آموزش نقشه خوانی ساختمان از صفر تا صد با فیلم

تسلط به نقشه خوانی ساختمان اولین قدم برای تمام افرادی است که به هر شکلی در حوزه ساختمان سازی فعالیت می‌کنند. خصوصا مهندسان عمران و معماری باید حتما تا حد قابل قبولی به انواع نقشه‌های سازه، معماری، تاسیسات برقی و مکانیکی یک ساختمان تسلط داشته باشند تا از بروز هرگونه مشکل در طول پروژه پیشگیری شود. در این مقاله از آکادمی عمران به بررسی اشکال مختلف و انواع نقشه‌های ساختمانی، مشخصات و علائم نقشه و به طور کلی آموزش نقشه خوانی سازه، معماری، مکانیک و برق خواهیم پرداخت.

نقشه ساختمانی چیست؟

نقشه‌های ساختمانی تصاویر دو بعدی دقیق و کاملی از ساختمان در قالب پلان، برش و نما هستند که اطلاعات جامعی را ارائه می‌دهند اما تسلط بر نقشه خوانی برای درک این اطلاعات ضروری است. برخی از جزئیات مهمی که در نقشه‌های ساختمانی ارائه داده می‌شود، به شرح زیر است:

• موقعیت ساختمان
• جانمایی و ارتباط فضاها
• ابعاد و اندازه هر فضا
• ضخامت و ارتفاع سقف و دیوارها
• جانمایی درب و پنجره‌ها
• محل قرارگیری تاسیسات برقی و مکانیکی
• چیدمان مبلمان
• باکس پله
• تعداد و اندازه پارکینگ‌های هر واحد
• نوع و متریال مصرفی در ساختمان و غیره

بنابراین تهیه نقشه از مهم‌ترین و پایه‌ای‌ترین مراحل ساخت ساختمان برای ایجاد هماهنگی بین مهندسین طراح، ناظران و کارگران است که از بروز هرگونه ابهام در طول فرایند ساخت جلوگیری می‌کند. به عبارتی نقشه‌های ساختمانی یک زبان مشترک بین تمامی عوامل اجرایی پروژه ساختمانی هستند و تسلط بر نقشه خوانی هم یکی از مهم‌ترین مهارت‌های افرادی است که در صنعت ساختمان فعالیت می‌کنند.

چنانچه به دنبال یادگیری کامل نقشه خوانی هستید، حتما فیلم زیر را مشاهده کنید. این فیلم بخشی از آموزش نخبگان نظارت و اجرای ساختمان است که شامل اصول نقشه خوانی می‌شود.

در ادامه هر یک از اشکال مختلف نقشه‌های ساختمانی  از جمله پلان، برش و نما را به صورت جداگانه توضیح خواهیم داد.

پلان

پلان‌های ساختمانی، نقشه‌های دو بعدی از نمای بالا هستند که اطلاعات زیادی از ساختمان را در اختیارمان می‌گذارند. در حقیقت در پلان با ایجاد یک برش افقی فرضی در ارتفاع دو سوم دیوارهای ساختمان، می‌توانیم محل و ابعاد دقیق فضاها، دیوارها، ستون‌ها، محل دقیق درب و پنجره‌ها و نحوه دسترسی فضاها به یکدیگر را ببینیم.

خط برش برای هر پلان باید از جایی ایجاد شود که بیشترین جزئیات را نمایش دهد. هر یک از خطوط و علائم در پلان معانی مشخصی دارند، به عنوان مثال از خط‌چین در پلان برای لبه‌های ندید مثل کنسول استفاده می‌شود.

برش (مقطع)

برش یا مقطع ساختمان هم یک تصویر دو بعدی از ساختمان است که با ایجاد یک برش عمودی فرضی از آن ایجاد می‌شود. مقاطع یا برش‌ها عمق و ارتفاع فضاها، ارتفاع درب و پنجره‌ها، جزئیات سازه‌ای (ضخامت و ارتفاع سقف‌ها و دیوارها)، نورگیری و دسترسی فضاها را به ما نشان می‌دهند و ابهاماتی که ممکن است در پلان وجود داشته باشد را برطرف می‌کنند. با توجه به محل دقیق خط برش و جهت دید آن، اجزایی که در این نقشه نمایش داده می‌شوند، متفاوت‌اند.

نما

نمای ساختمان همان ظاهر بیرونی ساختمان است که در نقشه‌های معماری به صورت دقیق طراحی می‌شود و شامل جزئیاتی مانند نوع و رنگ مصالح نما، محل قرارگیری درب‌ها و پنجره‌ها و کدهای ارتفاعی است. در نقشه‌های دو بعدی و سه بعدی نما می‌توان متریال و المان‌هایی که قرار است در نما به کار برده شود را مشاهده کرد.

مشخصات نقشه ساختمان

بلوک عنوان در هر نقشه، حاوی اطلاعات پایه و شناسنامه‌ای نقشه ساختمان بوده و به عنوان مرجعی برای شناخت کلی آن به کار می‌رود و مشخصات زیر را ارائه می‌دهد:

• عنوان: نام نقشه
• حاشیه: فضای خالی اطراف نقشه که برای نوشتن اطلاعات اضافی مانند مقیاس، جهت‌یابی و عنوان استفاده می‌شود.
• مقیاس: نسبت اندازه اجسام روی نقشه به اندازه واقعی آن‌ها در دنیای واقعی (مقیاس‌های 1/50، 1/100، 1/1000 و غیره)
• جهت‌یابی: جهت شمال، جنوب، شرق و غرب روی نقشه که معمولاً با یک فلش یا یک خط نشان داده می‌شود.
• نمادها: علائم و اشکالی که برای نشان دادن ویژگی‌های مختلف زمین مانند ساختمان‌ها، جاده‌ها، رودخانه‌ها و غیره استفاده می‌شوند.
• رنگ‌ها: استفاده از رنگ‌های مختلف برای نمایش ویژگی‌های خاص مانند پوشش گیاهی یا کاربری زمین
• لایه‌ها: اطلاعات مختلف نقشه (ستون‌ها و آکس بندی، مبلمان و اندازه گذاری و غیره) به صورت لایه‌های جداگانه در نرم افزار اتوکد طبقه‌بندی می‌شوند تا مدیریت و تحلیل آن‌ها آسان‌تر شود.

انواع نقشه‌های ساختمانی

به طور کلی نقشه‌های ساختمانی به چهار دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه هر یک را توضیح می‌دهیم:

1. نقشه معماری

نقشه‌های معماری با حرف اختصاری A نمایش داده می‌شوند و شامل مشخصات دقیق و اجرایی بخش‌های مختلف ساختمان هستند. این نقشه‌ها شامل مجموعه‌ای از عناصر معماری است که جزئیات فضاهای گوناگون مانند اتاق‌ها، پذیرایی، نشیمن، آشپزخانه، حمام و همچنین دیوارها، درها و پنجره‌ها، راهروها، پله‌ها و نحوه دسترسی به این فضاها و ارتباط بین آن‌ها را نشان می‌دهند. علاوه بر این نقشه‌های معماری در سه فاز تعریف می‌شوند که در ادامه هر یک را به صورت جداگانه توضیح خواهیم داد.

نقشه‌های فاز صفر

به عنوان یک طرح مفهومی اولیه شناخته می‌شوند و یک تصویر کلی بدون جزئیات از پروژه را ارائه می‌دهند که به طراحان کمک می‌کند تا ایده‌های خود را بصری‌سازی کنند. هدف اصلی نقشه فاز صفر مشخص کردن مکان و ارتباط فضاهای مختلف پروژه به صورت دیاگرام است. قبل از ترسیم این نقشه‌ها، مطالعات جامعی درباره پروژه انجام می‌شود که شامل موارد زیر است:

• تعیین اهداف اصلی پروژه
• مطالعات مربوط به خاک محل، بررسی آب و هوا، نورگیری، دید مطلوب و نامطلوب، آلودگی صوتی، بارندگی و سایر موارد در محل پروژه
• توجه به آداب و رسوم، سبک معماری و بافت شهری منطقه
• بررسی قوانین و مقررات ساختمانی منطقه
• ارزیابی هزینه‌ها و درآمدهای احتمالی پروژه
• شناسایی نیازها و انتظارات افرادی که از پروژه استفاده خواهند کرد.

نقشه‌های فاز یک

نقشه‌های فاز یک در واقع ترسیم دقیق و طبق مقیاس نقشه‌های ساختمان و اولین گام برای تبدیل ایده‌های اولیه به طراحی قابل اجرا هستند. این نقشه‌ها، بر اساس مطالعات و بررسی‌های انجام شده در فاز صفر با مقیاس و اندازه‌های دقیق ترسیم می‌شوند تا برای کارفرما و سایر افراد قابل درک باشند و نحوه چیدمان فضاها، ظاهر بیرونی ساختمان و موقعیت آن را نشان می‌دهند.

با این حال، نقشه‌های فاز یک هنوز جزئیات کاملی ندارند و در مراحل بعدی پروژه، جزئیات بیشتری به آن‌ها اضافه می‌شود. مهم‌ترین بخش‌های نقشه‌های فاز یک به شرح زیر است:

• نقشه سایت پلان
• نقشه پلان طبقات
• نقشه برش
• نقشه نما

نقشه‌های فاز دو

نقشه‌های فاز دو معماری، مستندات کاملی هستند که تمامی جزئیات اجرایی یک ساختمان را با دقت بالا مشخص می‌کنند. این نقشه‌ها تمام جزئیات اجرایی یک پروژه ساختمانی را با دقت بالا نشان می‌دهند و شامل نقشه‌های معماری، سازه، تاسیسات مکانیکی و برقی بوده و به عنوان مبنای اصلی برای اجرای پروژه مورد استفاده قرار می‌گیرند. جزئیات نقشه‌های فاز 2 شامل موارد زیر است:

• پلان فونداسیون
• پلان ستون‌ها
• پلان تیرها
• اتصالات
• نقشه‌های سقف
• دیوار برشی
• مشخصات سازه‌ای
• تاسیسات الکتریکی و مکانیکی و غیره

آموزش نقشه خوانی معماری

مباحث اصلی که در آموزش نقشه خوانی معماری پوشش داده می‌شود به شرح زیر است:

• تسلط بر انواع پلان‌های طبقات، پلان مبلمان، سایت پلان، پلان شیب‌بندی، پلان خرپشته و درک روابط بین آن‌ها.
• شناخت کامل جزئیات اجرایی مانند انواع درب و پنجره، مقاطع و نماها، راه پله و رمپ‌ها، نعل درگاه و دیوار حائل.
• آشنایی با نمادها، اصطلاحات فنی و علائم اجرایی موجود در نقشه‌ها و درک دقیق معنای آن‌ها.
• بررسی دقیق نقشه‌های بزرگنمایی و خواندن دیتیل‌های معماری برای درک بهتر جزئیات اجرایی.
• درک ارتباط بین نقشه‌های معماری با نقشه‌های سازه، تاسیسات مکانیکی و الکتریکی برای داشتن دید کلی از پروژه.
• آشنایی با انواع جداول نازک‌کاری و نحوه استفاده از آن‌ها در اجرای پروژه.

2. نقشه سازه

نقشه‌های سازه‌ که با حرف اختصاری S نمایش داده می‌شوند، مجموعه نقشه‌های فنی هستند که توسط مهندسان محاسب تهیه می‌شوند و مشخصات فنی دقیقی از عناصر سازه‌ای مانند فونداسیون، ستون‌ها، تیرها، سقف‌ها و اتصالات ارائه می‌دهند. این نقشه‌ها به عنوان راهنمای اصلی برای اجرای صحیح سازه مورد استفاده قرار می‌گیرند. مواردی که در نقشه‌های سازه بررسی می‌شوند، عبارت‌اند از:

• ترازها و ارتفاعات و مقدار خاکبرداری فونداسیون
• پلان و ابعاد فونداسیون
• آرماتوربندی و چیدمان میلگردهای فوقانی و تحتانی فونداسیون
• جزئیات مقاطع سازه
• جزئیات قطع و اتصال بتن

• پلان تیر ریزی
• پلان ستون گذاری و آکس بندی و غیره

بیش از ۳۰ ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفترفنی و ساختمان سازی

دریافت

آموزش نقشه خوانی سازه

به عنوان یک مهندس عمران و معماری برای این که با تمام جزئیات نقشه‌های سازه آشنا شوید، نیاز به آموزش دارید. مباحثی که در آموزش نقشه خوانی سازه بتنی، فلزی و فونداسیون مجموعه آکادمی عمران با آن آشنا می‌شوید به شرح زیر است:

• علائم اختصاری و مفاهیم مربوط به نوع فولاد، بتن، ابعاد، اتصالات و غیره
• درک مفاهیم پایه‌ای مانند فونداسیون، تیر، ستون، دیوار، سقف، بارگذاری، تحلیل سازه و غیره
• درک نحوه توزیع بار توسط فونداسیون و عملکرد آن در تحمل بارهای سازه
• بزرگنمایی و بررسی جزئیات سازه نگهبان، شمع‌ها، باکس پله و غیره در پلان یا به صورت پرسپکتیو
• بررسی نقشه‌های معماری و تطابق آن‌ها با نقشه‌های سازه
• بررسی نقشه‌های تاسیسات و هماهنگی آن‌ها با سازه
• بررسی مشخصات فنی مصالح مورد استفاده در سازه

نقشه خوانی فونداسیون

آموزش نقشه خوانی فونداسیون به شما کمک می‌کند تا انواع مختلف فونداسیون‌ها را به طور کامل درک کرده و نقشه‌های اجرایی آن‌ها را به درستی تفسیر کنید. در دوره نقشه خوانی آکادمی عمران شما به مباحث زیر مسلط خواهید شد:

• انواع فونداسیون: نواری، گسترده، شمعی و غیره
• شمع‌ها: انواع شمع‌ها، ظرفیت باربری، روش‌های اجرا و اتصالات
• میلگردگذاری: آرماتوربندی فونداسیون‌ها، نقشه‌های میلگردگذاری و جزئیات اجرایی
• اتصالات: اتصال شمع‌ها به فونداسیون، اتصالات بین قطعات بتنی
• جداول مشخصات: خواندن و تفسیر جداول مشخصات بتن و فولاد
• نقشه‌های اجرایی: پلان‌ها، مقاطع و نماهای فونداسیون

نقشه خوانی سازه بتنی

این آموزش به شما کمک می‌کند تا با انواع نقشه‌های اجرایی سازه‌های بتنی آشنا شده و بتوانید آن‌ها را تحلیل کنید. در این دوره شما با مباحث زیر آشنا خواهید شد:

• نقشه مقطع فونداسیون و اجزای آن مانند پی، شناژ، آرماتورها و نحوه اتصال آن‌ها.

• تقشه خوانی ستون‌های بتنی: بررسی پلان ستون‌گذاری، تیپ‌بندی ستون‌ها، اجرای ستون، میلگرد گذاری (خاموت‌ها، سنجاقک‌ها، میلگردهای راستا)، میلگردهای ریشه و انتظار.
• تیرهای بتنی: انواع تیرها، تیپ‌بندی تیرها، میلگردگذاری تیرها (خاموت‌ها، میلگردهای طولی و عرضی) در مناطق بحرانی و غیربحرانی.
• دیوارهای برشی و حائل: انواع دیوارهای برشی و میلگرد گذاری و جزئیات اجرایی آن.
• دیتیل‌ها: بررسی دقیق جزئیات اجرایی اتصالات بین اجزای مختلف سازه.

نقشه خوانی اسکلت فلزی

دوره آموزش نقشه خوانی اسکلت فلزی، شما را با اجزاء و جزئیات نقشه‌های اجرایی سازه‌های فلزی آشنا می‌کند. بعضی از مهم‌ترین مباحثی که در این دوره پوشش داده می‌شود عبارتند از:

• آشنایی با انواع پروفیل‌های فولادی، نبشی، سپری و غیره همراه با کاربرد هر یک در سازه.
• تفسیر دقیق پلان آکس‌بندی، پلان ستون‌گذاری و پلان صفحه ستون.
• بررسی انواع تیپ‌های ستون و تیر، جزئیات اتصالات و قوانین اجرایی آن‌ها.
• مطالعه دقیق انواع اتصالات از جمله اتصالات پای ستون، تیر به تیر، اتصالات پیچی و جوشی.
• بررسی دقیق جزئیات اجرایی مانند گروت‌ریزی، بولت‌ها، رزوه‌ها و ورق‌های زیرسری و روسری.
• آشنایی با ویژگی‌ها و جزئیات اجرایی ستون‌های باکس.
• مقاطع تیر ورق و کاربرد آن‌ها در سازه.

3. نقشه تاسیسات الکتریکی

این نقشه‌ها جزئیات کاملی از سیستم روشنایی، آنتن مرکزی، اعلام حریق، کلید و پریز و تلفن ساختمان ارائه می‌دهند و با حرف اختصاری E نمایش داده می‌شوند. طراح نقشه‌های الکتریکی مهندس برق است.

برای نمایش اجزاء نقشه‌های برق باید از علائم ترسیمی استاندارد مطابق  IEC استفاده شود و اندازه علائم باید متناسب با نقشه‌های معماری باشد. در ادامه بخشی از آموزش نقشه خوانی تاسیسات الکتریکی ساختمان را مشاهده کنید.

آموزش نقشه خوانی برق ساختمان

نقشه خوانی برق ساختمان یک مهارت ضروری برای هر مهندس برق است و مهندسان سازه و معماری هم باید با آن آشنایی داشته باشند. در این نقشه‌ها سیم کشی و محل قرارگیری سیستم روشنایی، آنتن مرکزی، دوربین مدار بسته، تلفن، اطفاء حریق، درب باز کن و غیره به صورت مجزا و مطابق با نقشه معماری مشخص می‌شود.

4. نقشه تاسیسات مکانیکی

در نقشه‌های مکانیکی به بررسی جزئیات مربوط به سرمایش و گرمایش ساختمان، لوله کشی گاز، آب و فاضلاب پرداخته می‌شود. علامت اختصاری این نقشه‌ها حرف M است و طراح این نقشه‌ها مهندس مکانیک است.

آموزش نقشه خوانی تاسیسات مکانیکی

نقشه خوانی تاسیسات مکانیکی به معنای توانایی درک و تفسیر جزئیات سیستم‌های مختلف یک ساختمان مانند گرمایش و سرمایش، تهویه، لوله کشی آب و فاضلاب و گاز است. این نقشه‌ها حاوی اطلاعات دقیقی درباره اندازه لوله‌ها، محل تجهیزات، نحوه اتصال آن‌ها و سایر جزئیات فنی هستند. در فیلم زیر بخشی از آموزش نقشه خوانی تاسسات مکانیکی را مشاهده کنید.

نقشه‌های تاسیساتی به دلایل زیر از اهمیت بالایی برخوردار است:

• اجرای صحیح سیستم‌ها: با درک دقیق نقشه‌ها، سیستم‌های تاسیساتی می‌توانند به درستی اجرا شوند و از بروز مشکلات در آینده جلوگیری شود.
• کاهش هزینه‌ها: اجرای صحیح و بهینه سیستم‌ها، منجر به کاهش هزینه‌های نگهداری و تعمیرات می‌شود.
• افزایش بهره‌وری: با انتخاب بهترین سیستم‌های تاسیساتی، می‌توان به حداکثر بهره‌وری و راحتی در ساختمان دست یافت.
• رعایت استانداردها: نقشه‌ها بر اساس استانداردهای فنی تهیه می‌شوند و اجرای آن‌ها هم با رعایت این استانداردها انجام می‌شود.

کاربرد آموزش نقشه خوانی ساختمان

نقشه خوانی فرآیند تفسیر و درک اطلاعات ارائه شده در یک نقشه است که شامل توانایی شناسایی و درک نمادها، اعداد، نشانه‌ها و سایر عناصر بصری است و برای نشان دادن ویژگی‌های مختلف یک مکان استفاده می‌شوند. نقشه خوانی یک مهارت ضروری برای طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها از جمله مهندسان ناظر، طراح و مجری، سرپرست کارگاه، نقشه بردار، کارگر ساختمانی و غیره است و با صرف نظر از این که جایگاه شما در صنعت ساخت و ساز چیست، تسلط بر نقشه خوانی اولین قدم برای موفقیت در پروژه است.

به عنوان مثال توانایی مهندس ناظر در نقشه خوانی تاسیسات برقی و مکانیکی برای اطمینان از مسیر صحیح داکت‌ها در ساختمان و جلوگیری از تداخل با بتن ریزی سقف ضروری است. علاوه بر این تطبیق نقشه‌های سازه و معماری جهت تعیین دقیق محل ستون‌ها و آکس بندی از اهمیت بالایی برخوردار است.

با توجه به این که پایش دقیق نقشه‌ها و شناسایی هرگونه مغایرت یکی از وظایف اصلی مهندس ناظر است، در صورت مشاهده هرگونه عدم تطابق، باید فورا آن را با طراح مربوطه در میان بگذارد، زیرا احتمال وجود خطا در نقشه‌ها وجود دارد.

نماد نقشه در حوزه‌های مختلف

همانطور که اشاره کردیم، نقشه‌های مربوط به هر حوزه با یک نام و نماد اختصاری یک یا دو حرفی نمایش داده می‌شوند. نماد حوزه به پیمانکاران و سایر عوامل پروژه کمک می‌کند تا به راحتی نقشه‌های مورد نیاز خود را پیدا کنند. همچنین، این نماد از ارسال و توزیع بیش از حد نقشه‌ها جلوگیری می‌کند و باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه می‌شود.

علائم نقشه خوانی ساختمان

علائم نقشه خوانی ساختمان، مجموعه مشخصی از نمادها، اعداد و خطوط هستند که برای نمایش دقیق اجزای مختلف یک ساختمان در نقشه‌ها به کار می‌روند. از پلان‌ها و نماها گرفته تا جزئیات ساختمانی و تاسیسات، هر یک با علائم اختصاری خود نمایش داده می‌شوند و این علائم در نقشه‌های معماری، سازه، تاسیسات برق و مکانیک متفاوت‌اند. در ادامه از هر کدام یک نمونه در اختیارتان قرار می‌دهیم.

علائم نقشه خوانی معماری

نقشه معماری می‌تواند شامل اطلاعاتی از طبقات مختلف، پلان مبلمان، پلان پارکینگ و پلان پشت بام نیز باشد که با علائم زیر نمایش داده می‌شوند.

جمع بندی

تهیه نقشه و نقشه خوانی به عنوان الفبای هر ساخت و سازی شناخته می‌شود و تسلط بر نقشه خوانی مهارتی ضروری برای هر فردی است که در صنعت ساختمان فعالیت می‌کند. آموزش نقشه خوانی توانایی شما در رمزگشایی نمادها، علائم و خطوط در نقشه‌های معماری، سازه، تاسیسات مکانیکی و الکتریکی را تقویت می‌کند. همچنین مهندسان، معماران، پیمانکاران و سایر متخصصان صنعت ساختمان با تسلط بر نقشه خوانی می‌توانند طرح‌های ساختمانی را به درستی تفسیر کرده و پروژه ها را به طور صحیح اجرا کنند.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره آموزش نقشه خوانی کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری