قالب بندی سقف و تیر + اصول زیرسازی سقف از صفر تا صد

اجرای سقف و تیر به صورت هم‌زمان صورت می‌گیرد و به همین دلیل زیرسازی، آرماتوربندی و قالب بندی سقف و تیر از یکدیگر مجزا نیستند. اما چقدر در مورد نکات حرفه‌ای و اصول زیرسازی سقف و تیر می‌دانید؟!  آیا با طریقه جک زدن زیر سقف و فاصله جک‌ها، انواع و نحوه قالب بندی سقف و تیر بتنی آشنا هستید؟!

ما در این مقاله تمام نکات زیرسازی و قالب بندی تیر و سقف بتنی را زیر ذره‌بین می‌بریم. تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا با دست پر از آکادمی عمران خارج شوید.

فیلم قالب بندی سقف و تیر

در فیلم زیر نکات مربوط به قالب‌ بندی سقف و تیر را در کارگاه برای شما شرح می‌دهیم. پیشنهاد می‌کنیم ابتدا این ویدیو که بخشی از دوره اجرای ساختمان است را تماشا کنید و سپس به ادامه مقاله بپردازید.

مراحل زیرسازی و قالب بندی سقف و تیر

در ادامه به بررسی دقیق مراحل و نحوه اجرای اصولی قالب‌ بندی و زیرسازی سقف و تیر به صورت گام به گام می‌پردازیم:

1. اجرای جک‌ها قبل از قالب بندی سقف:

برای اجرای سقف در مرحله اول باید جک‌های نگهدارنده برای قالب‌بندی نصب شوند. این جک‌های فلزی دارای یک مغزه هستند و ارتفاعشان به وسیله میلگرد سایز ۱۰ و متناسب با ارتفاع سقف تنظیم می‌گردد.

در تصویر زیر از مغزه پیچی جهت تنظیم ارتفاع پایه جک استفاده شده است که برای تکیه‌گاه کناری سقف در لبه مناسب نیست.

برای جک‌هایی که در لبه سازه قرار دارند از مغزی‌هایی که در شکل زیر مشاهده می‌کنید، استفاده می‌شود. در این اتصال لوله درونی و بیرونی جک به وسیله یک میلگرد به یکدیگر چفت می‌شوند و در صورت در رفتن پایه لوله پایینی، دو لوله از هم جدا نمی‌شوند.

تعیین فاصله جک‌ها:

فاصله جک‌ها بسته به این که زیر چه المانی قرار می‌گیرند یا با توجه به میزان بار تیر و سقف، متغیر است. اما معمولا فاصله بین جک‌ها در قالب بندی سقف و تیر بتنی به شرح زیر است:

• جک‌های زیر تیر: باید در فواصل 80 تا 100 سانتی‌متر از یکدیگر قرار گیرند. البته اگر بار وارده بر تیرها زیاد است، برای اطمینان از پایداری بهتر است فاصله بین جک‌ها را کمتر از 80 سانتی‌متر در نظر بگیرید.
• جک‌های زیر تیرچه‌های پیش ساخته: باید در فواصل 120 سانتی متری از یکدیگر قرار گیرند.
• جک‌های زیر تیرچه‌های پیش تنیده: باید در فواصل حدود 3 متر از یکدیگر قرار گیرند.
• جک‌های زیر سقف: در زیر قسمت‌های مسطح سقف بتنی، فاصله جک‌ها می‌تواند بین 100 تا 120 سانتی متر باشد.

بیش از ۳۰ ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفترفنی و ساختمان سازی

دریافت

استقرار محکم جک‌ها:

قبل از ادامه مراحل قالب‌ بندی سقف و تیر، اطمینان حاصل کنید که پایه‌های تمام جک‌ها به طور ایمن و محکم روی زمین قرار گرفته‌اند و احتمال لغزش یا در رفتن آن‌ها وجود ندارد. جک‌ها اغلب به وسیله چوب‌های چهار تراش در جای خود تثبیت می‌شوند، زیرا این چوب‌ها بافت نرمی دارند و اصطکاک بیشتری ایجاد می‌کنند، به همین دلیل از پای قالب در نمی‌روند.

جهت تثبیت جک‌ها نباید زیر آن‌ها آجر قرار داد، زیرا ممکن است در اثر فشار، آجرها خرد شوند و باعث شکم دادن سقف گردد.

انواع جک و  پایه‌های اطمینان زیر سقف:

با توجه به ارتفاع سقف از دو نوع پایه‌ اطمینان برای زیرسازی استفاده می‌شود.

1) جک‌های صلیبی که در شکل زیر مشاهده می‌کنید، برای سقف‌هایی حداکثر تا 3.5 متر مناسب هستند.

2) برای سقف‌هایی که ارتفاعی بیش از 3.5 متر دارند، باید از اسکافلد استفاده کرد.

2.اجرای داربست برای زیرسازی سقف و تیر:

در قسمت بالای جک‌ها، یک بخش T شکل یا صلیبی وجود دارد. لوله‌های داربست با قطر حدود ۵ سانتی‌متر بر روی این قطعات (T شکل) قرار می‌گیرند و بستری مناسب برای چیدن تخته‌های قالب‌ بندی سقف و تیر بتنی را فراهم می‌کنند.

لوله‌های داربست باید به جک‌های صلیبی یا T شکل نیز بسته شوند. جهت اجرای این قسمت یک نفر جک‌ را نگه داشته و شخص دیگری روی چهارپایه جک را به لوله داربست به وسیله سیم نجاری می‌بندد.

هم تراز کردن لوله‌های داربست:

نکته‌ای که در این مرحله وجود دارد این است که در قسمت‌هایی که دو لوله داربست متقاطع می‌شوند (مانند زمانی که به ستون می‌رسند) باید به طریقی هم تراز گردند، زیرا در غیر این صورت سقف و تیر تراز نخواهند شد. جهت هم تراز کردن لوله‌ها از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود.

• یکی از این روش‌ها استفاده از چوب چهار تراش است که روی لوله داربستی که در تراز پایین‌تر است، در فواصل یک متری قرار می‌گیرد. سپس تخته‌های چوبی را روی چوب‌های چهار تراش می‌گذارند.
• روش دیگر برای هم تراز کردن داربست‌ها، استفاده از میلگردی است که یک سر آن صاف و بلند و سر دیگر آن خمیده است. قسمت صاف میلگرد داخل یکی از لوله‌های داربست قرار می‌گیرد و لوله دیگر روی قسمت خمیده آن تکیه داده می‌شود. در نهایت، این دو لوله با سیم نجاری به یکدیگر محکم بسته می‌شوند.

3. چیدمان تخته‌های قالب‌بندی تیر و سقف:

تخته‌های چوبی یا سه لایی روی لوله‌های داربست چیده می‌شوند تا سطح زیرین برای قالب بندی تیر و سقف را تشکیل دهند. البته جنس قالب سقف می‌تواند فلزی یا پلاستیکی هم باشد.

استفاده از میخ گالوانیزه:

برای ایجاد سوراخ در تخته‌ها جهت عبور سیم نجاری، از میخ‌های گالوانیزه 8 سانتی‌متری استفاده می‌شود. این کار از آسیب دیدن تخته‌ها هنگام بستن سیم جلوگیری می‌کند.

محکم کردن تخته‌ها به لوله‌های داربست و جک‌ها:

برای اطمینان از استحکام قالب، تخته‌های چوبی با استفاده از سیم نجاری به لوله‌های داربست بسته می‌شوند. علاوه بر بستن به لوله‌های داربست، تخته‌های قالب‌ بندی سقف برای پایداری بیشتر به جک‌های نگهدارنده نیز با سیم نجاری بسته می‌شوند.

روغن کاری قالب‌ها:

قالب‌ها قبل از بتن ریزی باید روغن‌کاری شوند. هدف از روغن‌کاری، جدا شدن راحت قالب‌ها بعد از گیرش بتن و جلوگیری از جذب شیره بتن توسط قالب است. توصیه می‌شود جهت روغن‌کاری قالب‌ها از مواد رهاساز استفاده گردد، اما معمولا گازوئیل به کار برده می‌شود. روش دیگر این است که روی تخته‌ها مشما کشیده شود.

قالب بندی تیر و دور سقف

پس از آرماتوربندی تیر و سقف، قالب‌های کناری نصب می‌شوند. جهت نگه داشتن قالب‌های کناری تیر می‌توان از مهار دو قالب رو به روی هم به کمک سیم یا بستن به آرماتورهای طولی تیر یا پشت‌بند استفاده کرد. دقت کنید سیم‌ها به داخل المان خم شوند، زیرا در غیر این صورت پس از بتن ریزی، این سیم بیرون مانده و زنگ می‌زند.

قالب بندی پاگرد و دال مورب پله نیز به همین ترتیب انجام می‌گردد.

انواع قالب بندی سقف بتنی

قالب بندی سقف دال بتنی

پس از شمع‌گذاری، نخستین گام در اجرای سقف دال بتنی قالب‌بندی است که معمولا با قالب‌های چوبی، پلاستیکی یا فولادی انجام می‌شود. با توجه به نوع دال که می‌تواند دال تخت ساده، دال مجوف مانند کوبیاکس و یوبوت، دال پیش تنیده و هر نوع دال دیگری که نیاز به قالب بندی زیر سقف دارد، تمام زیر سقف به صورت یکپارچه قالب بندی می‌شود. دال مشبک مانند وافل و اینتل دک نیازی به قالب بندی زیر سقف ندارد.

قالب بندی سقف تیرچه بلوک و تیرچه یونولیت

در قالب‌ بندی سقف‌های تیرچه بلوک و تیرچه یونولیت، ابتدا لوله‌های داربست یا قوطی‌های فلزی با سیم نجاری به آرماتورهای ستون متصل می‌شوند. سپس قالب کف تیر (معمولاً تخته چندلایی) روی این لوله‌ها قرار گرفته و محکم می‌گردد. برای استحکام بیشتر و جلوگیری از حرکت قالب، از جک‌های سقفی (شمع‌های فلزی) با سرجک صلیبی یا T شکل به عنوان پایه‌های موقت استفاده می‌شود. فاصله این جک‌ها بسته به وزن تیر بین 80 تا 120 سانتی‌متر تنظیم می‌گردد. در این مرحله، قالب‌بندی آویز تیر نیز انجام می‌شود.

در سقف تیرچه بلوک پس از مرحله آرماتوربندی، تیرچه‌ها نصب شده و به فاصله محور تا محور معمولا 60 سانتی‌متر، بلوک‌ها یا یونولیت‌ها در فضای بین دو تیرچه نصب می‌شوند. بدیهی است که بلوک‌ها نقش پرکننده دارند، تیرچه‌ها پیش ساخته هستند و بتن پاشنه آن‌ها قبلا ریخته شده است. پس نیازی به اجرای قالب بندی زیر سقف تیرچه بلوک نیست و تنها اجرای تعدادی پایه اطمینان جهت تحمل بار کارگران، تجهیزات و بتن تازه کفایت می‌کند.

اما در دهانه‌های بلندتر از 4 متر جهت افزایش صلبیت سقف، اجرای کلاف میانی در جهت عمود بر تیرچه‌ها ضروری است. به همین دلیل باید بین بلوک‌ها به عرض 10 سانتی‌متر فاصله ایجاد کرد. همچنین برای نگه داشتن بتن کلاف میانی باید زیر آن قالب بسته شود.

جهت مطالعه بیشتر در مورد دیتیل اجرایی سقف تیرچه بلوک به مقاله سقف تیرچه بلوک سر بزنید.

قالب بندی سقف وافل

قالب بندی سقف وافل هم با شمع گذاری و حذف تخته بندی اولیه که در سقف‌های مجوف مثل یوبوت و کوبیاکس ضروری است، آغاز می‌شود. به جای آن قوطی‌های فلزی روی شمع‌ها بسته شده و به عنوان تکیه‌ گاه قالب‌های وافل عمل می‌کنند. قوطی کشی به دو روش انجام می‌شود:

روش اول که اقتصادی‌تر است و در آن لبه‌های دو ردیف قالب روی یک قوطی قرار می‌گیرند، اما ایمنی کمتری دارد.

روش دوم ایمن تر است و در آن برای هر ردیف قالب، یک قوطی جداگانه در نظر گرفته می‌شود.

پس از قوطی کشی، قالب‌های وافل بر روی قوطی‌ها جایگذاری می‌شوند. در روش رایج، برای اتصال قالب‌های مجاور از میلگردهای U شکل استفاده می‌شود که زمان بر است و دارای دقت و ایمنی پایین بوده و احتمال نشت شیره بتن و جابجایی قالب‌ها در اثر باد وجود دارد. لذا جهت جلوگیری از خروج شیره بتن از کارتن پلاست در محل درز بین دو قالب استفاده می‌شود.

ضوابط زیرسازی و قالب بندی سقف و تیر در نشریه 94

طبق نشریه شماره ۹۴ سازمان برنامه و بودجه با عنوان تیرچه‌های پیش‌ساخته خرپایی، در مرحله اجرا، جمع کردن شمع‌ها و قالب‌های سقف باید به نکات زیر توجه کرد:

در صورتی که جک‌ها روی زمین قرار دارند، اگر خاک دستی بوده یا مرطوب باشد، احتمال نشست آن وجود دارد. به طور کلی اگر زمین سست باشد، باید با افزایش سطح تکیه‌گاه‌ها و جلوگیری از مرطوب شدن زمین از نشست آن جلوگیری کرد.
این حالت معمولا برای قالب بندی سقف طبقه اول که پی نواری دارد، پیش می‌آید. در بین نوارهای فونداسیون خاک ریخته شده و کوبیده می‌شود. سپس جک‌ها روی این خاک قرار می‌گیرند.

وزن زیرسازی و وزن سقفی که قرار است احداث شود، سربار سقف زیرین محسوب می‌شوند. به همین دلیل باید عمر بتن سقف زیرین جهت داشتن مقاومت لازم در برابر این وزن بررسی شود و در صورت نیاز تا رسیدن به مقاومت مناسب صبر شود.
در غیر این صورت سقف زیرین تحمل این بار را نداشته و در اجرا مشکلاتی به وجود می‌آید.

به همین دلیل توصیه می‌شود از پیمانکار قالب بندی سقف استفاده کنید که به اندازه دو سقف جک و تجهیزات داشته باشد و همیشه دو سقف متوالی جک و پایه اطمینان داشته باشند.

پیش از جمع‌آوری تکیه‌گاه‌ها (جک‌ها) ابتدا باید بررسی شود که سقف مورد نظر تحمل زیرسازی سقف بعدی و وزن سقف بالاتر را دارد یا خیر؟! یعنی بتن به مقاومت مناسب جهت تحمل بارها رسیده است یا خیر!

برای مطالعه بیشتر در مورد نحوه قالب بندی و انواع آن به مقاله قالب بتن مراجعه کنید.

زمان قالب برداری سقف بتنی

در سازه‌های بتنی، قالب‌برداری سقف و تیرها زمانی انجام می‌شود که بتن به استحکام و مقاومت کافی برای تحمل وزن خود و سایر بارهای وارده رسیده باشد.

تاثیر نوع سیمان بر زمان قالب برداری:

زمان‌های ارائه شده در این جدول برای بتن با سیمان پرتلند معمولی نوع یک یا دو یا سایر سیمان‌هایی است که روند کسب مقاومت مشابهی دارند. در صورتی که از سیمان پرتلند نوع 3 یا مواد زود سخت کننده استفاده شود یا عمل آوری با بخار باشد، می توان زمان‌های داده شده را کاهش داد.
همچنین در صورت استفاده از سیمان یا مواد دیر سخت کننده نظیر سیمان پرتلند نوع 5 باید زمان‌های داده شده را افزایش داد.

در شرایط دمایی معمول (حدود ۲۴ درجه سانتی‌گراد)، برداشتن قالب‌های زیرین معمولاً پس از ۷ شبانه‌روز امکان‌پذیر است، اما عواملی نظیر دمای محیط و نوع بارگذاری می‌توانند این زمان را تغییر دهند.

در صورت عدم تعیین زمان دقیق در مستندات پروژه، رعایت ضوابط مبحث نهم مقررات ملی ساختمان (ویرایش ۱۳۹۲) و آیین‌نامه آبا (ویرایش ۱۴۰۰) با استناد به جداول مربوطه که حداقل زمان‌های لازم برای برداشتن قالب‌های باربر و غیر باربر را در شرایط مختلف ارائه می‌دهند، برای تضمین ایمنی و کیفیت ساخت ضروری است.

جدول قالب برداری مبحث نهم مقررات ملی ساختمان (ویرایش 1392)

بر اساس ضوابط مبحث نهم مقررات ملی ساختمان، برداشتن قالب‌ها و پایه‌های اطمینان پیش از موعد مقرر در جدول، تنها با انجام آزمایش‌های قبلی امکان‌پذیر است.

اگر نتایج آزمایش‌های نمونه‌های بتنی عمل‌آوری‌شده در کارگاه نشان دهد که مقاومت بتن به حداقل 70 درصد مقاومت مشخصه رسیده است، می‌توان قالب‌های زیرین را برداشت. با این حال برداشتن پایه‌های اطمینان منوط به رعایت تمامی محدودیت‌ها و همچنین رسیدن بتن به مقاومت مشخصه 28 روزه خود خواهد بود.

جدول قالب برداری بتن آیین نامه آبا (ویرایش 1400)

دستورالعمل برداشتن پایه‌های اطمینان سقف

برداشتن پایه‌های اطمینان سقف هم یک فرآیند حساس است که باید با دقت و بر اساس ضوابط و اصول مهندسی با رعایت نکات زیر انجام شود:

1. محاسبه و تعیین تعداد، مشخصات و فواصل پایه‌ها:

• تعداد پایه‌های اطمینان، مشخصات فنی (مانند ابعاد و ظرفیت باربری) و فواصل مجاز بین آن‌ها باید بر اساس مقاومت کوتاه مدت بتن سازه محاسبه گردد.
• در هر صورت، حداکثر فاصله مجاز بین پایه‌های اطمینان نباید از 3 متر تجاوز کند.

2. استقرار پایه‌ها در طبقات متوالی:

توصیه می‌کنیم که حتما پایه‌های اطمینان در دو طبقه متوالی و به صورت هم‌ راستا (در امتداد واحد) قرار گیرند. این امر انتقال بار را بهینه و پایداری سازه را تضمین می‌کند.

3. برداشتن پایه‌ها در صورت تکیه قالب‌بندی طبقه فوقانی:

در صورتی که قالب‌ بندی سقف طبقه بالاتر بر روی طبقه زیرین تکیه داده شده باشد، برداشتن پایه‌های اطمینان طبقه زیرین تنها بعد از کسب اطمینان از مقاومت کافی بتن طبقه فوقانی مجاز خواهد بود.

4. روش صحیح برداشتن پایه‌ها:

برداشتن پایه‌های اطمینان باید به آرامی و بدون ایجاد هرگونه فشار یا ضربه ناگهانی صورت گیرد. هدف آن است که بار به تدریج از روی پایه‌ها حذف شود تا از ایجاد تنش‌های غیرمنتظره در سازه جلوگیری شود.

5. ترتیب برداشتن پایه‌ها در دهانه‌ها و کنسول‌ها:

• در دهانه‌های بزرگ: برداشتن پایه‌ها باید از وسط دهانه شروع شده و به تدریج به سمت تکیه‌گاه‌ها پیش رود.
• در کنسول‌ها: برداشتن پایه‌ها باید از لبه آزاد کنسول آغاز شده و به سمت تکیه‌گاه ادامه یابد.

جنس انواع قالب بتن سقف

قالب فلزی سقف: در انواع مختلفی مانند قالب ثابت، قالب رونده (بالارونده) و قالب لغزان اجرا می‌شود. قالب‌های فلزی (فولادی یا آلومینیومی)، پرکاربردترین نوع قالب‌ بندی سقف در ایران هستند. اما توجه به این نکته ضروری‌ است که استفاده از آلومینیوم در بخش‌هایی که تماس مستقیم با بتن دارند، به‌ویژه صفحات رویه مجاز نیست، زیرا باعث افت کیفیت بتن می‌شود.

این قالب‌ها با مقاومت و دوام بالا، امکان استفاده مجدد را فراهم کرده و در بلند مدت مقرون‌ به‌ صرفه می‌باشند، اگرچه هزینه اولیه آن‌ها زیاد است. برای جلوگیری از چسبیدن بتن، سطح داخلی آن‌ها قبل از بتن‌ریزی روغن‌ کاری می‌شود.

قالب چوبی سقف: روشی سنتی و رایج با استفاده از چوب روسی (۲.۵-۳ سانتی‌متر) است. مزایای آن شامل وزن کم، حمل آسان، شکل‌پذیری بالا و مقاومت مناسب در برابر کشش، فشار و برش است. همچنین به دلیل عایق حرارتی خوب، برای شرایط مختلف آب‌وهوایی مناسب است. این قالب نیاز به روغن‌کاری دارد و معمولاً در پروژه‌های با هزینه کارگر پایین به‌صرفه‌تر است، اما عمر استفاده محدودی دارد.

قالب پلاستیکی سقف: قالب‌های پلاستیکی (پلیمری) که از پلیمرهای فشرده مانند پلی‌پروپیلن ساخته می‌شوند، معمولا در قالب‌ بندی سقف‌های وافل یا سایر سقف‌های با طراحی خاص کاربرد دارند. به دلیل ویژگی‌هایی همچون وزن سبک، مقاومت در برابر رطوبت و امکان استفاده چندباره، امروزه در برخی پروژه‌ها جایگزین قالب‌های فلزی و چوبی (نظیر تخته سه‌لایی) شده‌اند.

جمع بندی

اجرای سقف و تیر به صورت یکپارچه نیازمند دقت فراوان در مراحل زیرسازی و قالب بندی سقف دارد. از نصب صحیح جک‌ها با فواصل مناسب و استقرار محکم آن‌ها گرفته تا اجرای داربست تراز و چیدمان اصولی قالب‌ها با جنس‌های مختلف (فلزی، چوبی، پلاستیکی) و روغن‌کاری آن‌ها، هر مرحله در کیفیت نهایی سازه بتنی نقش بسزایی ایفا می‌کند. همچنین نحوه قالب‌بندی بسته به نوع سقف (دال، تیرچه بلوک و وافل) کمی متفاوت بوده و رعایت ضوابط نشریه 94 در خصوص زمان جمع‌آوری تکیه‌گاه‌ها و اطمینان از مقاومت بتن برای تحمل بارهای بعدی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره زیرسازی و قالب بندی سقف و تیر کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری