صفر تا صد ضوابط و انواع خم میلگرد (خم آرماتور) در یک مقاله

طول خم میلگرد و نحوه انجام آن از موضوعات مهم در آرماتوربندی است که هر مهندس عمرانی باید در مورد آن به طور کامل اطلاعات داشته باشد. آیا با ضوابط و نکات خم میلگرد آشنا هستید؟! در این مقاله در مورد مباحث مختلف خم آرماتور از جمله محاسبه طول انواع خم میلگرد، خم انتهایی میلگرد، خم استاندارد میلگرد، حداقل خم آرماتور و غیره همراه با فیلم توضیح داده‌ایم. تا انتها با ما همراه باشید تا با دست پر از آکادمی عمران خارج شوید.

فیلم آموزش انواع خم میلگرد

با مشاهده فیلم زیر با انواع خم میلگرد آشنا شوید تا این مقاله را با دید بهتری بخوانید. این فیلم تنها بخش کوتاهی از دوره اجرای ساختمان آکادمی عمران است. اگر مایل هستید با ریزه کاری‌های این حوزه آشنا شده و فیلم‌های کارگاهی بیشتری را مشاهده کنید، حتما روی لینک آبی رنگ کلیک کرده و به این آموزش سر بزنید.

انواع خم میلگرد

آرماتورها یا همان میلگردها، اصلی‌ترین اجزای مقاوم‌ کننده در بتن مسلح هستند که وظیفه تحمل نیروهای کششی و فشاری را بر عهده دارند. از آنجا که المان‌های بتنی از نظر شکل ظاهری، کارایی و تحمل بارها متفاوت‌اند، لازم است میلگردها هم متناسب با محل اجرا و نوع کاربرد، در فرم‌های مختلف آماده‌ سازی شوند.

این تغییر شکل معمولا از طریق خمکاری انجام می‌شود. خم کردن میلگرد این امکان را فراهم می‌کند که انواع میلگردها مانند خاموت، سنجاقی، خرک، رکابی، ادکا و غیره ساخته شوند و هر کدام نقش ویژه‌ای در افزایش مقاومت سازه ایفا کنند. انواع خم میلگردها به صورت زیر هستند:

• میلگرد خاموت
• میلگرد سنجاقک
• میلگرد راستا (سیتکا)
• میلگرد ادکا
• میلگرد خرک
• میلگرد رکابی

پیش از خواندن ادامه مقاله ابتدا فیلم زیر را مشاهده کنید تا با انواع خم میلگرد و انواع آرماتورها آشنا شوید.

میلگرد خاموت

میلگرد خاموت، میلگردی عرضی در سازه‌های بتنی است که دور میلگردهای طولی قرار می‌گیرد و نقش نگهدارنده دارد. خاموت‌ها در دو نوع تنگ باز (قلاب، رکابی، چند شاخه) و تنگ بسته ساخته می‌شوند.

مهم‌ترین وظیفه خاموت‌ها، افزایش مقاومت برشی بتن، جلوگیری از کمانش میلگردهای طولی و توزیع یکنواخت تنش‌ها است. همچنین رعایت فاصله استاندارد خاموت‌ها برای عملکرد صحیح سازه ضروری است. در مورد نیروهای برشی و خمشی در مقاله ” لنگر خمشی ” به طور کامل توضیح داده‌ایم.

بیش از ۵۰ ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفترفنی و ساختمان سازی

دریافت

میلگرد سنجاقک

این میلگردها، میلگردهایی باریک و کوچک هستند که از دو طرف خم‌ شده و به شکل سنجاق هستند. کاربرد آرماتور سنجاقی برای افزایش مقاومت در برابر نیروهای برشی است. اصلی‌ترین کابردشان در ستون‌ها است که به صورت دوبل و عمود بر هم قرار می‌گیرند.

این میلگردها نیز میلگردهای عرضی هستند و نام‌های مختلفی دارند که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• قلاب دوخت
• سنجاقکی
• دوخت ستون

برای مطالعه بیشتر در مورد آرماتور سنجاقی به مقاله ” سنجاقی ستون “ سر بزنید.

میلگرد راستا (سیتکا)

از میلگردهای راستا یا همان سیتکا به جهت افزایش مقاومت کششی در سازه‌ها استفاده می‌شود. از نظر ظاهری نیز، این میلگردها به شکل سیم بوده و یک شاخه با دو انتهای برجسته دارند و نسبت به طول میلگرد زاویه‌ای حدود 90 درجه دارد.

برای مطالعه بیشتر در مورد میلگردها و نیروهای کششی پیشنهاد می‌کنم به مقاله ” میلگرد کششی ” سر بزنید.

میلگرد ادکا (اوتکا یا اتکا)

این آرماتورها به دلیل استاندارهای تعریف شده، می‌توانند شکل‌های گوناگونی به خود بگیرند و همین امر سبب کاربرد فراوان این آرماتورها در سقف تیرچه بلوک شده است. این آرماتورها به شکل Z کشیده بوده و مانع از لیز خوردن تیرچه روی تیر می‌شوند. هم‌چنین مقاومت برشی سقف را در محل تکیه گاه‌ها افزایش می‌دهند.

برای آشنایی بیشتر با جزئیات و نکات حرفه‌ای آرماتور ادکا، پیشنهاد می‌کنم مقاله ” ادکا “ را از دست ندهید.

میلگرد خرک

یکی دیگر از شکل‌های ایجاد شده از طریق خم میلگرد، آرماتور خرک فونداسیون است. خرک‌ها، میلگردهای پایه‌داری هستند که به جهت بستن آرماتورهای فوقانی در داخل فونداسیون‌ها استفاده می‌شوند.

این میلگردها بیشتر در نواحی که آرماتور تقویتی زیاد است، کاربرد دارند تا بار را تحمل کرده و پوشش فوقانی مناسب ایجاد شود. برای اینکه در مورد خرک بیشتر بدانید به مقاله ” خرک چیست “ مراجعه کنید.

میلگرد رکابی

این میلگردها به جهت در امتداد نگه داشتن آرماتورهای طولی یا عمودی در بتن ریزی دیوارها (به شکل U) استفاده می‌شوند. آرماتور رکابی برای تنظیم فاصله بین دو شبکه آرماتور در دیوارها کاربرد دارد.

برای اینکه در مورد این آرماتور بیشتر بدانید به مقاله ” میلگرد رکابی ” مراجعه کنید.

ضوابط خم میلگرد چیست؟

ضوابط خم آرماتور یا همان آیین نامه خم آرماتور به شرح زیر است:

• تمامی آرماتورها باید به صورت سرد خم شوند، مگر اینکه دستگاه نظارت روش دیگری را مجاز بداند.
• خم‌ کردن آرماتورها باید تا جایی که امکان دارد به صورت مکانیکی و توسط ماشین مجهز به فلکه خم‌کن و با یک بار عبور در سرعت ثابت انجام شود، به صورتی که قسمت خم‌شده دارای انحنای ثابتی باشد.
• جهت خم کردن آرماتورها باید فلکه‌هایی مورد استفاده قرار گیرد که قطرشان برای نوع فولاد موردنظر مناسب باشد.
• مقدار سرعت خم‌کردن آرماتورها باید با نوع فولاد و دمای محیط متناسب انتخاب شود. سرعت خم‌کردن میلگردهای سرد اصلاح شده نیز باید به صورت تجربی تعیین شود.
• در هوای سرد و در شرایطی که دمای آرماتورها از 5 درجه سلسیوس کمتر باشد، باید از خم‌کردن آن‌ها خودداری کرد.

علاوه‌بر آرماتوربندی، بتن ریزی در هوای سرد نیز قوانین خاص خودش را دارد. برای دانستن این نکات مقاله ” بتن ریزی در هوای سرد ” را از دست ندهید!

• به طور کلی باز و بسته کردن خم‌ها برای شکل دادن مجدد به آرماتورها مجاز نیست. مگر در شرایط استثنایی که دستگاه نظارت اجازه دهد. در این صورت نیز همه میلگردها باید از نطر ترک خوردگی بازرسی و بررسی شوند.
• خم‌ کردن آرماتورهایی که یک سرشان در بتن قرار دارد مجاز نیست، مگر اینکه در طرح مشخص شده باشد و یا دستگاه نظارت اجازه داده باشد.
• برای خم‌کردن آرماتورهایی که قطرشان 36 میلی‌متر و بیشتر هست، برای زاویه بیشتر از 90 درجه روش‌های خاصی نیاز است.
• با استفاده از دستگاه میلگرد خم‌ کن برقی، می‌توان انواع خاموت‌ها را به صورت دسته‌هایی با سرعت و دقت کافی خم کرد.

خم استاندارد میلگرد قلاب انتهایی

سوالاتی مانند ” خم میلگرد چقدر است؟” یا “خم انتهایی آرماتور چقدر باید باشد؟”، “خم انتهایی میلگرد ستون چقدر است؟” از پرسش‌های پرتکرار در مبحث خم آرماتور هستند که در این بخش به این سوالات به طور کامل پاسخ خواهیم داد.

جهت جلوگیری از خرد شدن یا ترکیدن بتن در اثر فشارهای متمرکزی که در داخل خم ایجاد شده، حداقل قطر خم باید از ضوابط آیین‌نامه تبعیت کند. به طور کلی در این بخش ضوابط طبق آیین‌نامه بتن ایران (آبا) و مبحث نهم نوشته شده است.

ضوابط قلاب‌ها بر اساس آیین‌نامه بتن ایران (آبا) آخرین ویرایش 1400

آیین نامه بتن ایران (آبا) ویرایش خرداد سال 1400 با مبحث نهم مقررات ملی ساختمان تطابق یافت. در این آیین‌ نامه هر یک از خم‌های توضیح داده شده قلاب استاندارد تلقی می‌شوند:

محاسبه طول خم میلگرد اصلی

• خم‌های نیم‌دایره (قلاب انتهایی 180 درجه) به اضافه حداقل 4db طول مستقیم به طوریکه کمتر از 65 میلی‌متر در انتهای آزاد میلگرد نباشد.

در این ضابطه منظور از db، قطر اسمی میلگرد یا سیم بر حسب میلی‌متر است.

• خم‌های 90 درجه (گونیا) به اضافه طول مستقیم برابر با حداقل 12db در انتهای آزاد میلگرد
• خم‌های 135 درجه (چنگک) به اضافه طول مستقیم 8db در انتهای آزاد میلگرد

خاموت‌ها

• خم‌های 90 درجه (گونیا) به اضافه حداقل 6db طول مستقیم اما کمتر از 75 میلی‌متر در انتهای آزاد میلگرد نباشند، برای میلگردهایی که قطرشان 16 میلی‌متر و کمتر است.
• خم‌های 90 درجه (گونیا) به اضافه حداقل 12db طول مستقیم در انتهای آزاد میلگرد، برای میلگردهایی که قطرشان بیشتر از 16 میلی‌متر و کمتر از 25 میلی‌متر است.
• خم‌های 135 درجه (چنگک) به اضافه حداقل 6db طول مستقیم به طوریکه کمتر از 75 میلی‌متر در انتهای آزاد میلگرد نباشند.
• خم‌های نیم‌ دایره (180 درجه) به اضافه حداقل 4db طول مستقیم به طوریکه کمتر از 65 میلی‌متر در انتهای آزاد میلگرد نباشند.

در صورتی که از هر نوع قلاب غیر استاندارد استفاده شود، باید جزئیات کامل‌شان در نقشه‌های اجرایی نشان داده شود.

ضوابط قلاب‌ها بر اساس مبحث نهم مقررات ملی ساختمان آخرین ویرایش 99

در ادامه بحث به ضوابط خم آرماتور بر اساس مبحث نهم می‌رسیم.

محاسبه طول خم میلگرد طولی

• خم‌های نیم‌دایره (قلاب انتهایی 180 درجه) به اضافه حداقل 4db طول مستقیم به طوریکه کمتر از 65 میلی‌متر در انتهای آزاد میلگردها نباشند.

در این ضابطه منظور از db، قطر اسمی میلگرد یا سیم بر حسب میلی‌متر است.

• خم‌های 90 درجه (گونیا) به اضافه طول مستقیم برابر با حداقل 12db در انتهای آزاد میلگردها

محاسبه طول خم میلگرد برای تقسیم و خاموت‌ها

• خم 90 درجه (گونیا) به اضافه حداقل 6db طول مستقیم اما کمتر از 75 میلی‌متر در انتهای آزاد میلگرد نباشد، برای میلگردهایی که قطرشان 16 میلی‌متر و کمتر است.
• خم 90 درجه (گونیا) به اضافه حداقل 12db طول مستقیم در انتهای آزاد میلگرد، برای میلگردهایی که قطرشان بیشتر از 16 میلی‌متر و کمتر از 25 میلی‌متر است.
• خم 135 درجه(چنگک) به اضافه حداقل 6db طول مستقیم به طوریکه کمتر از 75 میلی‌متر در انتهای آزاد میلگردها نباشد.
• خم 180 درجه به اضافه حداقل 4db طول مستقیم پس از خم، به طوریکه کمتر از 65 میلی‌متر در انتهای آزاد میلگردها نباشد.

جدول حداقل قطر خم میلگرد

قطر داخلی خم‌ها به جز برای خاموت‌های با قطر کمتر از 16 میلی‌متر نباید از مقادیر جدول زیر کمتر در نظر گرفته شود:

توجه کنید که برای خم کردن آرماتورهای با قطر 36 میلی‌متر و بیشتر، با زاویه بیشتر از 90 درجه روش‌های خاصی لازم است.

قطر داخلی خم‌ها در شبکه‌های سیمی جوش شده صاف یا آجدار

زمانی که میلگردها به عنوان آرماتور عرضی استفاده شوند، قطر داخلی خم‌ها نباید کمتر از 4db برای سیم‌های آجدار که دارای قطر 7 میلی‌متر یا بیشتر هستند و کمتر از 2db برای سایر سیم‌ها در نظر گرفته شود.

خم‌های با قطر داخلی کمتر از 8db از نزدیک‌ترین گره جوش شده نباید فاصله‌ای کمتر از 4db داشته باشند.

روش‌های خمکاری میلگرد

خمکاری میلگرد یکی از مراحل مهم در آرماتوربندی است که بسته به حجم کار و نوع پروژه می‌تواند به دو روش اصلی انجام شود:

1. خمکاری دستی

در پروژه‌های کوچک یا زمانی که تعداد میلگردها محدود است، خمکاری به صورت دستی انجام می‌شود. این روش به ابزارهای ساده‌ای مثل میز خمکاری، صفحه خمکاری و آچار مخصوص (آچار F یا بند میلگرد) نیاز دارد و حتما باید توسط کارگر ماهر انجام شود.

ویژگی‌ها:

• مناسب پروژه‌های سبک و کارهای محدود
• هزینه کمتر نسبت به دستگاه
• دقت و سرعت پایین‌تر نسبت به روش مکانیزه

2. خمکاری با دستگاه

در پروژه‌های بزرگ برای افزایش سرعت و دقت از دستگاه‌های خمکاری میلگرد استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها معمولا به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• دستگاه برقی: عملیات خمکاری را با نیروی الکتریکی انجام می‌دهد و قادر است میلگردها را با دقت بالا و در زوایای مختلف خم کند.
• دستگاه هیدرولیکی: پرقدرت و پرکاربرد، مناسب میلگردهای با قطر بالا؛ اغلب قابل حمل و به دلیل سرعت و صرفه‌جویی در انرژی در کارگاه‌ها بسیار محبوب است.
  

برخی دستگاه‌های پیشرفته‌تر مانند CNC و خاموت‌زن برقی نیز وجود دارند که برای پروژه‌های بزرگ استفاده می‌شوند و امکان خمکاری اتوماتیک با رعایت استانداردهای دقیق را فراهم می‌کنند.

وسایل مورد استفاده در خم آرماتور

با توجه به اینکه کار میلگرد خم کنی نسبتا سنگین است، باید برای کاهش فشار وارده از وسایل زیر استفاده شود:

میز میلگرد خم کنی:

ارتفاع این میز به طور معمول 80 سانتی‌متر انتخاب می‌شود، اما با توجه به قد افراد ارتفاعش متغیر است. عرض این میز معمولا 1 متر است و طول آن نیز با توجه به طول میلگردها و امکانات کارگاه بین 3 تا 9 متر در نظر گرفته می‌شود.

صفحه خم کن میلگرد:

شامل صفحه فولادی به شکل مربع یا مستطیل است که روی آن نیز تعدادی خار فولادی قرار گرفته است. این خارها از حرکت میلگردها در جهت اعمال نیرو توسط آچار جلوگیری می‌کنند. صفحه خم کن میلگرد را از طریق پیچ‌هایی روی میز ثابت کرده و با آچار F، میلگردها را به شکل‌های موردنظر خم می‌کنند.

شکل شماتیک صفحه خم کن میلگرد:

دستگاه کشش و صاف کن میلگرد:

همانطور که می‌دانید وظیفه اصلی میلگردها در بتن تحمل نیروهای کششی است، بنابراین باید میلگردهای مصرفی در بتن صاف باشند. با وارد شدن نیرو به میلگردها، مقطع آن باید در مقابل نیروی وارده مقاومت نشان دهد.

در کارگاه‌های ساختمانی میلگردهای خم شده را از طریق کشیدن، توسط دستگاه‌های کشش برقی، صاف می‌کنند.

پتک:

در کارگاه‌های کوچک که بدون دستگاه کشش برقی میلگرد صاف کن هستند، می‌توان برای صاف کردن میلگردها از پتک و سندان استفاده کرد. در این شرایط باید حتما توجه کنید که وزن پتک انتخاب شده نسبت به قطر میلگرد سنگین نباشد.

همچنین ضربات پتک نیز باید به صورتی به میلگردها وارد شود که تنها قسمت کج شده را به تدریج و بدون ایجاد هرگونه تغییرشکلی در مقطع میلگرد، صاف کند.

آچار خم کن میلگرد (آچار F):

ساده‌ترین و آسان‌ترین روش برای خم کردن دستی میلگردهای نازک، وسیله‌ای به نام آچار F است. قسمت سر آچار F از فولاد سخت ساخته می‌شود تا در اثر نیروهایی که به هنگام خم کردن میلگردها به آن وارد می‌شود، فشرده و له نشود.

فاصله دهانه و طول دسته آچار خم کن باید با قطر میلگرد تناسب داشته باشد تا امکان خم کردن میلگردها به فرم دلخواه با استفاده از حداقل نیرو امکان پذیر باشد.

جمع بندی

خم میلگرد یکی از مهم‌ترین مراحل آرماتوربندی است و اجرای صحیح آن نقش مستقیم در استحکام و دوام سازه دارد. آشنایی با انواع خم‌ها (خاموت، سنجاقی، خرک، رکابی، ادکا و غیره)، روش‌های مختلف خمکاری (دستی و مکانیزه) و ضوابط آیین‌نامه‌ای مثل حداقل قطر خم میلگرد، برای هر مهندس عمران ضروری است. رعایت این اصول علاوه بر افزایش مقاومت برشی و کششی بتن، از بروز مشکلاتی مثل ترک‌ خوردگی یا شکستگی میلگرد جلوگیری می‌کند. بنابراین انتخاب ابزار مناسب و اجرای دقیق ضوابط مقررات ملی و آیین‌نامه آبا، برای یک آرماتوربندی استاندارد و ایمن ضروری است.

در انتهای مقاله خم میلگرد باید به این موضوع اشاره کنیم که برای داشتن یک سازه اصولی و مقاوم که کمترین هزینه را هم داشته باشد، باید با دانش بهینه سازی سازه‌‌ها آشنا باشیم. به همین منظور توصیه میکنیم که حتما به مقاله بهینه سازی سازه مجموعه آکادمی عمران سر بزنید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری