تفاوت متره باز و بسته چیست ؟ با مثال و فیلم
به عنوان یک مهندس عمران حتما عبارت متره کردن را شنیده‌اید. اما منظور از متره کردن چیست؟ انواع متره کدام است؟ تفاوت متره باز و بسته چیست؟ آیا فرق بین متره باز و بسته بر عددی که در نهایت بدست می‌آید اثری دارد؟ چگونه تشخیص دهیم کدام روش بهتر است؟ در این مقاله ابتدا به سوال متره چیست پاسخ داده و سپس انواع متره را بررسی می‌کنیم. در انتها به تفاوت متره باز و بسته با تمام جزئیات می‌پردازیم. با آکادمی عمران همراه باشید!
متره چیست؟
متره کردن در واقع همان متر کردن، به معنای اندازه‌گیری و محاسبه است.
علم متره، تنها خاص رشته عمران نیست، بلکه از این علم در شاخه‌‌های دیگر مهندسی و حتی در کارهای روزمره مثل خرید محصولات غذایی و حتی محاسبه زمان رفتن به محل کار نیز استفاده می‌شود.
پیش از مطالعه ادامه مقاله پیشنهاد می‌کنیم فیلم زیر را مشاهده کنید تا با متره به زبان ساده آشنا شوید.
منظور از متره کردن در پروژه‌های عمرانی چیست؟ متره کردن یعنی محاسبه و اندازه‌گیری مقدار مصالح مورد نیاز برای اجرای یک پروژه قبل از انجام عملیات عمرانی و مقدار مصالح به کار رفته و مصرف شده در یک پروژه، پس از اتمام آن.
معمولا این نوع محاسبات حاصل از متره کردن، در جدول‌هایی خاص مانند جدول ریز متره، خلاصه متره و غیره انجام می‌گیرد.
در ادامه درباره متره باز و بسته صحبت می‌کنیم. در مقاله “ متره و برآورد پروژه “ به طور کامل درباره سایر تعاریف متره برآورد و تمام ریزه‌کاری‌های آن صحبت کردیم. برای مطالعه این مقاله کامل روی لینک آبی رنگ کلیک کنید.
۳۰ ساعت آموزش حرفه‌ای دفترفنی و ساختمان سازی
انواع متره
در این بخش به انواع متره می‌پردازیم. ابتدا لازم است بدانید، در صورتی که قبل از شروع پروژه اقدام به متره کردن کنیم به این کار متره برآورد و در صورتی که در حین اجرای پروژه متره را انجام دهیم به آن متره صورت وضعیت می‌گوییم.
اما با توجه به اینکه قرار است مصالح را با چه واحدی و برای چه نیازی اندازه‌گیری کنیم، دو نوع متره داریم:
- متره باز (تجزیه بها یا آنالیز بها)
- متره بسته
در فیلم زیر متره باز و بسته را به سادگی برایتان توضیح دادیم. همچنین در ادامه مقاله به توضیح هر یک از انواع متره پرداخته و برای آن‌ها مثال حل می‌کنیم.
• متره باز
در متره باز برای انجام تجزیه هر یک از اقلام، علاوه بر محاسبه مقادیر و احجام، لازم است هزینه چهار بخش نیروی انسانی، ابزار و ماشین آلات، مصالح و حمل را نیز محاسبه کرد.
اما این هزینه‌ها را از کجا باید بدست آوریم؟ در پاسخ باید بگوییم 4 راه برای به دست آوردن این قیمت‌ها داریم که عبارتند از:
- تجربه افراد کارگاهی
- آنالیزهای معتبر در کتب مرجع دانشگاه‌ها
- آنالیزهای منتشر شده توسط سندیکای شرکت‌های ساختمانی
- آنالیزهای منتشر شده توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور
بنابراین در متره باز جزئیات هر فعالیت را به دقت بررسی کرده و هر یک از موارد نیروی انسانی، ماشین آلات، مصالح و حمل مصالح را آنالیز می‌کنیم. سپس این اطلاعات را به صورت جداگانه و به تفکیک در جداولی قرار می‌دهیم.
در ادامه با اعمال قیمت واحد هر یک از اقلام به صورت تفکیک شده و جمع جبری ردیف‌ها، قیمت خالص هر فعالیت بدست می‌آید. پس از جمع قیمت‌های خالص هر فعالیت، قیمت خالص پروژه بدست خواهد آمد.
اگر به این قیمت، ضرایب مربوطه یعنی ضریب بالاسری، ضریب پیشنهادی پیمانکار، ضریب ارتفاع و ضریب سختی کار اعمال شود و حاصل با مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه جمع گردد، قیمت کل پروژه به دست می‌آید.
از متره باز معمولا برای محاسبه هزینه اجرای یک فعالیت که در فهرست بها دیده نشده است استفاده می‌کنیم. برای دانلود فهرست بها واحد پایه تمامی رشته‌ها به مقاله انواع فهرست بها سر بزنید.
مثال متره باز
برای این که بهتر با مفهوم متره باز آشنا شوید در یک مثال آنالیز ردیف 080107 در فهرست بهای ابنیه 1400 یعنی آیتم تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری مشخصه 30 مگاپاسگال را آورده‌ایم.
مبلغ نهایی این آیتم به روش متره باز به شکل زیر بدست می‌آید.
با توجه به آنالیز بها 1400 که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید برای ردیف مورد نظر که در آنالیز بها با ردیف 11080107 مشخص شده مقادیر زیر را داریم. (عدد 11 ابتدای شماره ردیف بیان‌گر فهرست بهای ابنیه است.)
همانطور که می‌بینید ردیف‌های نیروی انسانی، ماشین آلات و ابزار، مصالح و حمل مصالح برای آیتم تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری مشخصه 30 مگاپاسگال مشخص شده است.
برای دانلود فایل تجزیه بهای 1400 رشته ابنیه روی دکمه زیر کلیک کنید.
دانلود آنالیز بها ابنیه 1400در ادامه این بخش برای فهم بهتر به طور کامل به تکمیل جدول تجزیه بهای اقلام کار برای این آیتم می‌پردازیم.
نیروی انسانی
به تصویر زیر بخش نیروی انسانی در جدول آنالیز بها دقت کنید. ردیف متصدی پمپ بتن که با کد عامل 14040401 مشخص شده را در نظر بگیرید. مقدار این ردیف 0.136 نفر – ساعت است.
در این مرحله به سراغ نرخ عوامل 1400 رفته و با توجه به کد عامل متصدی پمپ بتن، ردیف آن را پیدا کرده و مقدار بهای واحد مربوط به آن یعنی 240,574 ریال را استخراج می‌کنیم.
برای دانلود فایل اکسل نرخ عوامل 1400 می‌توانید روی دکمه زیر کلیک کنید.
دانلود نرخ عوامل 1400با توجه به اینکه در آنالیز بها، ضریب واحد برای این ردیف 1 است، با ضرب مقدار 0.136 در بهای واحد که از نرخ عوامل بدست می‌آید (مقدار آن 240,574 ریال است) مقدار بهای کل را برای متصدی پمپ بتن بدست می‌آوریم. یعنی داریم :
16,359 = 240,574 × 0.136
پس از اینکه بهای کل هرکدام از ردیف‌های نیروی انسانی را محاسبه کردیم، مقادیر آن‌ها را با یکدیگر جمع می‌کنیم تا جمع مقادیر نیروی انسانی بدست آید.
برای نمایش کامل جداول، آن را به چپ و راست بکشید.
| « تجزیه بهای اقلام کار» | |||||||
| فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه (مبالغ به ریال) | |||||||
| تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری با مشخصه 30 مگاپاسگال | شماره ردیف | 11080107 | |||||
| واحد: | متر مکعب | ||||||
| ردیف | کد عامل | نیروی انسانی | واحــد | مقـدار | بهای واحد | ضریب | بهای کل |
| 1 | 13040102 | متصدی ایستگا‌های بتن ساز | نفر – ساعت | 0.068 | 240,574 | 1 | 16,359 |
| 2 | 13040401 | متصدی پمپ بتن | نفر – ساعت | 0.136 | 240,574 | 1 | 32,718 |
| 3 | 13041401 | ویبراتور چی | نفر – ساعت | 0.136 | 149,776 | 1 | 20,370 |
| 4 | 13041501 | کمک اپراتور ماشین آلات | نفر – ساعت | 0.136 | 174,456 | 1 | 23,726 |
| 5 | 14010102 | کارگر ساده | نفر – ساعت | 0.170 | 157,476 | 1 | 26,770 |
| 6 | 14060101 | استاد کار کارهای بتنی | نفر – ساعت | 0.068 | 246,995 | 1 | 16,796 |
| 7 | 14060201 | بنای بتن‌کار | نفر – ساعت | 0.272 | 191,751 | 1 | 52,156 |
| 8 | 14060202 | کمک بنای بتن‌کار | نفر – ساعت | 0.272 | 146,450 | 1 | 39,834 |
| جمع نیروی انسانی : | 228,729 | ||||||
برای سه مورد دیگر یعنی ماشین آلات و ابزار، مصالح و حمل مصالح نیز به همین روش مقادیر آن‌ها را محاسبه می‌کنیم. برای فهم بهتر این مثال را به طور کامل حل کرده و مقادیر آن‌ها را در اختیارتان قرار داده‌ایم.
ماشین آلات و ابزار
| « تجزیه بهای اقلام کار» | |||||||
| فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه (مبالغ به ریال) | |||||||
| تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری با مشخصه 30 مگاپاسگال | شماره ردیف | 11080107 | |||||
| واحد: | متر مکعب | ||||||
| ردیف | کد عامل | ماشین آلات و بزار | واحــد | مقـدار | بهای واحد | ضریب | بهای کل |
| 1 | 22020206 | ایستگا‌ه بتن ساز (بچینگ پلانت) 35 تا 40 مترمکعب در ساعت | دستگاه – ساعت | 0.0400 | 1,748,967 | 1 | 69,959 |
| 2 | 22020303 | مخزن متحرک بتن تراک میکسر7 متر مکعبی با راننده | دستگاه – ساعت | 0.2857 | 1,719,415 | 1 | 491,237 |
| 3 | 22020502 | پمپ انتقال بتن 35 تا 45 متر مکعب در ساعت | دستگاه – ساعت | 0.0800 | 4,513,463 | 1 | 361,077 |
| 4 | 25010802 | لودر چرخ لاستیکی به قدرت حدود 150 اسب بخار با راننده | دستگاه – ساعت | 0.0320 | 1,352,357 | 1 | 43,275 |
| 5 | 28070101 | بیل | عدد | 0.0020 | 613,758 | 1 | 1,227 |
| 6 | 28070601 | فرغون | دستگاه | 0.0020 | 3,905,731 | 1 | 7,812 |
| 7 | 28100201 | ویبراتور بنزینی | دستگاه – ساعت | 0.0800 | 79,962 | 1 | 6,397 |
| جمع ماشین‌آلات و ابزار : | 980,984 | ||||||
مصالح
| « تجزیه بهای اقلام کار» | |||||||
| فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه (مبالغ به ریال) | |||||||
| تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری با مشخصه 30 مگاپاسگال | شماره ردیف | 11080107 | |||||
| واحد: | متر مکعب | ||||||
| ردیف | کد عامل | مصالح | واحــد | مقـدار | بهای واحد | ضریب | بهای کل |
| 1 | 31010101 | آب لوله کشی شهری | متر مکعب | 0.373 | 136,550 | 1 | 50,933 |
| 2 | 31030203 | ماسه شسته دانه‌بندی شده | متر مکعب | 0.560 | 1,067,833 | 1 | 597,986 |
| 3 | 31030505 | شن شسته دانه‌بندی شده 25 میلیمتر | متر مکعب | 0.840 | 900,000 | 1 | 756,000 |
| 4 | 31080103 | سیمان پرتلند نوع یک (سیمان معمولی) پاکتی و فله | تن | 0.424 | 2,590,000 | 1 | 1,098,160 |
| 5 | 31210101 | گونی چتایی 7×40 | متر مربع | 2.000 | 92,500 | 1 | 185,000 |
| جمع مصالح : | 2,688,080 | ||||||
حمل مصالح
| « تجزیه بهای اقلام کار» | |||||||
| فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه (مبالغ به ریال) | |||||||
| تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری با مشخصه 30 مگاپاسگال | شماره ردیف | 11080107 | |||||
| واحد: | متر مکعب | ||||||
| ردیف | کد عامل | حمل مصالح | واحــد | مقـدار | بهای واحد | ضریب | بهای کل |
| 1 | 41020101 | حمل خاک شن ماسه و مخلوط شن و ماسه | متر مکعب | 1.400 | 112,300 | 1 | 157,220 |
| 2 | 41060301 | حمل سیمان فله و پاکتی | تن | 0.424 | 141,137 | 1 | 59,842 |
| 3 | 41200201 | حمل عایق‌های رطوبتی چتایی و کنف | متر مربع | 2.00 | 400 | 1 | 800 |
| جمع مصالح : | 217,862 | ||||||
در نهایت با جمع چهار مقدار به دست آمده برای بهای کل نیروی انسانی، ماشین آلات و ابزار، مصالح و حمل مصالح داریم:
| نیروی انسانی | 228,729 |
| ماشین آلات و بزار | 980,984 |
| مصالح | 2,688,080 |
| حمل مصالح | 217,862 |
| جمع | 4,115,656 |
عدد بدست آمده با روش متره باز برای آیتم 080107 مقدار 4,115,656 ریال است که در نهایت این مقدار در حجم عملیات بتنی ضرب شده تا هزینه آن مشخص شود.
برای مثال فرض کنید نیاز به 1000 متر مکعب اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته، با مقاوت فشاری 30 مگاپاسکال داشته باشیم. برای این حجم، هزینه را به ریال خواهیم داشت:
4,115,656,000 = 1000 × 4,115,656
یعنی 411 میلیون و 565 هزار و 560 تومان هزینه این عملیات خواهد بود.
همانطور که مشاهده کردید در روش متره باز تک تک جزئیات محاسبه می‌شوند لذا این روش زمان‌بر بوده و به دقت بالایی نیاز دارد. حال اگر بخواهیم از روش متره بسته همین آیتم را محاسبه کنیم کافی است آن را در فهرست بها پیدا کرده و از بهای واحد آن که در فهرست بها گفته شده برای محاسبه هزینه عملیات استفاده کنیم. در تصویر زیر از فهرست بها 1400 مشاهده می‌کنید که بهای این آیتم عدد 4,470,000 است.
در ادامه به سراغ تعریف متره بسته با حل مثال می‌رویم.
• متره بسته
در متره بسته مقادیر کارها را با توجه به واحدهای مورد نیاز و بر اساس ترتیب ردیف‌ها و فصول فهرست بهای مورد استفاده، از روی نقشه‌ها و اسناد پیمان برای هر بخش یا ساختمان محاسبه و در جدول‌های ریز متره وارد می‌کنند.
به عبارت ساده‌تر متره بسته در پروژه‌هایی که قیمت آن‌ها بر اساس فهرست بهای منتشر شده از طرف سازمان برنامه و بودجه است کاربرد دارد.
در متره بسته مقدار هزینه نیروی انسانی مورد نیاز و ماشین آلات اهمیتی ندارد و مهندس دفترفنی فقط حجم و مقدار عملیات را محاسبه کرده و به ازای هر واحد آن پول می‌گیرد.
برای مثال پروژه‌ای داریم که با قیمت‌های مندرج در فهرست بها ابنیه سال 1402 برآورد شده و این فهرست بها منضم به پیمان است. بنابراین دستمزد تمام کارهایی که پیمانکار در پروژه انجام می‌دهد با توجه به قیمت‌های این فهرست بها و ضرایب پیمان به پیمانکار پرداخت خواهد شد. برای محاسبه مقادیر مصرفی این کار در زمان برآورد و اجرای پروژه از روش متره بسته استفاده خواهد شد.
به عنوان مثال
رسته : ساختمان و ساختمان صنعتی
رشته : ابنیه سال 1402
فصل : کارهای فولادی با میلگرد
کد ردیف : ٠٧٠٢٠٢
شرح ردیف : تهیه، بریدن، خم کردن و کار گذاشتن میلگرد آجدار به قطر ١٢ تا ١٨ میلیمتر، برای بتن مسلح با سیم پیچی لازم.
واحد : کیلوگرم
بهای واحد: ٢۵١,۵٠٠ ریال
مشخص کردن واحد هر عملیات در متره بسته
در متره بسته باید مشخص شود که هر عملیات را با چه واحدی باید محاسبه کرد.
وقتی واحد مشخص شد، محاسبه مقادیر کار به توان ریاضی، مهندسی و تجربه شخصی مترور بستگی دارد که بتواند به بهترین شکل محاسبات مربوطه را انجام دهد.
در قیمت‌های واحد پایه فهرست بها ، هزینه تهیه کل مصالح، ماشین آلات، نیروی انسانی، بارگیری و حمل مصالح تا پای کار و بار اندازی، اتلاف مصالح، تهیه آب، سوخت، تعمیر و استهلاک ماشین آلات برای اجرای صحیح و کامل کارها طبق نقشه و مشخصات آمده است، بنابراین برای محاسبه مقادیر مصالح مصرفی در پروژه به روش متره بسته، باید واحدهای مربوطه مشخص شود.
در این قسمت به شرح برخی از این واحدهای مربوطه می‌پردازیم.
- کارهایی که به متر مکعب محاسبه می‌شوند:
مانند عملیات خاکبرداری، خاکریزی‌ها، بتن ریزی، سنگ چینی، شفته ریزی
- کارهایی که به متر مربع محاسبه می‌شوند:
مانند اندودهای مختلف داخلی و خارجی، کاشی کاری، عایق کاری، سقف تیرچه بلوک، طاق ضربی، شیشه، آسفالت، نما سازی
- کارهایی که با متر طول محاسبه می‌شوند:
مثل قرنیزها، انواع لوله کشی‌ها، واتر استاپ
- کارهایی که با وزن محاسبه می‌شوند:
مانند کلیه عملیات فلزی، آرماتوربندی، سیمان مازاد در متر مکعب بتن
- کارهایی که با عدد محاسبه می‌شوند:
مثل کلیه ادوات برقی ، لوازم بهداشتی
- کارهایی که با ترکیب دو واحد محاسبه می گردند:
مثل مترمکعب/کیلومتر برای حمل مصالح حاصل از خاکبرداری و تن/کیلومتر برای حمل مازاد بر 30 کیلومتر در فصل حمل و نقل
در ادامه با ما همراه باشید تا به چگونگی متره کردن به روش بسته را شرح دهیم.
مثال متره بسته
اگر در طول پروژه‌ای، نیاز به 1000 متر مکعب اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته، با مقاوت فشاری 35 مگا پاسکال داشته باشیم، هزینه این بخش از پروژه چقدر می‌شود؟
در قدم اول با توجه به فهرست بهای ابنیه سال 1402 ردیف مربوط به آن یعنی ردیف 080108 را پیدا کرده و سپس در حجم مورد نیاز ضرب می‌کنیم.
ریال 10,373,000,000 = 1000× 10,373,000
به این نکته دقت داشته باشید که به بهای واحد ذکر شده در مثال بالا، ضریب بالاسری، جز‌ء فصل، منطقه، طبقات و غیره هم که در پیمان دیده شده است تعلق می‌گیرد.
تفاوت متره باز و بسته چیست؟
حالا به سوال فرق متره باز و بسته چیست؟ می‌رسیم. اگر بخواهیم با زبان ساده‌تری مفهوم متره باز و بسته را توضیح دهیم باید بگوییم در واقع ما با انجام هر متره بسته، بصورت غیر مستقیم چندین متره باز را در دل متره بسته خود انجام می‌دهیم.
با توضیحاتی که در مورد متره باز و بسته دادیم، مشخص است که متره باز، کار بسیار زمان بر و سخت‌تری است و به طور معمول در پروژه‌های بزرگ مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
معمولا در دو حالت از متره باز استفاده می‌شود:
- شرایطی که پروژه کوچک یا شخصی باشد.
- فعالیتی در پروژه باید اجرا شود که برای هزینه آن در فهرست بها ردیفی دیده نشده است یعنی آیتم ستاره دار در زمان برآورد و آیتم قیمت جدید در حین اجرای کار باشد.
برای مطالعه بیشتر درباره آیتم ستاره دار روی لینک آبی رنگ کلیک کنید.
بنابراین در متره بسته فقط می‌خواهیم به سرعت به یک قیمت نهایی از کار دست پیدا کنیم و این تنها با داشتن فهرست‌بها انجام‌شدنی است.
این در صورتی است که روش متره باز نیاز به وقت و دقت زیادی دارد و متقابلا خروجی حجمی و مالی نهایی، مقدار دقیق‌تری را در اختیار ما قرار می‌دهد.
پس به طور خلاصه تفاوت متره باز و بسته به شرح زیر است:
- متره باز
- برای آیتم‌های ستاره دار که در فهرست بها نیستند
- دقت بالاتر در محاسبات
- زمان بر بودن
- متره بسته
- برای آیتم‌های موجود در فهرست بها
- سرعت بالاتر
- اتکا به فهرست بها
مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران
عرض سلام و احترام و تشکر برای تهیه این مقاله بسیار عالی
سلام وقت بخیر.
خوشحالیم که براتون مفید بوده.