به عنوان یک مهندس عمران حتما عبارت متره کردن را شنیده‌اید. اما منظور از متره کردن چیست؟ انواع متره کدام است؟ تفاوت متره باز و بسته چیست؟ آیا فرق بین متره باز و بسته بر عددی که در نهایت بدست می‌آید اثری دارد؟ چگونه تشخیص دهیم کدام روش بهتر است؟ در این مقاله ابتدا به سوال متره چیست پاسخ داده و سپس انواع متره را بررسی می‌کنیم. در انتها به تفاوت متره باز و بسته با تمام جزئیات می‌پردازیم. با ما همراه باشید!
آنچه در این مقاله می آموزید:
متره چیست
انواع متره
متره باز
متره بسته
تفاوت متره باز و بسته
متره چیست
متره کردن در واقع همان متر کردن، به معنای اندازه‌گیری و محاسبه است.
علم متره، تنها خاص رشته عمران نیست، بلکه از این علم در شاخه‌‌های دیگر مهندسی و حتی در کارهای روزمره مثل خرید محصولات غذایی و حتی محاسبه زمان رفتن به محل کار نیز استفاده می‌شود.
پیش از مطالعه ادامه مقاله پیشنهاد می‌کنیم فیلم زیر را مشاهده کنید تا با متره به زبان ساده آشنا شوید.
منظور از متره کردن در پروژه‌های عمرانی چیست؟ متره کردن یعنی محاسبه و اندازه‌گیری مقدار مصالح مورد نیاز برای اجرای یک پروژه قبل از انجام عملیات عمرانی و مقدار مصالح به کار رفته و مصرف شده در یک پروژه، پس از اتمام آن.
معمولا این نوع محاسبات حاصل از متره کردن، در جدول‌هایی خاص مانند جدول ریز متره، خلاصه متره و غیره انجام می‌گیرد.
در ادامه درباره متره باز و بسته صحبت می‌کنیم. در مقاله “ متره و برآورد پروژه “ به طور کامل درباره سایر تعاریف متره برآورد و تمام ریزه‌کاری‌های آن صحبت کردیم. برای مطالعه این مقاله کامل روی لینک آبی رنگ کلیک کنید.
انواع متره
در این بخش به انواع متره می‌پردازیم. ابتدا لازم است بدانید، در صورتی که قبل از شروع پروژه اقدام به متره کردن کنیم به این کار متره برآورد و در صورتی که در حین اجرای پروژه متره را انجام دهیم به آن متره صورت وضعیت می‌گوییم.
اما با توجه به اینکه قرار است مصالح را با چه واحدی و برای چه نیازی اندازه‌گیری کنیم، دو نوع متره داریم:
متره باز (تجزیه بها یا آنالیز بها)
متره بسته
در فیلم زیر متره باز و بسته را به سادگی برایتان توضیح دادیم. همچنین در ادامه مقاله به توضیح هر یک از انواع متره پرداخته و برای آن‌ها مثال حل می‌کنیم.
متره باز
در متره باز برای انجام تجزیه هر یک از اقلام، علاوه بر محاسبه مقادیر و احجام، لازم است هزینه چهار بخش نیروی انسانی، ابزار و ماشین آلات، مصالح و حمل را نیز محاسبه کرد.
اما این هزینه‌ها را از کجا باید بدست آوریم؟ در پاسخ باید بگوییم 4 راه برای به دست آوردن این قیمت‌ها داریم که عبارتند از:
تجربه افراد کارگاهی
آنالیزهای معتبر در کتب مرجع دانشگاه‌ها
آنالیزهای منتشر شده توسط سندیکای شرکت‌های ساختمانی
آنالیزهای منتشر شده توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور
بنابراین در متره باز جزئیات هر فعالیت را به دقت بررسی کرده و هر یک از موارد نیروی انسانی، ماشین آلات، مصالح و حمل مصالح را آنالیز می‌کنیم. سپس این اطلاعات را به صورت جداگانه و به تفکیک در جداولی قرار می‌دهیم.
در ادامه با اعمال قیمت واحد هر یک از اقلام به صورت تفکیک شده و جمع جبری ردیف‌ها، قیمت خالص هر فعالیت بدست می‌آید. پس از جمع قیمت‌های خالص هر فعالیت، قیمت خالص پروژه بدست خواهد آمد.
اگر به این قیمت، ضرایب مربوطه یعنی ضریب بالاسری، ضریب پیشنهادی پیمانکار، ضریب ارتفاع و ضریب سختی کار اعمال شود و حاصل با مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه جمع گردد، قیمت کل پروژه به دست می‌آید.
از متره باز معمولا برای محاسبه هزینه اجرای یک فعالیت که در فهرست بها دیده نشده است استفاده می‌کنیم. برای دانلود فهرست بها واحد پایه تمامی رشته‌ها به مقاله انواع فهرست بها سر بزنید.
مثال متره باز
برای این که بهتر با مفهوم متره باز آشنا شوید در یک مثال آنالیز ردیف 080107 در فهرست بهای ابنیه 1400 یعنی آیتم تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری مشخصه 30 مگاپاسگال را آورده‌ایم.
مبلغ نهایی این آیتم به روش متره باز به شکل زیر بدست می‌آید.
با توجه به آنالیز بها 1400 که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید برای ردیف مورد نظر که در آنالیز بها با ردیف 11080107 مشخص شده مقادیر زیر را داریم. (عدد 11 ابتدای شماره ردیف بیان‌گر فهرست بهای ابنیه است.)
همانطور که می‌بینید ردیف‌های نیروی انسانی، ماشین آلات و ابزار، مصالح و حمل مصالح برای آیتم تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری مشخصه 30 مگاپاسگال مشخص شده است.
برای دانلود فایل تجزیه بهای 1400 رشته ابنیه روی دکمه زیر کلیک کنید.
در ادامه این بخش برای فهم بهتر به طور کامل به تکمیل جدول تجزیه بهای اقلام کار برای این آیتم می‌پردازیم.
نیروی انسانی
به تصویر زیر بخش نیروی انسانی در جدول آنالیز بها دقت کنید. ردیف متصدی پمپ بتن که با کد عامل 14040401 مشخص شده را در نظر بگیرید. مقدار این ردیف 0.136 نفر – ساعت است.
در این مرحله به سراغ نرخ عوامل 1400 رفته و با توجه به کد عامل متصدی پمپ بتن، ردیف آن را پیدا کرده و مقدار بهای واحد مربوط به آن یعنی 240,574 ریال را استخراج می‌کنیم.
برای دانلود فایل اکسل نرخ عوامل 1400 می‌توانید روی دکمه زیر کلیک کنید.
با توجه به اینکه در آنالیز بها، ضریب واحد برای این ردیف 1 است، با ضرب مقدار 0.136 در بهای واحد که از نرخ عوامل بدست می‌آید (مقدار آن 240,574 ریال است) مقدار بهای کل را برای متصدی پمپ بتن بدست می‌آوریم. یعنی داریم :
16,359 = 240,574 × 0.136
پس از اینکه بهای کل هرکدام از ردیف‌های نیروی انسانی را محاسبه کردیم، مقادیر آن‌ها را با یکدیگر جمع می‌کنیم تا جمع مقادیر نیروی انسانی بدست آید.
اگر قصد دارید این مقاله را در گوشی مطالعه کنید، برای نمایش بهتر جدول، گوشی را بچرخانید.
« تجزیه بهای اقلام کار»
فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه (مبالغ به ریال)
تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری با مشخصه 30 مگاپاسگال
شماره ردیف
11080107
واحد:
متر مکعب
ردیف
کد عامل
نیروی انسانی
واحــد
مقـدار
بهای واحد
ضریب
بهای کل
1
13040102
متصدی ایستگا‌های بتن ساز
نفر – ساعت
0.068
240,574
1
16,359
2
13040401
متصدی پمپ بتن
نفر – ساعت
0.136
240,574
1
32,718
3
13041401
ویبراتور چی
نفر – ساعت
0.136
149,776
1
20,370
4
13041501
کمک اپراتور ماشین آلات
نفر – ساعت
0.136
174,456
1
23,726
5
14010102
کارگر ساده
نفر – ساعت
0.170
157,476
1
26,770
6
14060101
استاد کار کارهای بتنی
نفر – ساعت
0.068
246,995
1
16,796
7
14060201
بنای بتن‌کار
نفر – ساعت
0.272
191,751
1
52,156
8
14060202
کمک بنای بتن‌کار
نفر – ساعت
0.272
146,450
1
39,834
جمع نیروی انسانی :
228,729
برای سه مورد دیگر یعنی ماشین آلات و ابزار، مصالح و حمل مصالح نیز به همین روش مقادیر آن‌ها را محاسبه می‌کنیم. برای فهم بهتر این مثال را به طور کامل حل کرده و مقادیر آن‌ها را در اختیارتان قرار داده‌ایم.
ماشین آلات و ابزار
« تجزیه بهای اقلام کار»
فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه (مبالغ به ریال)
تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری با مشخصه 30 مگاپاسگال
شماره ردیف
11080107
واحد:
متر مکعب
ردیف
کد عامل
ماشین آلات و بزار
واحــد
مقـدار
بهای واحد
ضریب
بهای کل
1
22020206
ایستگا‌ه بتن ساز (بچینگ پلانت) 35 تا 40 مترمکعب در ساعت
دستگاه – ساعت
0.0400
1,748,967
1
69,959
2
22020303
مخزن متحرک بتن تراک میکسر7 متر مکعبی با راننده
دستگاه – ساعت
0.2857
1,719,415
1
491,237
3
22020502
پمپ انتقال بتن 35 تا 45 متر مکعب در ساعت
دستگاه – ساعت
0.0800
4,513,463
1
361,077
4
25010802
لودر چرخ لاستیکی به قدرت حدود 150 اسب بخار با راننده
دستگاه – ساعت
0.0320
1,352,357
1
43,275
5
28070101
بیل
عدد
0.0020
613,758
1
1,227
6
28070601
فرغون
دستگاه
0.0020
3,905,731
1
7,812
7
28100201
ویبراتور بنزینی
دستگاه – ساعت
0.0800
79,962
1
6,397
جمع ماشین‌آلات و ابزار :
980,984
مصالح
« تجزیه بهای اقلام کار»
فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه (مبالغ به ریال)
تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری با مشخصه 30 مگاپاسگال
شماره ردیف
11080107
واحد:
متر مکعب
ردیف
کد عامل
مصالح
واحــد
مقـدار
بهای واحد
ضریب
بهای کل
1
31010101
آب لوله کشی شهری
متر مکعب
0.373
136,550
1
50,933
2
31030203
ماسه شسته دانه‌بندی شده
متر مکعب
0.560
1,067,833
1
597,986
3
31030505
شن شسته دانه‌بندی شده 25 میلیمتر
متر مکعب
0.840
900,000
1
756,000
4
31080103
سیمان پرتلند نوع یک (سیمان معمولی) پاکتی و فله
تن
0.424
2,590,000
1
1,098,160
5
31210101
گونی چتایی 7×40
متر مربع
2.000
92,500
1
185,000
جمع مصالح :
2,688,080
حمل مصالح
« تجزیه بهای اقلام کار»
فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه (مبالغ به ریال)
تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری با مشخصه 30 مگاپاسگال
شماره ردیف
11080107
واحد:
متر مکعب
ردیف
کد عامل
حمل مصالح
واحــد
مقـدار
بهای واحد
ضریب
بهای کل
1
41020101
حمل خاک شن ماسه و مخلوط شن و ماسه
متر مکعب
1.400
112,300
1
157,220
2
41060301
حمل سیمان فله و پاکتی
تن
0.424
141,137
1
59,842
3
41200201
حمل عایق‌های رطوبتی چتایی و کنف
متر مربع
2.00
400
1
800
جمع مصالح :
217,862
در نهایت با جمع چهار مقدار به دست آمده برای بهای کل نیروی انسانی، ماشین آلات و ابزار، مصالح و حمل مصالح داریم:
نیروی انسانی
228,729
ماشین آلات و بزار
980,984
مصالح
2,688,080
حمل مصالح
217,862
جمع
4,115,656
عدد بدست آمده با روش متره باز برای آیتم 080107 مقدار 4,115,656 ریال است که در نهایت این مقدار در حجم عملیات بتنی ضرب شده تا هزینه آن مشخص شود.
برای مثال فرض کنید نیاز به 1000 متر مکعب اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته، با مقاوت فشاری 30 مگاپاسکال داشته باشیم. برای این حجم، هزینه را به ریال خواهیم داشت:
4,115,656,000 = 1000 × 4,115,656
یعنی 411 میلیون و 565 هزار و 560 تومان هزینه این عملیات خواهد بود.
همانطور که مشاهده کردید در روش متره باز تک تک جزئیات محاسبه می‌شوند لذا این روش زمان‌بر بوده و به دقت بالایی نیاز دارد. حال اگر بخواهیم از روش متره بسته همین آیتم را محاسبه کنیم کافی است آن را در فهرست بها پیدا کرده و از بهای واحد آن که در فهرست بها گفته شده برای محاسبه هزینه عملیات استفاده کنیم. در تصویر زیر از فهرست بها 1400 مشاهده می‌کنید که بهای این آیتم عدد 4,470,000 است.
در ادامه به سراغ تعریف متره بسته با حل مثال می‌رویم.
متره بسته
در متره بسته مقادیر کارها را با توجه به واحدهای مورد نیاز و بر اساس ترتیب ردیف‌ها و فصول فهرست بهای مورد استفاده، از روی نقشه‌ها و اسناد پیمان برای هر بخش یا ساختمان محاسبه و در جدول‌های ریز متره وارد می‌کنند.
به عبارت ساده‌تر متره بسته در پروژه‌هایی که قیمت آن‌ها بر اساس فهرست بهای منتشر شده از طرف سازمان برنامه و بودجه است کاربرد دارد.
در متره بسته مقدار هزینه نیروی انسانی مورد نیاز و ماشین آلات اهمیتی ندارد و مهندس دفترفنی فقط حجم و مقدار عملیات را محاسبه کرده و به ازای هر واحد آن پول می‌گیرد.
برای مثال پروژه‌ای داریم که با قیمت‌های مندرج در فهرست بها ابنیه سال 1402 برآورد شده و این فهرست بها منضم به پیمان است. بنابراین دستمزد تمام کارهایی که پیمانکار در پروژه انجام می‌دهد با توجه به قیمت‌های این فهرست بها و ضرایب پیمان به پیمانکار پرداخت خواهد شد. برای محاسبه مقادیر مصرفی این کار در زمان برآورد و اجرای پروژه از روش متره بسته استفاده خواهد شد.
رسته : ساختمان و ساختمان صنعتی رشته : ابنیه سال 1402 فصل : کارهای فولادی با میلگرد کد ردیف : ٠٧٠٢٠٢ شرح ردیف : تهیه، بریدن، خم کردن و کار گذاشتن میلگرد آجدار به قطر ١٢ تا ١٨ میلیمتر، برای بتن مسلح با سیم پیچی لازم. واحد : کیلوگرم بهای واحد: ٢۵١,۵٠٠ ریال به عنوان مثال
مشخص کردن واحد هر عملیات در متره بسته
در متره بسته باید مشخص شود که هر عملیات را با چه واحدی باید محاسبه کرد.
وقتی واحد مشخص شد، محاسبه مقادیر کار به توان ریاضی، مهندسی و تجربه شخصی مترور بستگی دارد که بتواند به بهترین شکل محاسبات مربوطه را انجام دهد.
در قیمت‌های واحد پایه فهرست بها ، هزینه تهیه کل مصالح، ماشین آلات، نیروی انسانی، بارگیری و حمل مصالح تا پای کار و بار اندازی، اتلاف مصالح، تهیه آب، سوخت، تعمیر و استهلاک ماشین آلات برای اجرای صحیح و کامل کارها طبق نقشه و مشخصات آمده است، بنابراین برای محاسبه مقادیر مصالح مصرفی در پروژه به روش متره بسته، باید واحدهای مربوطه مشخص شود.
در این قسمت به شرح برخی از این واحدهای مربوطه می‌پردازیم.
کارهایی که به متر مکعب محاسبه می‌شوند:
مانند عملیات خاکبرداری، خاکریزی‌ها، بتن ریزی، سنگ چینی، شفته ریزی
کارهایی که به متر مربع محاسبه می‌شوند:
مانند اندودهای مختلف داخلی و خارجی، کاشی کاری، عایق کاری، سقف تیرچه بلوک، طاق ضربی، شیشه، آسفالت، نما سازی
کارهایی که با متر طول محاسبه می‌شوند:
مثل قرنیزها، انواع لوله کشی‌ها، واتر استاپ
کارهایی که با وزن محاسبه می‌شوند:
مانند کلیه عملیات فلزی، آرماتوربندی، سیمان مازاد در متر مکعب بتن
کارهایی که با عدد محاسبه می‌شوند:
مثل کلیه ادوات برقی ، لوازم بهداشتی
کارهایی که با ترکیب دو واحد محاسبه می گردند:
مثل مترمکعب/کیلومتر برای حمل مصالح حاصل از خاکبرداری و تن/کیلومتر برای حمل مازاد بر 30 کیلومتر در فصل حمل و نقل
در ادامه با ما همراه باشید تا به چگونگی متره کردن به روش بسته را شرح دهیم.
مثال متره بسته
اگر در طول پروژه‌ای، نیاز به 1000 متر مکعب اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته، با مقاوت فشاری 35 مگا پاسکال داشته باشیم، هزینه این بخش از پروژه چقدر می‌شود؟
در قدم اول با توجه به فهرست بهای ابنیه سال 1402 ردیف مربوط به آن یعنی ردیف 080108 را پیدا کرده و سپس در حجم مورد نیاز ضرب می‌کنیم.
ریال 10,373,000,000 = 1000× 10,373,000
به این نکته دقت داشته باشید که به بهای واحد ذکر شده در مثال بالا، ضریب بالاسری، جز‌ء فصل، منطقه، طبقات و غیره هم که در پیمان دیده شده است تعلق می‌گیرد.
تفاوت متره باز و بسته چیست
حالا به سوال فرق متره باز و بسته چیست؟ می‌رسیم. اگر بخواهیم با زبان ساده‌تری مفهوم متره باز و بسته را توضیح دهیم باید بگوییم در واقع ما با انجام هر متره بسته، بصورت غیر مستقیم چندین متره باز را در دل متره بسته خود انجام می‌دهیم.
با توضیحاتی که در مورد متره باز و بسته دادیم، مشخص است که متره باز، کار بسیار زمان بر و سخت‌تری است و به طور معمول در پروژه‌های بزرگ مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
معمولاً در دو حالت از متره باز استفاده می‌شود:
شرایطی که پروژه کوچک یا شخصی باشد.
فعالیتی در پروژه باید اجرا شود که برای هزینه آن در فهرست بها ردیفی دیده نشده است یعنی آیتم ستاره دار در زمان برآورد و آیتم قیمت جدید در حین اجرای کار باشد.
برای مطالعه بیشتر درباره آیتم ستاره دار روی لینک آبی رنگ کلیک کنید.
بنابراین در متره بسته فقط می‌خواهیم به سرعت به یک قیمت نهایی از کار دست پیدا کنیم و این تنها با داشتن فهرست‌بها انجام‌شدنی است.
این در صورتی است که روش متره باز نیاز به وقت و دقت زیادی دارد و متقابلا خروجی حجمی و مالی نهایی، مقدار دقیق‌تری را در اختیار ما قرار می‌دهد.
پس به طور خلاصه تفاوت متره باز و بسته به شرح زیر است:
متره باز
برای آیتم‌های ستاره دار که در فهرست بها نیستند
دقت بالاتر در محاسبات
زمان بر بودن
متره بسته
برای آیتم‌های موجود در فهرست بها
سرعت بالاتر
اتکا به فهرست بها
امیدواریم در پایان این مقاله دید خوبی نسبت به تفاوت متره باز و بسته پیدا کرده باشید و از اینکه تا پایان مقاله با ما همراه بودید، تشکر می‌کنیم. نظرات و تجربیات خود را در مورد این مقاله با ما به اشتراک بگذارید.
تفسیر بخشنامه قرارداد سرجمع جدید از صفر تا صد
هزینه بالاسری چیست ؟ بررسی ضریب بالاسری کارهای دستمزدی
فرمول تعدیل معکوس چیست؟ همراه با فیلم و مثال در یک مقاله
