)
3. مسئول فنی دستگاه مناقصه‌گزار یا واحدی که مناقصه به درخواست وی برگزار می‌شود.

وظایف کمیسیون مناقصه به شرح زیر است:

• تشکیل جلسات کمیسیون مناقصه در موعد مقرر در فراخوان مناقصه
• بررسی پیشنهادهای مناقصه‌گران از نظر کامل  و خوانا بودن مدارک و امضای آن‌ها
• ارزیابی پیشنهادها و تعیین پیشنهادهای قابل قبول طبق شرایط و اسناد مناقصه
• ارجاع بررسی فنی پیشنهادها به کمیته فنی بازرگانی در مناقصات دو مرحله‌ای
• تعیین برندگان اول و دوم مناقصه (طبق ضوابط مواد 19 و 20 قانون برگزاری مناقصات)
• تنظیم صورت جلسات مناقصه
• تصمیم گیری درباره تجدید یا لغو مناقصه

فرایند برگزاری مناقصه پیمانکاری

فرایند برگزاری مناقصات به ترتیب شامل مراحل زیر است:

• تأمین منابع مالی
• تعیین نوع مناقصه در معاملات بزرگ (یک مرحله‌ای یا دو مرحله‌ای، عمومی یا محدود)
• تهیه اسناد مناقصه توسط مهندسین مشاور
• ارزیابی کیفی مناقصه‌گران در صورت لزوم
• فراخوان مناقصه
• ارزیابی پیشنهادها
• تعیین کردن برنده مناقصه و انعقاد قرارداد

آموزش شرکت در مناقصه

در ادامه این مقاله به توضیحات و ریزه کاری‌های مربوط به شرکت در مناقصات می‌پردازیم. پس با ما همراه باشید.

روش‌‌های انجام مناقصه پیمانکاری

برای انجام مناقصه باید به یکی از سه روش زیر عمل کنیم:

• در معاملات کوچک، کارپرداز یا مأمور خرید باید با توجه به کمیت و کیفیت موضوع مورد معامله (کالا، خدمت یا حقوق) درباره بهای آن تحقیق کرده و با اخذ فاکتور مربوطه، به تشخیص و مسئولیت خود، معامله را با تأمین کیفیت به کمترین بهای ممکن انجام دهد.
• در معاملات متوسط، کارپرداز یا مأمور خرید باید با توجه به کمیت و کیفیت موضوع مورد معامله (کالا، خدمت یا حقوق)، درباره بهای آن تحقیق کرده و با اخذ حداقل سه فقره استعلام کتبی، معامله را با عقد قرارداد یا اخذ فاکتور انجام دهد.

در شرایطی که نتوان سه فقره استعلام کتبی را اخذ کنیم، تأیید مسئول تدارکاتی یا مقام مسئول هم تراز وی کافی است.

• در معاملات بزرگ به یکی از روش‌های زیر عمل می‌شود:

1. برگزاری مناقصه عمومی ازطریق انتشار فراخوان در روزنامه‌های کثیرالانتشار
2. برگزاری مناقصه محدود

فراخوان مناقصه چیست؟

در ابتدا باید بگوییم که فراخوان مناقصه عمومی باید به تشخیص مناقصه گزار (حداقل دو تا سه نوبت) در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار کشوری یا استان مربوطه منتشر شود.

مناقصه گزار می‌تواند علاوه بر موارد گفته شده از طریق سایر رسانه‌های گروهی و رسانه‌های ارتباط جمعی یا شبکه‌های اطلاع رسانی نیز فراخوان را منتشر کند.

اما در شرایطی که نیاز به برگزاری مناقصه بین المللی یا استفاده از تسهیلات اعتباری خارجی مطرح باشد، باید با کسب مجوزهای مربوطه و رعایت موازین قانون حداکثر استفاده از توان فنی، مهندسی، تولیدی و صنعتی و اجرائی کشور مصوب 1375/12/12 ، آگهی مربوطه حداقل یک نوبت در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار، یکی از روزنامه‌های انگلیسی زبان داخل و یک مجله یا روزنامه بین المللی مرتبط با موضوع مناقصه، منتشر شود.

در ادامه به مفاد فراخوان مناقصه می‌پردازیم که شامل موارد زیر است:

• نام و نشانی مناقصه گزار
• نوع، کمیت و کیفیت کالا یا خدمات
• نوع و مبلغ تضمین شرکت در مناقصه
• محل، زمان و مهلت دریافت اسناد، تحویل و گشایش پیشنهادها
• مبلغ برآورد شده معامله و مبانی آن (درصورتی که تعیین آن میسر یا به مصلحت باشد.)

دقت داشته باشید، در مواردی که فهرست بهای پایه وجود دارد، برآورد مربوطه طبق آن تهیه می‌شود.

اسناد مناقصه چیست؟

شاید برایتان سوال پیش آمده باشد که اسناد مناقصه چیست؟ در پاسخ باید بگوییم که  اسناد مناقصه پیمانکاری شامل موارد زیر است که به توضیحات آن در این مقاله پرداخته‌ایم.

• نام و نشانی مناقصه گزار
• نوع و مبلغ تضمین مناقصه
• محل، زمان و مهلت دریافت اسناد، تحویل پیشنهادها و گشایش آن‌ها.
• مبلغ پیش پرداخت و تضمین حسن انجام کار
• مدت اعتبار پیشنهادها
• شرح کار، مشخصات فنی بازرگانی، استانداردها، نوع، کمیت و کیفیت کالا یا خدمات
• برنامه‌ریزی انجام کار یا تحویل کالا
• معیارها و روش ارزیابی کیفی مناقصه گران
• روش تهیه و مهلت مقرر برای تسلیم پیشنهادها و تعداد نسخه‌های آن‌ها
• متن قرارداد شامل موافقتنامه، شرایط عمومی و خصوصی و ضمائم آن
• صورت جلسات و توضیحات موضوع ماده 17 قانون برگزاری مناقصات (توضیح و تشریح اسناد)
• سایر اسنادی که به تشخیص مناقصه گزار لازم باشد.

دقت داشته باشید که تمامی اسناد مناقصه باید به طور یکسان به همه داوطلبان تحویل شود.

ترتیب تهیه و تسلیم پیشنهاد

شرکت کنندگان در مناقصه پس از دریافت اسناد باید پیشنهادهای خود را به ترتیب زیر تهیه و به مناقصه گزار تسلیم کنند:

1. تهیه و تکمیل اسناد و پیشنهادها
2. تسلیم پیشنهادها در مهلت مقرر در فراخوان مناقصه
3. دریافت رسید تحویل پیشنهادها

مهلت قبول پیشنهادها در مورد مناقصات داخلی نباید کمتر از ده روز و برای مناقصات بین المللی، کمتر از یک ماه از آخرین مهلت تحویل اسناد مناقصه باشد.

به این نکته دقت داشته باشید که هیچ یک از شرکت کنندگان در مناقصه، جز در مواردی که در اسناد مناقصه پیش بینی شده باشد، نمی‌توانند بیش از یک پیشنهاد تسلیم کنند.

شرکت کنندگان در مناقصه، اسناد مناقصه و پیشنهادهای خود را باید در پاکت‌های جداگانه لاک و مهر شده شامل تضمین (پاکت الف)، پیشنهاد فنی بازرگانی (پاکت ب) و پیشنهاد قیمت (پاکت ج) بگذارند و همه پاکت‌ها را در لفاف مناسب قرار داده و مهر و موم کنند.

حتما در این جای مقاله با سوالی مواجه شدین که چه مدارک و اسنادی داخل پاکت‌های الف، ب و ج قراردارند؟ برای این که به پاسخ سوال خود برسید، تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

لغو و تجدید مناقصه چیست؟

برای این که بدانید شرایط لغو یا تجدید مناقصه چیست ، پیشنهاد می‌کنم مطالعه این بخش از مقاله را اصلا از دست ندهید.

شرایط تجدید مناقصه

1. کم بودن تعداد مناقصه‌ گران از حد نصاب تعیین شده در اسناد مناقصه
2. امتناع برندگان اول و دوم مناقصه از انعقاد قرارداد
3. پایان مدت اعتبار پیشنهادها
4. رای هیات رسیدگی به شکایات
5. بالا بودن قیمت‌ها به نحوی که توجیه اقتصادی طرح منتفی گردد.

شرایط لغو مناقصه

1. نیاز به کالا یا خدمات موضوع مناقصه مرتفع شده باشد.
2. تغییرات زیادی در اسناد مناقصه لازم باشد و موجب تغییر در ماهیت مناقصه گردد.
3. پیشامدهای غیر متعارف مثل جنگ، زلزله، سیل و غیره.
4. رأی هیأت رسیدگی به شکایات.
5. تشخیص کمیسیون مناقصه مبنی بر تبانی بین مناقصه‌گران.

ترک تشریفات مناقصه چیست؟

ترک تشریفات مناقصه در واقع یکی از روش‌های انجام معامله است که طی آن در شرایطی مثل شروع سریع عملیات اجرایی در پروژه و جلوگیری از تلف شدن مدت زمان انتخاب مناقصه‌گران یا تحریم‌های اقتصادی و دلایل دیگر، کارفرما بدون گذراندن مراحل فرایند مناقصه و انجام مناقصه‌ محدود یا نامحدود با یک پیمانکار قرارداد می‌بندد.

پس همانطور که گفتیم، چنانچه به تشخیص یک هیئت ۳ نفره از مقامات مسئول در ماده ۲۸ این قانون، امکان برگزاری مناقصه وجود نداشته باشد، می‌توان با روش‌هایی مانند “ترک تشریفات مناقصه” و یا “عدم الزام به برگزاری مناقصه” نیز اقدام به عقد قرارداد کرد.

تجزیه بها

همانطور که گفتیم، پیمانکار برای شرکت در مناقصات باید قیمتی آنالیز شده و منطقی را ارائه دهد.

تجزیه بها یا آنالیز بها گزارشی است که طبق آن هزینه هر فعالیت اجرایی بر اساس 4 پارامتر کلی زیر محاسبه می‌گردد و طی آن مشخص می‌شود، یک فعالیت اجرایی به چه مقدار از موارد زیر را نیاز داشته و  هر کدام چه هزینه‌‌هایی را در بر دارد.

• نیروی انسانی
• ماشین آلات و ابزار
• مواد و مصالح
• حمل و نقل

البته دقت داشته باشید که علاوه بر پیشنهاد قیمت برای شرکت در مناقصات در شرایط دیگری هم از تجزیه بها استفاده می‌کنیم.

برای مثال اگر در حین اجرای کار، فعالیت جدیدی ایجاد شود که در فهرست بهای منضم به پیمان ردیفی برای آن تعریف نشده باشد، باید بهای آن فعالیت جدید طبق آن چیزی که قرار است اجرا شود آنالیز گردد که در این شرایط به آن قیمت جدید می‌گویند.

برای مطالعه بیشتر درباره قیمت جدید به مقاله ” آیتم ستاره دار “ سر بزنید. همچنین برای آشنایی بیشتر با تجزیه بها و جداول آن به مقاله ” آنالیز بها “ سر بزنید.

تعیین دامنه قیمت پیشنهادی

دامنه قیمت‌های متناسب، محدوده‌ای از قیمت‌های پیشنهادی مناقصه گران است که در آن، مناقصه گر با قیمت پیشنهادی ارائه شده، ضمن عدم تحمیل هزینه و شرایط غیر متعارف بر دستگاه مناقصه گزار، با تامین کیفیت، زمان و هزینه، توانایی انجام موضوع مورد مناقصه را داشته باشد.

سوالی که در این جا ممکن است با آن مواجه شوید این است که بهترین پیشنهاد چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟

در پاسخ باید بگوییم برای ارائه مناسب ترین قیمت پیشنهادی، باید بهترین حالت سه عامل قیمت، کیفیت و زمان را به صورت یکجا در نظر گرفت تا مناسب ترین قیمت ارائه شود.

برآورد به هنگام مناقصه چیست؟

به مبلغ به روز شده اجرای کار که تحت عوامل موثری مانند تغییرات قیمت از زمان برآورد اجرای کار تا زمان ارائه پیشنهاد پیمانکار (در قراردادهای مشمول تعدیل) یا دوران ساخت (در قراردادهای فاقد تعدیل) تغییر کرده‌، برآورد به هنگام (P₀) گفته می‌شود.

برای مثال اگر در سال 1401 اقدام به ساخت پروژه‌ای کرده باشیم، فهرست بهایی که برآورد بر اساس قیمت‌های آن انجام شده، فهرست بهای 1400 است.

همینطور که می‌دانید، قیمت‌های فهرست بهای 1400 بر اساس سه ماهه چهارم سال 1399 تعیین شده است و در واقع هزینه‌های پروژه، بر اساس قیمت‌های سال پیش برآورد شده، پس در چنین شرایطی لازم است برای به روز کردن مبلغ اجرای کار، از برآورد به هنگام استفاده کنیم.

به مبلغی که بر اساس دستورالعمل‌های مربوطه (طبق فهرست بهای پایه با اعمال ضرایب بالاسری و منطقه‌ای) توسط دستگاه مناقصه گزار تهیه شده و به صورت اسناد مناقصه در اختیار مناقصه گران قرار می‌گیرد، برآورد اجرای کار (P_b) گفته می‌شود.

دقت داشته باشید که برای تعیین میزان اهمیت مناقصه باید برآورد اجرای کار، حساسیت و پیچیدگی پروژه، ارتباط آن با پروژه‌های دیگر و خسارت ناشی از نرسیدن به اهداف پروژه در زمان پیش بینی شده مورد بررسی قرار بگیرد.

محاسبه برآورد به هنگام

همانطور که گفتیم به مبلغ به روز شده اجرای کار برآورد به هنگام گفته می‌شود.

برای محاسبه آن از دو روش برآورد به هنگام در کارهای فهرست بهایی و برآورد به هنگام در کارهای غیر فهرست بهایی استفاده می‌کنیم که در ادامه به توضیحات هر کدام از این روش‌ها می‌پردازیم.

• برآورد به هنگام در کارهای فهرست بهایی

در رشته‌هایی که برای آن‌ها فهرست بهای پایه ابلاغ شده باشد، برآورد به هنگام توسط دستگاه مناقصه‌گزار و به روش زیر حساب می‌شود.

• روش محاسبه β

β ضریب به هنگام سازی تا زمان ارائه پیشنهاد قیمت بوده که به صورت زیر حساب می‌شود.

_Ι1 : آخرین شاخص تعدیل رشته‌ای ابلاغ شده

_Ι4 : شاخص تعدیل رشته‌ای فهرست بهای مبنای برآورد اجرای کار

دقت داشته باشید که اگر دوره I₁ قبل از دوره I₄ باشد، آنگاه β را برابر 1 در نظر می‌گیریم.

• روش محاسبه ϒ (ضریب پیش بینی تغییر قیمت در دوره انجام کار برای قراردادهای فاقد تعدیل)

پس اگر طبق بند (ه‍) ماده 29 شرایط عمومی پیمان به قراردادی تعدیل تعلق می‌گرفت، باید مقدار ϒ را 1 در نظر گرفت.

برای کارهای فاقد تعدیل، مقدار ϒ بر اساس پیش بینی تغییرات قیمت از تاریخ برگزاری مناقصه تا تاریخ‌ پرداخت صورت وضعیت‌های پیمانکار در دوره انجام کار موضوع مورد مناقصه، طبق رابطه زیر تعیین می‌شود.

_Ι2 : شاخص تعدیل رشته‌ای ابلاغ شده یک سال قبل از دوره مربوط به شاخص Ι₁

_Ι3 : شاخص تعدیل رشته‌ای ابلاغ شده دو سال قبل از دوره مربوط به شاخص Ι₁

Ι₁ : مدت زمان حد فاصل آخرین دوره‌ای که شاخص تعدیل مربوط به آن ابلاغ شده تا آخرین روز پیشنهاد قیمت پیمانکار بر حسب سال

T₂ : برابر است با مدت زمان اعلام شده برای انجام کار، بر حسب سال

به نکته توجه کنید که اگر برای برآورد اجرای کار از چندین رشته فهرست بها استفاده شده باشد ، برآورد به هنگام اجرای کار از حاصل جمع برآورد به هنگام هر رشته به دست می‌آید.

برآورد به هنگام برای هزینه تجهیز کارگاه نیز بر اساس شاخص رشته‌ای که بیشترین وزن را در برآورد داشته باشد، تعیین می‌شود.

• برآورد به هنگام در کارهای غیر فهرست بهایی

در انتها مقاله مناقصه چیست باید بگوییم که برای برآورد کارهایی که از فهارس بهای پایه استفاده نمی‌شود، در صورتی که شاخص‌های ابلاغ شده متناسب با تغییرات قیمت کارهای موضوع پروژه نباشد، برآورد به هنگام توسط دستگاه مناقصه‌گزار یا مهندس مشاور تعیین می‌شود.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری