آموزش کامل محاسبه سرانگشتی ساختمان بتنی و فلزی

آیا می‌دانید در پروژه‌های ساختمانی چگونه می‌توان به‌سرعت مقدار مصالحی مثل بتن، تیرچه، آهن و رنگ را تخمین زد؟ چطور بدون محاسبات پیچیده، به‌صورت تقریبی نیازهای فونداسیون، سیم‌کشی و سقف تیرچه‌بلوک را برآورد کرد؟ محاسبات سرانگشتی روشی ساده و کاربردی است که با استفاده از تجربه و ضرایب تقریبی، این پرسش‌ها را در مراحل اولیه پروژه پاسخ می‌دهد.

ما در این مقاله به روش‌های محاسبه سرانگشتی ساختمان‌های بتنی و فلزی، میزان مصالح مصرفی، تعداد تیرچه‌ها، مقدار رنگ و سیم‌کشی پرداخته‌ایم؛ پس تا پایان با آکادمی عمران همراه باشید.

محاسبات سرانگشتی ساختمان چیست؟

محاسبه سرانگشتی یا تخمین تقریبی (Rough Estimation)، روشی ساده و سریع برای برآورد اولیه مصالح، هزینه‌ها یا حجم عملیات ساختمانی است که معمولا بر پایه تجربه اجرایی و استفاده از ضرایب تقریبی انجام می‌شود. برخلاف روش‌های دقیق‌تری مانند متره و برآورد ساختمان که مبتنی بر نقشه‌های اجرایی، جدول‌های آیتم‌بندی‌شده و محاسبات جزء‌ به ‌جزء هستند، محاسبات سرانگشتی بدون نیاز به نقشه یا اطلاعات کامل فنی، فقط یک برآورد کلی را ارائه می‌دهند.

این نوع تخمین معمولا در مراحل ابتدایی پروژه، هنگام ارائه پیشنهاد به کارفرما یا تصمیم‌گیری‌های سریع کاربرد دارد و با وجود دقت پایین‌تر نسبت به متره‌ و برآورد، در بسیاری از موارد، برای شروع کار یا ارزیابی اولیه کافی و بسیار مفید است.

بیش از ۵۰ ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفترفنی و ساختمان سازی

دریافت

محاسبه سرانگشتی اسکلت‌های بتنی و فولادی

نوع اسکلت سازه (بتنی و فولادی) تاثیر چشمگیری بر میزان مصالح مصرفی و زمان اجرا دارد. برای برآورد سریع نیازهای پروژه، می‌توان با استفاده از داده‌های پروژه‌های مشابه و ضرایب آماری، حجم تقریبی بتن، میلگرد و آهن‌آلات را تعیین کرد. به طور مثال، مقدار بتن به ازای هر مترمربع زیربنا کل یا میزان میلگرد به ازای هر مترمکعب بتن نمونه‌هایی از این ضرایب هستند. منظور از زیر بنا، مجموع سطح اشغال طبقات بالای همکف، همکف و زیر همکف است.

انتخاب بین اسکلت بتنی یا فولادی تغییرات قابل توجهی در این ضرایب ایجاد می‌کند. برای مثال، اسکلت‌های بتنی معمولا به مقدار زیادی بتن و میلگرد نیاز دارند، در حالی که در اسکلت‌های فولادی، حجم آهن‌آلات و عملیات جوشکاری یا اتصالات پیچ و مهره‌ای بیشتر خواهد بود. این تفاوت‌ها علاوه بر مصالح، در زمان ساخت، پرت مصالح و تجهیزات مورد نیاز نیز تأثیرگذار هستند. به عنوان نمونه، بتن‌ریزی و قالب‌بندی در اسکلت بتنی زمان‌بر است و یا اسکلت فولادی به جرثقیل و تجهیزات جوشکاری نیاز دارد. با در نظر گرفتن این نکات و بهره‌گیری از ضرایب سرانگشتی مناسب، می‌توان برآورد اولیه‌ای دقیق و کاربردی برای برنامه‌ریزی پروژه داشت.

محاسبه سرانگشتی بتن ساختمان

بتن نقش اساسی در اجرای اسکلت بتنی ایفا می‌کند و مقدار مصرف آن در اجزای مختلفی چون فونداسیون، ستون‌ها، تیرها و سقف‌ها متفاوت است. با توجه به میانگین‌های استخراج‌شده از پروژه‌های مشابه، می‌توان میزان تقریبی بتن مصرفی را محاسبه کرد. ضرایب محاسبه سرانگشتی بتن معمولا به صورت میزان مصرف بتن بر مترمربع زیربنا یا حجم کل سازه ارائه می‌شوند.

به‌طور میانگین، سرانه بتن مصرفی در یک ساختمان اسکلت بتنی شامل فونداسیون، ستون‌ها، تیرها و سقف‌ها بین ۰.۳ تا ۰.۵ مترمکعب بتن به ازای هر مترمربع زیربنا کل (متوسط 0.4) در نظر گرفته می‌شود. این عدد بسته به نوع سازه، تعداد طبقات، ضخامت اعضای سازه‌ای و شرایط بارگذاری، ممکن است تغییر کند.

در این محاسبه، بخش عمده‌ای از حجم بتن به سقف‌ها و فونداسیون اختصاص پیدا می‌کند، اما نباید مصرف بتن در ستون‌ها و تیرها را نیز نادیده گرفت. ستون‌های بتنی معمولا دارای مقطع‌های ۳۰×۳۰ یا بیشتر هستند و در طبقات متعدد تکرار می‌شوند؛ همچنین تیرها بسته به دهانه و باربری، نقش مهمی در حجم کل بتن مصرفی دارند.

جدول سرانه بتن مصرفی بر اساس نوع ساختمان

نکته: این ضرایب بر اساس منابع فنی و تجربیات کارگاهی تهیه شده‌اند و بسته به شرایط زمین، طراحی سازه و نوع پروژه، لازم است این اعداد با دقت تعدیل شوند.

محاسبه سرانگشتی بتن فونداسیون

فونداسیون یکی از مهم‌ترین بخش‌های سازه است که بارهای ساختمان را به زمین منتقل می‌کند و نیازمند مصرف قابل توجهی از بتن است. برای تخمین سریع و دقیق‌تر حجم بتن مورد نیاز، معمولا از ضریب سرانگشتی حجم بتن فونداسیون بر حسب سطح زیربنا کل استفاده می‌شود. این ضریب معمولا بین ۰.۱۰ تا ۰.۱۵ مترمکعب بتن به ازای هر مترمربع زیربنا کل برای ساختمان‌های مسکونی متعارف شهری متغیر است، اما در پروژه‌های صنعتی یا سازه‌های سنگین‌تر این مقدار می‌تواند بالاتر باشد.

علاوه بر بتن اصلی فونداسیون، لایه‌ای از بتن کم‌مقاومت یا بتن مگر در زیر فونداسیون اجرا می‌شود که نقش ایجاد یک سطح صاف و محافظت در برابر جذب شیره بتن توسط خاک را دارد. در محاسبه سرانگشتی بتن مگر، معمولا حدود ۵ تا ۱۰ درصد از حجم کل بتن فونداسیون در نظر گرفته می‌شود و ضخامت آن حدود ۱۰ سانتیمتر است.

نکات مهمی که برای انتخاب ضریب مناسب حجم مصرفی بتن فونداسیون باید در نظر گرفته شود، به شرح زیر است:

• نوع خاک زیر سازه: خاک‌های نرم‌تر نیازمند فونداسیون عمیق‌تر و در نتیجه مصرف بیشتر بتن هستند.
• نوع و وزن سازه: ساختمان‌های سنگین‌تر یا با ارتفاع بیشتر به حجم بتن بیشتری نیاز دارند.
• استانداردها و شرایط محلی: ضرایب سرانگشتی بسته به منطقه و استانداردهای ملی ممکن است متفاوت باشند.

محاسبه سرانگشتی بتن سقف

هر یک از سقف‌های ساختمان مانند انواع سقف دال بتنی، تیرچه‌بلوک و سایر سازه‌های مرکب، ضخامت و مقدار بتن مصرفی متفاوتی دارند.

برای محاسبه سرانگشتی بتن سقف، معمولا از ضریب حجم بتن بر مترمربع سقف استفاده می‌شود که این ضریب به طور میانگین حدود ۰.۱۵ تا ۰.۲ مترمکعب بتن برای هر مترمربع سقف است. این ضریب شامل بتن مصرفی در تیرچه، دال روی تیرچه و بتن پوششی سقف است و با توجه به نوع سقف، ممکن است کمی تغییر کند.

در خصوص سقف تیرچه‌بلوک، به دلیل پیچیدگی‌های اجرایی و ترکیب مصالح، مقدار بتن مصرفی متفاوت است. برای مطالعه کامل‌تر و دقیق‌تر محاسبه سرانگشتی بتن سقف تیرچه بلوک می‌توانید به مقاله تخصصی محاسبه بتن سقف تیرچه بلوک مراجعه کنید.

محاسبه سرانگشتی تیر بتنی و فلزی

تیرها از اجزای اصلی انتقال بار در سازه‌های اسکلت بتنی و فلزی محسوب می‌شوند. در محاسبه سرانگشتی تیر بتنی، معمولا حجم تیرها به‌صورت درصدی از حجم کل بتن سازه در نظر گرفته می‌شود که این مقدار به‌طور معمول حدود ۸ تا ۱۲ درصد است. برای مثال، اگر کل بتن مصرفی ساختمان ۴۰۰ مترمکعب باشد، حجم بتن مربوط به تیرها حدود ۳۰ تا ۵۰ مترمکعب خواهد بود.

در مقابل، در اجرای اسکلت فلزی، تیرهای اصلی و فرعی معمولا از پروفیل‌های نوردشده یا تیرآهن‌های مرکب ساخته می‌شوند. محاسبه سرانگشتی تیر فلزی اغلب با برآورد وزن آن‌ها بر اساس کیلوگرم بر مترمربع زیربنا کل انجام می‌شود که مقدار آن بسته به نوع سازه، دهانه‌ها و بارگذاری معمولا بین ۴۰ تا ۶۰ کیلوگرم بر مترمربع متغیر است.

محاسبه سرانگشتی تیرچه و یونولیت

تیرچه‌ها اعضای فرعی باربر سقف هستند که در سقف‌های رایجی مانند سقف تیرچه بلوک استفاده می‌شوند. در محاسبه سرانگشتی تیرچه، با فرض فاصله 60 سانتی‌متر بین محور تیرچه‌ها، در هر متر عرض سقف، حدود ۲ عدد تیرچه استفاده می‌شود.

• برای محاسبه مجموع طول تیرچه‌‌ها در سقف تیرچه بلوک، کافی است مساحت سقف را در عدد 1.5 ضرب کنیم.
• برای محاسبه تعداد یونولیت یک سقف کافی است مساحت سقف را در عدد 0.68 ضرب کنیم.

محاسبه سرانگشتی میلگرد ساختمان

در ساختمان‌های اسکلت بتنی، میلگرد برای ایجاد مقاومت کششی در اعضای فشاری و خمشی مانند تیر، ستون، فونداسیون و سقف به‌کار می‌رود. محاسبه مقدار میلگرد در ساختمان معمولا بر اساس کیلوگرم بر مترمکعب بتن یا بر مترمربع زیربنا کل انجام می‌شود که با توجه به سیستم سازه‌ای، شرایط لرزه‌ای و تراکم نوع پروژه متفاوت است.

میزان میلگرد مصرفی با توجه به کاربری ساختمان و پیچیدگی سازه نسبت به حجم بتن تخمین زده می‌شود:

اگر سیستم سازه‌ای پروژه (مثلا قاب خمشی یا دیوار برشی) مشخص باشد، می‌توان مقدار میلگرد را بر اساس زیربنای ساختمان تخمین زد:

همچنین برای محاسبه وزن هر متر میلگرد، می‌توانید از فرمول کارگاهی زیر استفاده کنید:

وزن هر متر میلگرد = قطر² ÷ ۱۶۲

محاسبه مقدار آهن مصرفی در ساختمان

در ساختمان‌های با اسکلت فولادی، مصالح فلزی اصلی سازه شامل تیرآهن، ستون، بادبند، ورق اتصال و غیره می‌شوند. مقدار تقریبی آهن مصرفی، بسته به سیستم سازه‌ای، بین ۴۵ تا ۱۲۰ کیلوگرم بر مترمربع زیربنا متغیر است:

توجه داشته باشید این اعداد، وزن سازه فلزی بدون احتساب میلگرد سقف است و تنها مربوط به اسکلت فلزی هستند.

نکته: برای دقت بیشتر در محاسبه آهن مصرفی ساختمان، لازم است به عواملی مانند تعداد طبقات، دهانه‌ها، بار زنده و مرده، نوع اتصالات (پیچ یا جوش) و کاربری توجه شود.

بیش از ۵۰ ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفترفنی و ساختمان سازی

دریافت

محاسبه سرانگشتی مصالح بنایی ساختمان

محاسبه سرانگشتی مقدار مصالح مصرفی در ساختمان، به‌ویژه در اجرای دیوارچینی و گچ‌کاری، یکی از مهم‌ترین مراحل برآورد اولیه در پروژه‌های ساختمانی است. این روش‌ها معمولا بر پایه تجربه کارگاهی، عرف اجرایی و حجم مورد انتظار مصالح طراحی شده‌اند. در ادامه به‌طور مشخص به محاسبه سرانگشتی مصالح بنایی مثل آجر، ملات، گچ و خاک می‌پردازیم.

محاسبه سرانگشتی دیوارچینی ( آجر و ملات)

در محاسبه سرانگشتی دیوار چینی، دو عامل اصلی مدنظر قرار می‌گیرد:

1. تعداد آجر مصرفی
2. حجم ملات مورد نیاز

توجه داشته باشید که در محاسبه سرانگشتی مصالح ساختمان در مرحله دیوارچینی بسته به ضخامت دیوار و نوع آجر، مقادیر متفاوت خواهد بود.

محاسبه سرانگشتی تعداد آجر

به‌طور معمول، تخمین تعداد آجر مصرفی بر اساس ضخامت دیوار به شرح زیر است:

در کنار آجر، مقدار ملات در مرحله دیوارچینی نیز اهمیت دارد. به‌طور معمول، حجم ملات مورد نیاز برای دیوارچینی نیز به شرح زیر است:

• برای دیوارهای آجری، حجم ملات معمولا حدود ⅓ حجم کل دیوار است.
• برای هر مترمکعب ملات دیوارچینی حدود ۱٫۸ تن ماسه و تقریبا ۳۰۰ کیلوگرم سیمان (نسبت ۱:۶) نیاز است.
• در پوشش کف (سنگ یا سرامیک)، معمولا ۳۰ لیتر ملات به ازای هر مترمربع مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مقدار ملات در اجرای سقف

در اجرای سقف تیرچه‌بلوک یا سقف آجری، معمولا ملات و بتن سبک استفاده می‌شود.

محاسبه سر انگشتی گچ کاری (گچ و خاک)

در محاسبه سر انگشتی گچ و خاک و گچ سفید، ضخامت لایه و نوع سطح اهمیت دارد. معمولا لایه گچ و خاک حدود ۲ سانتی‌متر و گچ سفید حدود ۰٫۵ تا ۱ سانتی‌متر ضخامت دارند.

مقادیر سرانگشتی برای گچ‌کاری به شرح زیر است:

مصرف سرانگشتی شن و ماسه

در بخش‌های مختلف ساختمان، حجم ماسه مورد نیاز متفاوت است. در جدول زیر مقدار تقریبی ماسه بر اساس هر مترمکعب ملات یا بتن آورده شده است:

محاسبه مقدار رنگ برای ساختمان

برآورد دقیق مقدار رنگ مصرفی برای پوشش سطوح داخلی و خارجی، نقش مهمی در کنترل هزینه‌ها و زمان‌بندی اجرای پروژه‌های ساختمانی دارد. برای محاسبه مقدار رنگ ساختمان، عواملی مانند نوع رنگ، جنس سطح، تعداد لایه‌ها و ضریب پرت باید در نظر گرفته شود.

ضریب مصرف رنگ بر مترمربع دیوار یا سقف

هر نوع رنگ دارای پوشش‌دهی خاصی است که معمولا با واحد مترمربع بر لیتر شناخته می‌شود. این مقدار بسته به زبری سطح، زیرسازی و تعداد دست رنگ‌کاری ممکن است متفاوت باشد. مقادیر زیر برای سطوح صاف و شرایط معمولی در نظر گرفته شده‌اند:

معمولا برای محاسبه مقدار رنگ مصرفی از فرمول زیر استفاده می‌شود:

  مقدار رنگ مصرفی به لیتر = مساحت کل سطح تقسیم بر پوشش‌دهی هر لیتر رنگ

ضریب پرت و دوبار رنگ زدن

در رنگ‌کاری ساختمان، مقدار رنگ مصرفی صرفا به مساحت سطح محدود نمی‌شود و موارد زیر در مصرف نهایی تأثیر دارند:

• دست دوم رنگ: معمولا برای پوشش یکنواخت، رنگ حداقل در دو لایه اجرا می‌شود.
• ضریب پرت: در اثر پاشش، نفوذ به غلتک، چکیدن رنگ، یا استفاده غیر بهینه، ۱۰٪ تا ۲۰٪ پرت طبیعی است.
• زیرسازی نامناسب: اگر سطح زیر رنگ جاذب یا ناصاف باشد، مصرف رنگ تا ۳۰٪ افزایش پیدا می‌کند.

بنابراین برای محاسبه مقدار رنگ مورد نیاز بهتر است مقدار پایه را در ۱.۵ تا ۱.۷ ضرب کنید تا مصرف واقعی به‌دست آید.

محاسبات سرانگشتی تاسیسات ساختمان

در طراحی و اجرای ساختمان، محاسبات سرانگشتی تاسیسات مکانیکی و برقی ساختمان به مهندسان کمک می‌کند تا برآورد اولیه‌ای از میزان مصالح و تجهیزات داشته باشند. در ادامه با استفاده از استانداردهای تجربی، میزان تقریبی سیم، لوله، رادیاتور و پکیج مورد نیاز را بررسی می‌کنیم.

محاسبه سرانگشتی سیم کشی ساختمان

در مرحله برق‌کشی و سیم‌کشی، معمولا مقدار سیم مصرفی را به‌صورت سرانگشتی و بر اساس مترمربع زیربنا کل تخمین می‌زنند. محاسبات سرانگشتی تاسیسات برقی از جمله سیم کشی به فاکتورهایی مانند تعداد اتاق‌ها، روشنایی، نوع سیستم برق و سطح امکانات بستگی دارد.

به‌طور معمول مقدار تقریبی تاسیسات برق و سیم‌کشی ساختمان عبارت‌اند از:

• برای هر مترمربع زیربنا حدود ۴ تا ۶ متر سیم مصرف می‌شود.
• در هر واحد حدود ۲۰ تا ۴۰ عدد کلید و پریز نصب می‌شود.
• یک جعبه فیوز (تابلو برق) برای هر واحد مسکونی ضروری است.

اگر به دنبال محاسبه مقدار سیم مورد نیاز ساختمان هستید، این اعداد تقریبی بوده و تنها به شما دید اولیه‌ای می‌دهند تا قبل از طراحی نهایی، برآورد منطقی داشته باشید.

محاسبات سرانگشتی تاسیسات مکانیکی ساختمان

در بخش تاسیسات مکانیکی، شامل آب، فاضلاب، گاز و گرمایش، معمولا از ضریب‌های سرانگشتی استفاده می‌شود. این ضرایب بسته به سیستم گرمایشی (شوفاژ، گرمایش از کف، داکت اسپلیت و غیره) متغیر است.

در محاسبه سرانگشتی تاسیسات مکانیکی ساختمان به نکات زیر توجه کنید:

• لوله‌کشی فاضلاب، آب باران و هواکش: حدود ۰.۶ تا ۰.۷ متر لوله به ازای هر مترمربع زیربنا
• آب سرد و گرم مصرفی: حدود ۰.۵ تا ۰.۶ متر لوله در هر مترمربع
• شوفاژ با رادیاتور: حدود ۰.۵ تا ۰.۶ متر لوله در هر مترمربع
• ترکیب آب + گرمایش: مجموعا حدود ۰.۹ تا ۱.۱ متر لوله
• داکت اسپلیت: حدود ۰.۲۵ تا ۰.۳۵ متر لوله در هر مترمربع
• گرمایش از کف: حدود ۲.۵ تا ۳.۵ متر لوله در هر مترمربع
• پره رادیاتور: به‌ازای هر مترمربع مفید، ۱ پره رادیاتور
• ظرفیت پکیج: حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ وات بر مترمربع زیربنای مفید

خلاصه محاسبات سرانگشتی تاسیسات

جمع بندی

محاسبات سرانگشتی، ابزاری کاربردی برای برآورد اولیه در پروژه‌های عمرانی و ساختمانی است که با تکیه بر تجربه و ضرایب آماری، تصویر کلی از میزان مصالح، زمان و هزینه ارائه می‌دهد. هرچند دقت آن با محاسبات فنی قابل‌مقایسه نیست، اما در مراحل ابتدایی تصمیم‌گیری و ارزیابی گزینه‌های اجرایی، نقشی موثر ایفا می‌کند. درک درست از شرایط پروژه مانند نوع سازه، خاک، کاربری و تعداد طبقات، دقت این روش را افزایش داده و آن را به نقطه شروع مناسبی در مدیریت ساخت تبدیل می‌کند.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره محاسبات سرانگشتی ساختمان کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری