بتن مگر یا بتن نظافت چیست؟ | راهنمای کامل ترکیبات، اجرا در فونداسیون و محاسبات

آیا می‌دانستید قبل از اجرای فونداسیون، نوع خاصی از بتن به نام بتن مگر یا بتن نظافت استفاده می‌شود؟ این بتن برخلاف بتن‌های سازه‌ای، مقاومت بالایی ندارد اما نقش بسیار مهمی در آماده‌سازی بستر فونداسیون ایفا می‌کند. اما سوال اینجاست که بتن مگر چگونه اجرا می‌شود؟ یا مقاومت، ضخامت و عیار بتن مگر چقدر است؟ در این مقاله با نگاهی دقیق و کاربردی، تمام نکات درباره بتن نظافت یا مگر را از طرح اختلاط و اجرا تا مقدار سیمان و الزامات فهرست بها، بررسی می‌کنیم، پس تا انتهای مقاله با آکادمی عمران همراه باشید.

جهت آشنایی بیشتر با آموزش اجرای بتن مگر فیلم زیر را مشاهده کنید.این فیلم بخشی از دوره اجرای اسکلت بتنی و زیر مجموعه آموزش اجرای ساختمان است که در آن صفر تا صد مراحل ساختمان سازی را توضیح داده‌ایم.

بتن مگر چیست؟

بتن مگر (به انگلیسی Lean Conceret) بتنی است با عیار سیمان پایین که معمولا برای آماده‌سازی و تسطیح بستر خاک پیش از آرماتوربندی و بتن‌ ریزی فونداسیون مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این بتن را با نام‌های دیگری مانند بتن کم سیمان، بتن نظافت، بتن پوششی، بتن لاغر و بتن رگلاژ نیز می‌شناسند.

در ترکیب بتن مگر، مقدار سیمان نسبت به شن و ماسه کمتر است، به همین دلیل دارای مقاومت فشاری پایین بوده و کاربرد سازه‌ای ندارد. به‌طور کلی، هدف اصلی از اجرای بتن نظافت، ایجاد یک سطح تمیز، یکنواخت و پایدار برای اجرای دقیق فونداسیون و جلوگیری از تماس مستقیم بتن سازه با خاک است.

کاربرد بتن مگر

پس از اتمام عملیات خاک‌برداری یا گودبرداری، از بتن مگر برای آماده‌سازی و اجرای فونداسیون‌های نواری، گسترده و شناژ در فونداسیون‌های تکی استفاده می‌شود. به‌طور کلی، هر بخش از سازه‌های بتنی که در تماس مستقیم با خاک هستند، به یک لایه بتن نظافت نیاز دارد تا بستر مناسب برای آرماتوربندی و بتن‌ریزی فونداسیون فراهم شود.

اگرچه بتن مگر یک بتن غیرسازه‌ای محسوب می‌شود، اما علاوه بر ساختمان‌سازی، این بتن در راه‌سازی و ساخت جاده‌ها نیز به عنوان لایه‌ای برای تراز و تثبیت سطح زیرکار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مهم‌ترین کاربردها و دلایل استفاده از بتن مگر عبارت‌اند از:

• تراز و آماده‌سازی سطح زیر فونداسیون پیش از بتن‌ریزی اصلی
• ایجاد سطح یکنواخت برای آرماتوربندی دقیق
• جلوگیری از جذب آب بتن اصلی توسط خاک زیرین
• فراهم کردن بستر مناسب برای اجرای فونداسیون و پی‌ریزی
• کاهش نفوذ آلودگی و ورود حشرات از خاک به سازه
• استفاده به عنوان پرکننده‌ی فضاهای خالی در برخی پروژه‌های عمرانی
• اساس و لایه زیرین در راه‌سازی
• افزایش استحکام جاده‌ها در برابر تنش‌های وارده از تردد وسایل نقلیه

%50 تخفیف رونمایی از دوره بازسازی سه‌شنبه 4 آذر ساعت 12 تا 24

مشاهده دوره

ترکیبات بتن مگر چیست؟

بتن مگر همانند سایر انواع بتن از سیمان، شن، ماسه و آب تشکیل می‌شود، اما تفاوت اصلی آن در عیار پایین سیمان و نسبت بالاتر سنگدانه‌ها است. در ترکیب بتن مگر معمولا تنها حدود ۱۰ درصد حجم کل را سیمان تشکیل می‌دهد و مابقی شامل سنگدانه‌های درشت (شن) و ریز (ماسه) به همراه مقدار مشخصی آب است.

مواد تشکیل‌دهنده اصلی بتن نظافت یا مگر عبارت‌اند از:

• سیمان: نوع معمولا پرتلند با عیار حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم در هر مترمکعب
• سنگدانه‌های درشت (شن): حاصل از خرد شدن سنگ‌هایی با جنس سیلیسی یا کوارتزی
• سنگدانه‌های ریز (ماسه): برای پر کردن فضاهای خالی بین شن و بهبود تراکم بتن
• آب: برای انجام واکنش هیدراسیون سیمان و افزایش روانی مخلوط

انواع بتن مگر

بتن مگر بر اساس روش تولید به دو نوع زیر تقسیم می‌شود:

1- بتن مگر دستی

در پروژه‌های کوچک و کارگاهی، بتن مگر به صورت دستی در کارگاه با استفاده از بتونیر یا میکسر دستی تولید شود. این روش به کارگران امکان می‌دهد نسبت مصالح را به‌طور دقیق کنترل کرده و بتن یکنواختی برای بستر فونداسیون ایجاد کنند. لازم به ذکر است ساخت بتن مگر به صورت آب‌خوره کردن (مشابه ساخت ملات)، ممنوع است.

2- بتن مگر آماده (بچینگ کارخانه‌ای)

در پروژه‌های بزرگ و صنعتی، بتن مگر معمولا در کارخانه تولید و سپس به محل پروژه منتقل می‌شود. استفاده از بتن آماده باعث افزایش سرعت اجرا، یکنواختی و کیفیت بالاتر در سطح بستر فونداسیون می‌شود.

عیار بتن مگر

عیار بتن مگر معمولا بین 100 تا 150 کیلوگرم سیمان در هر مترمکعب تعیین می‌شود. عیار بتن نشان‌دهنده میزان سیمان مصرفی در هر مترمکعب بتن است و اهمیت آن در تأمین کارپذیری، ترازکنندگی و نفوذپذیری سطح بستر فونداسیون است. لذا به دلیل پایین بودن عیار سیمان، این بتن غیرسازه‌ای محسوب می‌شود.

لازم به ذکر است هر چه عیار سیمان کاهش یابد، سهم ماسه و سنگدانه‌ها در مخلوط افزایش می‌یابد تا حجم بتن پر و یکنواخت باقی بماند و سطح بستر به خوبی تراز شود.

طرح اختلاط بتن مگر

طرح اختلاط بتن مگر به تعیین نسبت دقیق مصالح برای تولید بتنی یکنواخت، اقتصادی و مناسب بستر فونداسیون گفته می‌شود. این بتن به دلیل غیرسازه‌ای بودن و سهم بالای سنگدانه‌ها، نسبت سیمان پایین‌تری دارد، اما رعایت استانداردها اهمیت زیادی دارد.

برای تولید بتن نظافت مناسب، اصول طرح اختلاط بتن مگر به شرح زیر است:

• مقدار مصالح بر اساس کاربرد پروژه مشخص می‌شود، اما عیار سیمان معمولا بین 100 تا 150 کیلوگرم در مترمکعب است.
• در ساخت بتن نظافت، نسبت آب به سیمان (W/C) معمولا حدود ۰٫۵ در نظر گرفته می‌شود؛ به این معنا که به ازای هر واحد وزنی سیمان، حدود نصف آن مقدار آب به مخلوط اضافه می‌شود.
• نسبت شن و ماسه در بتن مگر باید دقیق رعایت شود تا بتن یکنواخت و تراز باشد.
• سهم سنگدانه‌ها در این بتن بیشتر از بتن‌های سازه‌ای است تا هزینه کاهش و کارپذیری افزایش یابد.

توجه داشته باشید اگر سیمان خیلی کم باشد و بتن تنها از شن و آب تشکیل شود، عملا هیچ مقاومتی ندارد و برای بسترسازی مناسب نخواهد بود.

نمونه طرح اختلاط بتن مگر ۱۵۰

برای پروژه‌هایی که نیاز به بتن مگر استاندارد با عیار ۱۵۰ کیلوگرم سیمان در مترمکعب دارند، نسبت مصالح به شکل زیر است:

• سیمان: ۱۵۰ کیلوگرم
• آب: ۸۰ لیتر
• سنگدانه‌ها: ۱۸۰۰ کیلوگرم (حدود ۷۰٪ ماسه و حدود ۳۰٪ شن نخودی)

این ترکیب موجب تولید بتن یکنواخت و با کارپذیری مناسب می‌شود. برای اطلاعات بیشتر درباره اختلاط بتن‌ها، می‌توانید مقاله طرح اختلاط بتن را مطالعه کنید.

مقاومت فشاری بتن مگر

مقاومت فشاری بتن مگر معمولا بین ۵ تا ۱۰ مگا پاسکال است. این مقدار نشان‌دهنده توانایی بتن در تحمل فشار تا زمان شکستگی است. برخلاف بتن‌های سازه‌ای، بتن مگر به دلیل سیمان کم و مقاومت پایین، کاربرد سازه‌ای برای تحمل بار را نداشته و صرفا برای زیرسازی فونداسیون و بسترسازی خاک استفاده می‌شود.

وزن مخصوص بتن مگر

وزن مخصوص بتن مگر معمولا بین ۱۸۰۰ تا ۲۲۰۰ کیلوگرم بر مترمکعب است. این مقدار کمتر از بتن‌های معمولی سازه‌ای (حدود ۲۳۰۰ تا ۲۴۰۰ کیلوگرم بر مترمکعب) در نظر گرفته، زیرا در بتن مگر سیمان کمتر از ۱۰ درصد حجم مخلوط را تشکیل می‌دهد.

کاهش سیمان و چسبندگی کمتر باعث می‌شود که چگالی بتن پایین‌تر باشد و تحرک سنگدانه‌ها مانند شن و ماسه محدودتر شود. با این حال، این وزن مخصوص برای ایجاد بستر صاف و یکنواخت زیر فونداسیون‌ها و شناژها مناسب است و تاثیری بر عملکرد غیرسازه‌ای بتن ندارد.

ضخامت بتن مگر

حداقل ضخامت بتن مگر معمولا ۱۰ سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود. در برخی پروژه‌ها و نواحی، این ضخامت ممکن است ۱ تا ۲ سانتی‌متر بیشتر شود تا شرایط اجرا و تراز سطح بهتر فراهم گردد.

ابعاد و ضخامت بتن مگر معمولا به نوع قالب‌بندی بستگی دارد:

• قالب فلزی: معمولا ۱۰ سانتی‌متر بیشتر از ابعاد نقشه ریخته می‌شود تا قالب روی بتن پوششی به‌درستی قرار گیرد.
• قالب بنایی (آجری یا بلوکی): چون قالب‌ها ابتدا جای‌گذاری می‌شوند، نیاز به افزایش ابعاد در طرفین وجود ندارد.

جهت آشنایی بیشتر با انواع و روش اجرای قالب‌بندی در پی ساختمان به مقاله قالب بندی فونداسیون مراجعه کنید.

ابزار و تجهیزات اجرای بتن مگر

بدون شک استفاده از وسایل و ابزار مناسب، علاوه بر حفظ ایمنی می‌تواند به پیشبرد سریع و موثر کار کمک کند. مهمترین وسایلی که برای اجرای بتن مگر استفاده می‌شود، عبارت‌اند از:

• ابزار عمومی ساختمان‌سازی مانند بیل، فرغون، کلنگ، استامبولی و غیره
• وسایل بنایی مانند شمشه‌ آهنی، تراز و متر، شیلنگ تراز، کمچه و تخته ماله
• ماشین آلات مخصوصی مانند میکسر (بتونیر)، پمپ بتن و ویبراتور

اجرای بتن مگر فونداسیون

مراحل اجرای بتن مگر فونداسیون به نوع قالب‌بندی (فلزی یا بنایی) بستگی دارد. در قالب‌بندی بنایی (آجری یا بلوکی)، ابتدا قالب‌ها نصب می‌شوند و سپس بتن مگر ریخته می‌شود؛ اما در قالب‌بندی فلزی، پیش از نصب قالب، لایه بتن مگر اجرا می‌گردد. به‌طور کلی، اجرای صحیح بتن نظافت یا مگر ساختمان شامل سه مرحله اصلی است:

1- آماده‌سازی بستر

• پس از پایان عملیات گودبرداری یا خاک‌برداری، سطح بستر باید به‌صورت دستی رگلاژ و هموار شود تا پستی و بلندی‌ها از بین برود.
• پیش از بتن‌ریزی، لازم است بستر خاک مرطوب شود تا آب موجود در بتن به داخل خاک نفوذ نکند و از کاهش مقاومت بتن جلوگیری شود.

2- کروم بندی بتن مگر و تراز سطح

• در این مرحله، با استفاده از کروم‌بندی و ریسمان‌کشی، تراز سطح مشخص می‌شود تا ضخامت لایه بتن مگر در تمام نقاط یکسان باشد.
• در فونداسیون‌ها معمولا بتن مگر باید از هر طرف فونداسیون ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر بیشتر ریخته شود تا پوشش کاملی برای پی ایجاد کند.

3- بتن ریزی مگر و پرداخت نهایی

• پس از آماده‌سازی بستر و تعیین تراز، مخلوط بتن مگر روی سطح ریخته می‌شود. سپس بتن با شمشه و ماله کاملا تراز و صاف می‌شود تا از ایجاد حفره‌های هوا جلوگیری گردد.
• ضخامت این لایه باید در هیچ نقطه‌ای کمتر از ۱۰ سانتی‌متر نباشد.
• پس از بتن‌ریزی، مرحله عمل‌آوری بتن مگر انجام می‌شود تا از ترک خوردن سطح و کاهش مقاومت جلوگیری شود.
• توجه داشته باشید عملیات بعدی ساخت‌وساز، حداقل ۱۰ ساعت پس از اجرای بتن مگر و پایان عمل‌آوری آن قابل انجام است.

نکات مهم اجرای بتن مگر

اجرای دقیق بتن مگر در ساختمان‌های تحت باربری زیاد، عمر بهره برداری بالا و در مناطق لرزه خیز اهمیت بسزایی دارد. لذا به منظور اجرای صحیح این بتن، بعد از اتمام گودبرداری، نکات زیر را رعایت کنید.

• بتن مگر باید به کمک کروم بندی و ریسمان کشی به صورت تراز اجرا شود.
• جهت انجام آرماتوربندی مناسب، حتما از تمیز و صاف بودن سطح اطمینان حاصل کنید.
• جهت جلوگیری از جذب شیره بتن مگر قبل از بتن ریزی، بستر خاک را مرطوب کنید.
• پس از اضافه کردن آب در دستگاه بتونیر بتن پوششی مگر را حداقل 2 دقیقه مخلوط کنید.
• دقت داشته باشید ضخامت بتن مگر اجرایی چیزی در حدود 10 تا 15 سانتی متر است.

• بعد از انجام عملیات مگر، بهتر است تا حدود 10 ساعت عمل آوری بتن صورت گیرد، سپس عملیات بعدی شروع شود.
• در زمین‌های دارای گیاه و ریشه درختان، برای جلوگیری از رشد و تکثیر مجدد، ابتدا کل سطح به گازوئیل آغشته شود.
• جهت جلوگیری از هوا زدگی خاک، ترجیحا باید فاصله زمانی خاکبرداری و اجرای بتن نظافت (مگر) به حداقل ممکن کاهش یابد.
• بتن نظافت (مگر) به دلیل ضخامت کمی که دارد نیاز به ویبراتور بتن نداشته و پرداخت دستی کفایت می‌کند، اما عمل آوری بتن باید انجام شود.
• قالب بندی مصالح بنایی قبل از بتن مگر انجام می‌شود، در حالی که قالب بندی فلزی بعد از بتن ریزی مگر صورت خواهد گرفت.
• بعد از اجرای بتن مگر و گیرش اولیه جهت جلوگیری از رشد ترک‌ها باید حداقل 12 ساعت سطح آن مرطوب شده و سپس عملیات اجرایی پی آغاز شود.

بتن مگر در فهرست بها

در آخرین فهرست بهای ابنیه، بتن مگر (یا بتن نظافت) به‌عنوان یکی از انواع بتن با عیار پایین سیمان (معمولا ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم در مترمکعب) در فصل هشتم با عنوان بتن درجا تعریف می‌شود.

برای اجرای بتن مگر، معمولا از ردیف‌های زیر استفاده می‌شود:

• آیتم ۰۸۰۱۰۱: تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته با ۱۰۰ کیلوگرم سیمان در مترمکعب (عیار 100)
• آیتم ۰۸۰۱۰۲: تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته با ۱۵۰ کیلوگرم سیمان در مترمکعب (عیار 150)

همچنین، در شرایطی که ضخامت بتن مگر کمتر از ۱۵ سانتی‌متر باشد، طبق بند ۰۸۰۳۰۴ فهرست بها ابنیه 1404، اضافه‌بهایی با عنوان:

“اضافه‌بها به ردیف‌های بتن‌ریزی، هرگاه ضخامت بتن برابر ۱۵ سانتی‌متر یا کمتر باشد، با بهای واحد حدود ۳۰۴,۰۰۰ ریال به ازای هر مترمکعب” در نظر گرفته می‌شود.

با این حال، برخی دستگاه‌های نظارت و کارفرمایان این اضافه‌بها را برای بتن مگر اعمال نمی‌کنند، زیرا این بتن صرفا برای زیرسازی و تراز کردن بستر فونداسیون است و ماهیت سازه‌ای ندارد.

بنابراین، هنگام تهیه برآورد پروژه، لازم است کارفرما یا مشاور درباره‌ تعلق گرفتن یا نگرفتن این ردیف تصمیم نهایی را اعلام کند.

جمع بندی

بتن مگر، نخستین لایه‌ بتن‌ریزی در فونداسیون است که برای تراز کردن بستر خاک و جلوگیری از جذب آب بتن اصلی اجرا می‌شود. به دلیل عیار پایین سیمان (حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم در مترمکعب)، این بتن کاربرد غیرسازه‌ای دارد و اجرای صحیح آن شامل رعایت طرح اختلاط، ضخامت حداقل ۱۰ سانتی‌متر و عمل‌آوری مناسب است. در نهایت، انتخاب نوع بتن مگر و عیار مناسب باید بر اساس شرایط خاک، نوع سازه و نظر مهندس مشاور انجام شود تا هم از نظر فنی و هم اقتصادی بهترین نتیجه بدست آید.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره بتن نظافت یا مگر و روش اجرای آن کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری