درز انبساط ساختمان چیست؟ | بررسی ضوابط، اجرا و تفاوت با سایر درزهای ساختمانی

آیا تا به حال فکر کرده‌اید چرا در ساختمان‌ها یا پل‌ها، شکاف‌هایی منظم و عمدی بین بخش‌های مختلف سازه ایجاد می‌شود؟ این فضاهای باریک همان درزهای انبساط هستند که نقشی کلیدی در دوام و ایمنی سازه دارند. اما ضرورت اجرای درز انبساط در ساختمان چیست؟ و تفاوت درز انبساط با سایر انواع درز در ساختمان چیست؟ در این مقاله، تمام آنچه باید درباره طراحی، ضوابط، محاسبه و اجرای درز انبساط بدانید را بر اساس نشریه ۵۵ و مبحث ۹ مقررات ملی ساختمان بررسی کرده‌ایم؛ پس تا انتها با آکادمی عمران همراه باشید.

انواع درز ساختمانی

پیش از پرداختن به جزئیات درز انبساط، بهتر است ابتدا با انواع درز در ساختمان آشنا شوید. به منظور جلوگیری از ترک، نشست و مشکلات ناشی از تغییرات دمایی یا جمع‌شدگی بتن در ساختمان‌ها از درزهای مختلف استفاده می‌شود. طبق بخش 2-6-3-6 نشریه ۵۵، انواع درزهای ساختمانی به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

1. درز ساخت (درز اجرایی)
2. درز حرکتی

بیش از ۵۰ ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفترفنی و ساختمان سازی

دریافت

1- درز ساخت (درز اجرایی)

درز اجرایی یا درز ساخت، محل توقف از پیش تعیین‌شده در بتن‌ریزی است که به منظور انجام بتن‌ریزی در چند مرحله بدون کاهش یکپارچگی و مقاومت سازه ایجاد می‌شود. این درزها باید در نقاطی تعبیه شوند که کمترین تنش برشی وجود داشته و راستای آن عمود بر جهت نیروی فشاری موثر باشد. محل و تعداد درزهای اجرایی باید توسط مشاور مشخص و در نقشه‌های کارگاهی درج شود.

همچنین از ایجاد درز اجرایی به‌صورت تصادفی یا در زمان‌های دلخواه (مثل پایان ساعت کاری) باید خودداری شود. برای آشنایی با الزامات و جزئیات کامل‌تر این درز ساختمانی می‌توانید به مقاله قطع بتن مراجعه کنید.

2- درز حرکتی

درزهای حرکتی، درزهایی هستند که به‌طور عمدی برای هماهنگ کردن حرکت‌های نسبی بخش‌های مختلف یک سازه ایجاد می‌شوند. هدف از اجرای درزهای حرکتی، کنترل ترک‌ها و تغییرشکل‌های سازه ناشی از جمع‌شدگی، تغییرات دما یا دیگر عوامل محیطی است.

درزهای حرکتی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

2-1- درز انقباض (جمع‌شدگی)

هدف از تعبیه درز انقباض، کنترل ترک‌هایی است که به دلیل جمع‌شدگی بتن ناشی از خشک شدن ایجاد می‌شوند. این درزها معمولا در دیوارها و دال‌های روی زمین استفاده شده و فواصل آن‌ها بسته به نوع بتن، شرایط محیطی و وجود آرماتور حرارتی توسط مشاور تعیین می‌شود.

2-2-درز جدا کننده

مطابق با بخش 3-2-6-3 نشریه 55 درز‌های جدا‌کننده به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• درزهای جدایی
• درز انبساط

درزهای جدایی برای جداسازی رفتار دو سازه یا اجزای مختلف یک سازه در برابر نیروهایی مانند باد، زلزله یا نشست نامتقارن پیش‌بینی می‌شوند. از انواع درزهای جدایی می‌توان به درز انقطاع، درز نشت ساختمان، درز لغزشی و درز کنترل اشاره کرد.

درز انبساط برای کنترل تغییر شکل‌های ناشی از تغییرات دمایی، رطوبتی یا هر عاملی که باعث انبساط و انقباض اعضای بتنی در امتدادهای مختلف شده، تعبیه می‌شود. در ادامه مقاله، جزئیات بیشتری درباره طراحی، اجرای درز انبساط و نکات آیین‌نامه‌ای آن ارائه خواهد شد.

درز انبساط چیست؟

درز انبساط (به انگلیسی Expansion Joint) نوعی درز حرکتی است که با هدف جلوگیری از تخریب و ترک‌های ناشی از انبساط و انقباض مصالح ساختمانی در اثر تغییرات دما، رطوبت یا جمع‌شدگی بتن تعبیه می‌شود. در این روش، فضای آزادی بین اجزای سازه در نظر گرفته می‌شود تا هنگام تغییر طول یا حجم، اعضای مختلف بتوانند به‌صورت مستقل حرکت کنند، بدون آن‌که فشاری به یکدیگر وارد شود.

به بیان دیگر، درز انبساط باعث می‌شود تنش‌ها و نیروهای ناشی از تغییرات حرارتی یا نشست‌های جزئی به سایر بخش‌های ساختمان منتقل نشود؛ در نتیجه از ایجاد ترک، تمرکز تنش یا آسیب‌های ساختاری جلوگیری گردد. این درزها معمولا در ساختمان‌هایی با طول یا عرض زیاد و یا در محل اتصال سازه‌های جدید و قدیمی اجرا می‌شوند تا عملکرد سازه در برابر تغییرات محیطی پایدار بماند.

انواع درز انبساط

طبقه‌بندی انواع درزهای انبساط ساختمانی معمولا بر اساس عملکرد و جهت اجرا تعیین می‌شود. انتخاب نوع درز انبساط مناسب بستگی به محل اجرای درز، میزان حرکت مورد انتظار و شرایط محیطی دارد.

به ‌طور کلی، این درزها بر اساس جهت اجرا به دو دسته زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:

• درز عمودی: این نوع درزها در راستای عمودی بین بلوک‌های مجاور یا دیوارهای طولانی ساختمان اجرا می‌شود و تغییر طول عمودی ناشی از انقباض، انبساط و نشست را کنترل می‌کند.
• درز افقی: این درزها در راستای افقی سازه و معمولا کف‌ها، بام‌ها و دال‌ها تعبیه می‌شوند تا تغییر طولی و عرضی مصالح کنترل کند.

شایان ذکر است در سازه‌های طولانی و پیچیده، معمولا ترکیبی از درزهای عمودی و افقی با مصالح مختلف به‌کار می‌رود تا حرکت‌های ناشی از تغییر دما، انقباض، انبساط و نشست به‌صورت کامل کنترل شود و دوام سازه افزایش یابد.

مصالح مصرفی در درز انبساط

در اجرای درزهای انبساط ساختمانی، انتخاب صحیح مصالح اهمیت بسیار زیادی دارد؛ زیرا عملکرد مناسب این درزها در گرو قابلیت تغییر شکل، انعطاف‌پذیری و دوام مصالح مصرفی است. به طور کلی، مصالح مورد استفاده در درز انبساط به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

1. مصالح پرکننده درز (فیلر)
2. مصالح آب‌بندی درز انبساط (عایق‌های رطوبتی)
3. مصالح پوششی درز انبساط (پروفیل‌های درز)

1- مواد پرکننده درز انبساط

مصالح پرکننده درز انبساط یا فیلرها فضای خالی بین دو بخش سازه را پر می‌کنند و باید به اندازه‌ای انعطاف‌پذیر یا ترد باشند که مانع انتقال نیرو و ضربه بین اجزای مجاور شوند.

رایج‌ترین فیلرها عبارت‌اند از:

• فوم پلی‌اتیلن یا پلی‌یورتان
• یونولیت (پلی‌استایرن منبسط)
• نوارهای نئوپرن یا پلیمری پیش‌ساخته

2- مصالح آب‌بندی درز انبساط

در محل‌هایی که درز انبساط در معرض آب، شست‌وشو یا رطوبت قرار دارد (مانند بام‌ها، پارکینگ‌ها، آشپزخانه‌های صنعتی و سازه‌های آبی)، استفاده از مواد آب‌بندکننده (عایق‌های رطوبتی) الزامی است.

از متداول‌ترین مواد آب‌بندی درز انبساط می‌توان به لاستیک EPDM (اتیلن پروپیلن دی‌ان مونومر) اشاره کرد که دارای ویژگی‌های زیر است:

• مقاومت بالا در برابر حرارت، آب، مواد شیمیایی و تابش آفتاب
• خاصیت کشسانی زیاد و دوام طولانی
• مقاومت در برابر ترک و پارگی در اثر زلزله یا تغییر دما

EPDM به‌دلیل قیمت مناسب و طول عمر زیاد، جایگزین نئوپرن در بسیاری از پروژه‌های عمرانی شده است.

3- مصالح پوششی درز انبساط (پروفیل‌های درز)

پروفیل‌های درز انبساط وظیفه پوشاندن سطح درز و محافظت از لایه‌های زیرین را بر عهده دارند و در عین حال باید اجازه حرکت آزاد به دو بخش مجاور سازه را بدهند. این پروفیل‌ها معمولا از جنس آلومینیوم، لاستیک (نئوپرن) یا ترکیب این دو ساخته می‌شوند.

در طراحی این پروفیل‌ها باید دقت شود که روش نصب و اتصال آن‌ها مانع حرکت آزادانه دو سمت درز نشود. همچنین جنس و جزئیات آن باید مطابق با مبحث ۵ مقررات ملی ساختمان (مصالح و فرآورده‌های ساختمانی) انتخاب شود.

محل درز انبساط در ساختمان

محل اجرای درز انبساط در ساختمان بسته به نوع سازه، ابعاد، مصالح و شرایط اقلیمی تعیین می‌شود. هدف از انتخاب محل مناسب، کنترل تغییرشکل‌ها و جلوگیری از بروز ترک یا عدم انتقال فشار و تنش به اجزای سازه در اثر انبساط و انقباض مصالح است.

بر اساس نشریه ۵۵، درز انبساط باید در نقاطی از ساختمان تعبیه شود که بیشترین تغییر طولی یا عرضی ناشی از دما، جمع‌شدگی یا نشست رخ می‌دهد. در این راستا، مهندس طراح با توجه به شکل پلان، متراژ زمین، تعداد طبقات و جنس مصالح، محل دقیق درز را در نقشه‌ها مشخص می‌کند.

به طور کلی، درز انبساط در پلان ساختمان در راستای طولی یا عرضی بنا و معمولا در محل شکست‌های هندسی پلان یا بین دو بلوک مجاور در نظر گرفته می‌شود. در ساختمان‌های طویل یا با پلان‌های نامنظم، این درز نقش حیاتی در کاهش تمرکز تنش دارد.

در کف‌ها و بام‌ها، درز انبساط باید به صورت پیوسته از بالا تا پایین ساختمان امتداد یافته و تمامی اجزای سازه از جمله دال، تیر و دیوار را قطع کند تا رفتار هر بخش از سازه مستقل باشد. برای آشنایی بیشتر با اجرای کف و بام به مقاله شیب بندی بام مراجعه کنید.

همچنین در دیوارهای محوطه و حصارهای طویل نیز برای جلوگیری از ترک‌های ناشی از تغییرات دمایی، درز انبساط در فواصل مشخص پیش‌بینی می‌شود.

در مورد درز انبساط در فونداسیون، اگر جداسازی حرکتی در کل سازه مد نظر باشد، درز انبساط باید تا پی ادامه یابد؛ اما در سازه‌هایی با پی گسترده (raft foundation) که یکپارچگی پی برای انتقال بارها ضروری است، معمولا درز از بالای فونداسیون ساختمان آغاز می‌شود.

محاسبه درز انبساط ساختمان

برای محاسبه درز انبساط، چند فاکتور ضروری وجود دارد که باید در طراحی رعایت شوند:

• مکان‌های بحرانی: نقاطی که بیشترین تغییر طولی یا عرضی رخ می‌دهد.
• نوع مصالح و ابعاد سازه: طول، ارتفاع و جنس مصالح بر میزان حرکت تأثیر دارند.
• شرایط محیطی: بیشترین تغییر دما و رطوبت طی عمر سازه باید در نظر گرفته شود.
• حداکثر جابجایی مجاز: عرض درز باید حرکت آزاد دو بخش سازه را بدون انتقال نیرو یا برخورد امکان‌پذیر کند.
• همخوانی با نقشه: محل و ابعاد درز مطابق نشریه ۵۵ و مبحث ۹ تعیین شود.

علاوه بر موارد فوق، عرض درز انبساط یکی از پارامترهای کلیدی است و تعیین صحیح آن تضمین می‌کند که حرکت آزاد اعضای سازه بدون ایجاد تنش یا ترک خوردگی انجام شود.

بیش از ۵۰ ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفترفنی و ساختمان سازی

دریافت

به طور معمول، برای محاسبه عرض درز انبساط متناسب با تغییر شکل اجزای سازه‌ای از فرمول زیر استفاده می‌شود:

Δ 𝐿 = αL∆T

که در آن:

• ΔL = عرض درز انبساط (میلی‌متر)
• 𝛼 = ضریب انبساط حرارتی مصالح (معمولا در بتن برابر با 10 ضربدر 10 به توان منفی 6 با واحد 1 بر روی درجه سانتی‌گراد است)
• 𝐿 = طول یا بعد موثر عضو سازه‌ای تحت تأثیر تغییر دما (میلی‌متر)
• ΔT = بیشترین تغییر دما در طول عمر سازه (C°)

توجه داشته باشید مقدار ΔT بر حسب تغییرات درجه حرارت در هر منطقه تعیین می‌شود. چنانچه آمار قابل قبول مورد نیاز برای ΔT وجود نداشته باشد آن را برابر 60 درجه سلسیوس بر حسب حداقل°C 30- و حداکثر °C 30+ در نظر گرفته می‌شود.

ضوابط درز انبساط

استانداردها و ضوابط درز انبساط بر اساس نشریه ۵۵ و مبحث ۹ مقررات ملی ساختمان تعیین می‌شوند. لازم به‌ذکر است که رعایت این ضوابط برای طراحی و اجرای صحیح درز انبساط در ساختمان الزامی است.

عرض درز انبساط

طبق نشریه ۵۵، عرض درز انبساط باید توسط مشاور بر اساس مقدار حرکت پیش‌بینی‌شده (انبساط، انقباض، نشست، زلزله) و تنش‌ها یا کرنش‌های مجاز اعضای سازه تعیین شود. طراحی و اجرای درز انبساط باید به گونه‌ای انجام شود که از تماس و انتقال فشار بین بخش‌های ساختمان در دو طرف درز جلوگیری کند.

به طور کلی، عرض درز انبساط بین ۲۵ تا ۱۵۰ میلی‌متر متغیر است و باید با توجه به بیشینه جا‌به‌جایی مورد انتظار طراحی شود.

فاصله درز انبساط

حداقل و حداکثر فاصله درز انبساط از یکدیگر در مناطق مختلف آب‌و‌هوایی متفاوت است. به‌طور معمول برای فاصله بین دو درز متوالی (طول یا عرض ساختمان بین دو درز) میزان‌های زیر در نظر گرفته می‌شود:

• مناطق خشک حدود 25 متر
• مناطق معتدل 35 متر
• مناطق مرطوب 50 متر

تاثیر تغییر شکل و تحلیل سازه

• اگر امکان پیش‌بینی درز انبساط وجود نداشته باشد، اثر تغییرشکل‌های حرارتی یا جمع‌شدگی بتن باید در تحلیل سازه منظور شود. در این نوع درزها پیوستگی بین بتن و آرماتور باید کامل قطع شود تا هیچ تنشی از طرفین منتقل نشود.

امتداد درز انبساط در سازه

• درزهای انبساط ساختمان در تمام قسمت‌های سازه از سقف تا کف به‌صورت پیوسته ادامه می‌یابند و سازه را به دو قسمت مجزا تقسیم می‌کنند. در پی گسترده که جدا کردن پی رفتار آن را تغییر می‌دهد، در نتیجه اجرای درز انبساط در تمام ارتفاع پی چندان ضرورت ندارد.

به منظور آشنایی بیشتر با ضوابط و استانداردهای درزهای ساختمانی آخرین ویرایش نشریه 55 (مشخصات فنی عمومی کارهای ساختمانی) را از لینک زیر دانلود کنید.

دانلود نشریه 55

نحوه اجرای درز انبساط ساختمان

اجرای درز انبساط در ساختمان یکی از مراحل حساس ساخت و ساز است که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، رعایت استانداردهای مهندسی و استفاده از مصالح و تجهیزات تخصصی است تا عملکرد سازه بهینه باقی بماند. به‌طور کلی، پس از تعیین محل درز توسط طراح و مشاور مراحل اجرای درز انبساط در ساختمان به ترتیب زیر انجام می‌شود:

1- آماده‌سازی محل درز

قبل از اجرای درز، محل مورد نظر در کف یا سقف ساختمان باید آماده شود که شامل تمیزکاری، حذف بتن اضافی یا ایجاد شکاف‌های لازم در سطح سازه برای ایجاد درز است. بستر باید خشک، صاف و عاری از گرد و غبار باشد تا چسبندگی مصالح پرکننده به خوبی انجام شود.

اگر بتن قبلا اجرا شده باشد، ایجاد شیار یا برش عمودی با عمق مناسب به شکل صاف و عمود بر سطح ضروری است.

2- نصب قالب یا فوم پرکننده

برای کنترل اندازه و شکل درز، از قالب‌های موقت یا فوم‌های مخصوص استفاده می‌شود. این مواد اندازه و شکل فاصله بین دو بلوک سازه را کنترل می‌کند تا درز انبساط عملکرد صحیح داشته و از ورود بتن یا مصالح پرکننده به داخل درز جلوگیری کنند.

توجه داشته باشید مصالح مورد استفاده در اجرای درز انبساط (فوم پرکننده یا مواد درزگیر الاستیک) باید قابلیت حرکت داشته باشند و به سرعت خشک و سخت نشوند.

3- کاشت میلگرد و آرماتوربندی

در صورت نیاز به انتقال نیرو یا حفظ اتصال سازه‌ای، میلگردهای انتقال بار در محل درز کاشته می‌شوند. آرماتورها باید به گونه‌ای طراحی و نصب شوند که مانع حرکت آزاد دو بخش سازه نشوند و در عین حال، برش و نیروهای مورد نیاز سازه را منتقل کنند. جهت آشنایی با کاشت آرماتورها به مقاله کاشت میلگرد در بتن مراجعه کنید.

4- عایق‌کاری درز انبساط

در این مرحله، سطح درز با پوشش محافظ و عایق‌کاری مناسب محافظت می‌شود تا نفوذ آب یا ذرات خارجی به درز کاهش یابد. در پل‌ها و سازه‌های آبی، این مرحله اهمیت ویژه‌ای دارد.

جزئیات اجرایی درز انبساط

ضوابط فنی و نکات اجرایی درز انبساط به شرح زیر است:

• در این نوع درز برخلاف درز اجرایی، پیوستگی بین بتن و آرماتور به‌طور کامل قطع شده و شکافی به عرض حدود ۲۰ تا ۳۰ میلی‌متر بین دو بخش سازه ایجاد می‌گردد.
• آرماتورها نباید در محل درز ادامه پیدا کنند تا انتقال تنش صورت نگیرد. در صورت نیاز به انتقال برش، از میله‌های انتقال بار (Dowel Bar) استفاده می‌شود.
• در محل‌هایی که احتمال نفوذ آب وجود دارد (مانند فونداسیون، زیرزمین یا سازه‌های آبی) استفاده از نوار آب‌بند الزامی است.
• نوارهای آب‌بند باید کاملا تمیز و بدون آلودگی به چربی یا سیمان باشد و در زمان بتن‌ریزی، ثابت و بدون جابه‌جایی در محل خود باقی بماند.
• در نوارهای آب‌بند حباب‌دار، محور حباب باید دقیقا در راستای محل درز قرار گیرد تا عملکرد آب‌بندی بهینه باشد.
• پس از نصب پوشش‌ها یا نوارها، باید اطمینان حاصل شود که هیچ‌کدام مانع حرکت طولی و عرضی طبیعی سازه نمی‌شوند و اتصال‌ها به اندازه کافی انعطاف‌پذیر هستند.

• برای پر کردن فضای خالی درز، مصالح انعطاف‌پذیر مانند یونولیت، فوم پلی‌اتیلن یا نوارهای لاستیکی نئوپرن مورد استفاده قرار می‌گیرد تا امکان حرکت آزاد و جذب تغییر شکل‌ها فراهم شود.
• الزامات و مشخصات فنی درزگیرها باید مطابق آیین‌نامه بتن ایران یا راهنمای ACI 504R و ACI 224.3R باشد.
• برای ایجاد درزهای حرکتی، استفاده از دو روش نوارهای جداکننده (قبل از بتن‌ریزی) یا اره‌کردن (پس از بتن‌ریزی) مجاز است. در روش نوارهای جداکننده، از نوارهای پیش‌ساخته فولادی یا پلیمری استفاده می‌شود.
• در زمان اره‌کردن، بتن نباید آن‌قدر تازه باشد که عملیات اره‌کردن سبب قلوه‌کن شدن بتن شود، از طرفی نباید این زمان آن‌قدر طولانی گردد که ترک‌خوردگی ناشی از جمع‌شدگی رخ دهد. زمان مناسب برای اره‌کردن معمولا بین ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از اجرای بتن توصیه می‌شود.
• در نصب پوشش‌ها و نوارهای جداکننده باید دقت شود که روش اتصال، مانع حرکت آزادانه دو سمت درز نشود.
• برای درزبندی کامل، معمولا از ترکیبی از پرایمر، نوار جداکننده و مواد پشت‌بند (Backer Rod) یا فتیله درز پرکن استفاده می‌شود.
• انتخاب نوع مواد باید مطابق دستورالعمل فنی یا مشخصات تولیدکننده انجام گیرد تا دوام و انعطاف لازم در برابر تغییرات دمایی تضمین شود.

درز انبساط در انواع سازه‌ها

اگرچه هدف از اجرای درزهای انبساط یکسان است، اما آن‌ها بسته به نوع سازه و شرایط عملکردی، با جزئیات متفاوتی طراحی و اجرا می‌شوند.

درز انبساط پل‌ها

در پل‌ها، درز انبساط برای جبران تغییر طول ناشی از خزش و جمع‌شدگی بتن، تغییرات دما و ارتعاشات ناشی از عبور وسایل نقلیه به کار می‌رود. این درزها باید کاملا آب‌بند و مقاوم در برابر سایش و فشار ترافیکی باشند.

از انواع درزهای انبساط در پل‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درز لاستیکی یا نئوپرن: انعطاف‌پذیر، مقاوم در برابر دما و آب، مناسب برای دهانه‌های کوتاه و متوسط
• درز مدولار: ترکیبی از فولاد و لاستیک، مقاوم در برابر بارهای سنگین و مناسب برای پل‌های بزرگ
• درز با مصالح الاستیک: از مواد الاستیک مانند پلی‌اورتان، سیلیکون، ماستیک مخصوص بتن یا یونولیت (Backer Rod)  ساخته می‌شود و برای حرکت‌های محدود کاربرد دارد.

درز انبساط در کف‌های بتنی صنعتی

در کف‌های صنعتی، انبساط بتن به‌دلیل تغییرات دما و رطوبت می‌تواند باعث ترک یا جداشدگی پوشش کف شود. برای کنترل این پدیده، درزهای انبساط با مصالح الاستیک یا فوم پرکننده (یونولیت، نئوپرن یا پلی‌اتیلن) تعبیه می‌شوند.

در فونداسیون‌ها و کف‌های وسیع، این درزها علاوه بر کنترل تغییر حجم، به کاهش انتقال ارتعاش و جلوگیری از تمرکز تنش‌ها کمک می‌کنند.

درز انبساط در دیوار و دیوار محوطه

دیوارهای پیرامونی و محوطه به‌طور مستقیم در معرض تابش خورشید، باد و تغییرات شدید دمایی هستند. به همین دلیل، درز انبساط در فواصل منظم (معمولا هر ۲۰ تا ۵۰ میلی‌متر) ایجاد شده تا از ترک‌خوردگی و جداشدگی مصالح پوششی جلوگیری شود.

در این قسمت‌ها، استفاده از ماستیک‌های ضدآب و نوارهای لاستیکی انعطاف‌پذیر برای درزبندی توصیه می‌شود.

درز انبساط در سیستم‌های گرمایش از کف

در سیستم گرمایش از کف، عبور آب گرم از لوله‌ها موجب افزایش دمای بتن و انبساط آن می‌شود.

برای جلوگیری از بلندشدن کف‌پوش‌ها یا ترک بتن، لازم است درز انبساط با عرض حدود ۱۰ تا ۱۲ میلی‌متر در محل‌های مشخص (میان اتاق‌ها یا بین نواحی لوله‌کشی) اجرا شود.

این درزها معمولا با نوار فوم یا پروفیل‌های انعطاف‌پذیر پر می‌شوند تا ضمن حفظ ظاهر کف، تغییرات دمایی را جذب کنند.

تفاوت درز انبساط با سایر درزهای ساختمانی

درزهای ساختمانی هرچند ممکن است از نظر ظاهری مشابه باشند، اما عملکرد و هدف هر نوع درز متفاوت است. شناخت تمایز بین انواع درزها برای طراحی صحیح و جلوگیری از آسیب‌های سازه‌ای اهمیت زیادی دارد.

تفاوت درز انبساط و درز انقطاع

درز انبساط برای کنترل تغییر شکل‌های حرارتی و حرکتی در اجزای پیوسته‌ی یک سازه استفاده می‌شود و هدف آن جلوگیری از تماس و فشار متقابل بین بخش‌های سازه‌ای مجاور است.

اما درز انقطاع از دیدگاه سازه‌ای و آیین‌نامه‌ای، برای جداسازی کامل دو ساختمان یا دو بخش مستقل از نظر لرزه‌ای اجرا می‌شود تا در هنگام زلزله از برخورد و انتقال نیرو بین آن‌ها جلوگیری کند.

به بیان ساده، درز انبساط در داخل یک ساختمان، جهت کنترل حرارت و تغییر طول اجرا می‌شود. در حالی که درز انقطاع بین دو ساختمان مستقل، جهت کنترل رفتار لرزه‌ای و جلوگیری از ضربه‌ متقابل اجرا می شود.

تفاوت درز انبساط و درز انقباض

درز انبساط برای جبران تغییر طول اعضا ناشی از تغییرات حرارتی، رطوبتی یا نشست سازه‌ای به کار می‌رود و معمولا در تمام مقطع سازه از کف تا بام ادامه دارد. در این نوع درز، اتصال بتن و آرماتور کاملا قطع می‌شود تا هیچ تنشی بین دو بخش منتقل نگردد.

در مقابل، درز انقباض (جمع‌شدگی) به‌منظور کنترل محل ترک‌های سطحی ناشی از خشک‌شدگی بتن استفاده می‌شود و معمولا در دال‌ها و دیوارهای طولانی به کار می‌رود. در این درزها، سطح مقطع بتن و آرماتور به‌صورت جزئی کاهش می‌یابد تا ترک در محل مشخصی ایجاد شود، اما پیوستگی سازه حفظ می‌شود.

جمع بندی

درز انبساط یکی از اجزای ضروری در طراحی و اجرای ساختمان‌ها به‌شمار می‌رود که با ایجاد فاصله‌ای کنترل‌شده بین بخش‌های مختلف سازه، از تمرکز تنش، ترک و آسیب‌های حرارتی جلوگیری می‌کند. شناخت محل اجرا، نوع مصالح، عرض و فواصل مناسب درز بر اساس ضوابط فنی، تضمین‌کننده عملکرد پایدار سازه در برابر تغییرات محیطی است. همچنین، تمایز درز انبساط از درزهای دیگر مانند درز انقطاع و درز انقباض برای طراحی صحیح و مقاوم‌سازی سازه اهمیت ویژه‌ای دارد.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره درز انبساط و تفاوت آن با سایر انواع درزهای ساختمانی کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری