بتن ریزی ساختمان چیست + اجرای کاملا حرفه‌ای همراه با فیلم آموزشی
بتن ریزی یکی از مراحل کلیدی در فرآیند ساخت و ساز است که تاثیر مستقیمی بر کیفیت و مقاومت سازه دارد. در حالی که اصول اختلاط و حمل بتن می‌تواند به بهبود عملکرد آن کمک کند، اما رعایت صحیح روش بتن ریزی به همان اندازه حائز اهمیت است. نادیده گرفتن این اصول نه تنها ممکن است منجر به عدم یکنواختی در بتن شود، بلکه می‌تواند تاثیرات منفی بر دوام و استحکام سازه داشته باشد. ما در این مقاله ابتدا به تعریف بتن ریزی پرداخته و سپس مراحل و انواع روش‌های بتن ریزی را شرح داده‌ایم. جهت آشنایی بیشتر با جزئیات اجرای بتن ریزی در ساختمان همراه آکادمی عمران باشید.
قبل از مطالعه این مقاله، فیلم بتن ریزی اصولی را مشاهده کنید. این فیلم تنها بخش کوتاهی از پکیج آموزش نظارت و اجرا است که در جزئیات بتن ریزی در ساختمان را به‌طور کامل شرح داده‌ایم.
بتن ریزی چیست؟
بتن ریزی (به انگلیسی concreting) عملیاتی است که در آن مخلوط بتنی در محل‌های مشخص سازه مانند فونداسیون، کف، ستون و دیوارها منتقل و ریخته می‌شود. برای انجام این کار معمولا از قالب‌های مخصوصی ساخته شده از چوب یا فلز استفاده می‌شود. پس از اینکه مخلوط بتن در قالب ریخته شد و به مرحله گیرش رسید، قالب‌ها جدا شده و بتن تا رسیدن به گیرش نهایی نگهداری می‌شود.
مراحل بتن ریزی ساختمان
بتن ریزی یکی از اساسی‌ترین و کلیدی‌ترین مراحل ساختمان سازی به شمار می‌آید که تاثیر مستقیمی بر کیفیت و دوام سازه نهایی دارد. به‌طور کلی این عملیات در ساخت و اجرای سازه‌ها شامل مراحل زیر است:
- ساخت بتن (اختلاط بتن)
- قالب بندی بتن
- حمل مخلوط بتنی
- انتقال و ریختن بتن
- تراکم مخلوط بتنی
- پرداخت بتن
- عمل آوری بتن
لازم به ذکر است که بتن ریزی در شرایط جوی مختلف اعم از هوای گرم، سرد، بارانی، باد شدید، زیر آب و غیره دارای ضوابط و نکات خاصی است که در ادامه مقاله، تمامی این موارد را به طور مختصر توضیح خواهیم داد.
ساخت بتن
به ترکیب دقیق تمامی اجزای تشکیل‌دهنده بتن شامل سیمان، ماسه، سنگدانه و آب، به گونه‌ای که یک مخلوط یکنواخت و همگن به دست آید، اختلاط بتن گفته می‌شود. ساخت بتن باید بر اساس طرح اختلاط مناسب انجام شود تا کارایی و ویژگی‌های مطلوب بتن حفظ شود. به‌طور کلی، اختلاط بتن به دو روش دستی و ماشینی انجام می‌شود که در ادامه به بررسی این روشها خواهیم پرداخت.
1- اختلاط دستی
ساخت بتن به روش دستی به معنای ترکیب مواد اولیه به صورت دستی با استفاده از بتونیر (خلاطه) است. در این روش، مواد باید به دقت و به طور متعادل مخلوط شوند تا یک ترکیب یکنواخت و همگن ایجاد شده که در آن تمامی قسمت‌های بتن دارای ویژگی‌های یکسانی از نظر وزن مخصوص، درصد هوا و اسلامپ باشند. این روش معمولا برای پروژه‌های کوچک یا در شرایطی که تجهیزات مکانیکی در دسترس نیست، استفاده می‌شود.
2- اختلاط ماشینی
اختلاط بتن به روش ماشینی معمولا به روش بچینگ و با استفاده از یک سیستم خودکار انجام می‌شود. این فرایند با استفاده از دستگاه‌هایی نظیر میکسر و سیلو، بتن یکنواخت و با کیفیتی تولید می‌کند که آماده استفاده در پروژه‌های ساختمانی است. معمولا می‌توانید بتن را به طور آماده از بچینگ پلانت ها خریداری کنید.
قالب بندی بتن
یکی از مراحل حساس در بتن ریزی، قالب بندی بتن است که معمولا با استفاده از قالب‌های چوبی یا فلزی انجام می‌شود. این قالب‌ها باید استحکام کافی برای تحمل وزن مخلوط و میلگردها داشته تا ایمنی سازه تضمین شود. قبل از بتن‌ریزی، لازم است تمام قسمت‌های قالب بتن با روغن برای سهولت در جدا شدن بتن از قالب، روان‌کاری شوند.
بیش از 30 ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفتر‌فنی و ساختمان‌سازی
حمل مخلوط بتنی
حمل بتن باید به نحوی انجام شود که اجزای آن از یکدیگر جدا نشده و آب از دست نرود. به‌طور کلی، روش‌های انتقال و حمل بتن به دو دسته کلی زیر تقسیم می‌شوند:
- حمل دستی: این روش در پروژه‌های کوچک یا مکان‌هایی که دسترسی به تجهیزات سنگین وجود ندارد، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این حالت از ابزارهایی مانند فرغون، استانبولی، بیل و زنبه برای جابجایی بتن استفاده می‌شود. این روش زمانی که حجم بتن کم بوده و نیاز به کنترل دقیق‌تری برای ریختن آن در محل است، مناسب خواهد بود.
- حمل با میکسر: برای پروژه‌های بزرگتر و حجم بالای بتن، معمولا از میکسرهای بتنی یا کامیون‌های خودتخلیه استفاده می‌شود. این روش اجازه می‌دهد بتن به‌طور سریع و کارآمد از محل ساخت به محل ریختن منتقل شود. در این روش، زمان حمل باید تا 45 دقیقه باشد و توجه شود که زمان کل از اختلاط تا پرداخت نهایی بیش از 80 دقیقه نشود، تا کیفیت بتن حفظ شود.
انتقال و بتن ریزی
روش‌های متنوعی برای بتن‌ریزی وجود دارد که هر کدام به‌تناسب نیاز و شرایط پروژه انتخاب می‌شوند.
به‌طورکلی، انواع بتن ریزی به روشها زیر انجام می‌شود:
بتن ریزی با باکت
در روش باکت (جرثقیل سطلی) برای انتقال بتن و انجام عملیات بتن ریزی از سطل‌هایی با ظرفیت بین ۰.۵ تا ۸ متر مکعب استفاده می‌شود. جرثقیل توسط اپراتور هدایت شده و بتن داخل سطل را در مکان مناسب و به آرامی تخلیه می‌کنند.
بتن ریزی شوتی
بتن‌ریزی شوتی روشی است که در آن بتن مستقیما از کامیون یا میکسر به داخل یک ناودان (شوت) منتقل شده و به محل بتن‌ریزی هدایت می‌شود. این روش به دلیل سادگی و سرعت بالا در اجرا برای پروژه‌های با مقیاس کوچک و دسترسی آسان مناسب است.
بتن ریزی با پمپ
در این روش بتن‌ریزی با پمپ بتن انجام می‌شود که انواع آن عبارت‌اند از:
- پمپ هوایی: در این سیستم بتن از طریق سیستم هوایی به محل تخلیه می‌شود. اگر چه این روش مقرون به‌صرفه نیست، اما امکان دسترسی به مناطق محدود را فراهم می‌کند.
- پمپ زمینی: در این روش بتن را با استفاده از لوله‌های چدنی از کامیون به محل پروژه منتقل می‌کند. بتن ریزی زمینی معمولا برای سازه‌های مسکونی به کار می‌رود.
بتن ریزی با تسمه نقاله
بتن‌ریزی با تسمه نقاله یکی از روش‌های کارآمد برای انتقال و ریختن بتن به محل‌های مورد نظر در پروژه‌های عمرانی است. این روش به ویژه در پروژه‌هایی که دسترسی به مکان‌های ریختن بتن دشوار است یا نیاز به حجم بالای بتن وجود دارد، کاربرد دارد. در این روش، بتن پس از مخلوط شدن در میکسر به یک تسمه نقاله منتقل شده و با استفاده از یک موتور الکتریکی به محل ریختن هدایت می‌شود. در انتهای تسمه نقاله، بتن به آرامی و کنترل‌شده به محل مورد نظر تخلیه می‌شود. این تخلیه معمولاً به روش‌های مختلفی قابل انجام است.
بتن ریزی با لوله ترمی
بتن ترمی به فرآیند بتن‌ریزی زیر آب نیز اشاره دارد که با استفاده از لوله‌های انعطاف‌پذیر و مخصوص به نام لوله ترمی انجام می‌شود. در این سیستم، بتن به طور مستقیم از سطح آب توسط لوله‌هایی با قطر 25 تا 30 سانتی‌متر به محل مورد نظر انتقال پیدا می‌کنند. یکی از نکات کلیدی در این روش، استفاده از بتن‌های بسیار روان (کارا) است تا این بتن بدون مشکل در لوله ترمی جریان داشته و به ناحیه مورد نظر برسد.
توجه داشته باشید که هر یک از این روشها دارای مزایا و معایب خاص خود هستند و انتخاب آن‌ها به شرایط پروژه، امکانات موجود و نیازهای خاص بستگی دارد.
تراکم مخلوط بتنی
تراکم یا ویبره زدن بتن عملیاتی است که به روش دستی یا مکانیکی با ایجاد لرزش در بتن، حباب‌های هوا را از بین می‌برند. این حباب‌ها می‌توانند کیفیت و استحکام بتن را کاهش دهند، بنابراین از بین بردن آن‌ها ضروری است. از طرفی این فرآیند به جلوگیری از جدا شدن دانه‌ها و آب‌آوری مخلوط بتنی کمک می‌کند.
مقدار هوای محبوس شده در بتن به کارایی آن بستگی دارد، به طوریکه بتن‌های با کارایی کم معمولا به تراکم بیشتری نیاز دارند. بنابراین، بتن‌هایی با اسلامپ کم (قابلیت کارایی پایین) به ویبره و تراکم بیشتری (افزایش ضربه‌های میله و افزایش زمان ویبره کردن) نسبت به بتن‌های با اسلامپ بالاتر نیاز دارند.
پرداخت بتن
پرداخت بتن به منظور بهبود کیفیت سطح بتنی و دستیابی به خواص مطلوب انجام می‌شود. این عملیات بلافاصله پس از بتن‌ریزی و تراکم بتن به کمک ویبراتور، انجام می‌گیرد. اهداف اصلی پرداخت بتن شامل موارد زیر است:
- پاک کردن بتن‌های اضافی از روی سطح
- از بین بردن ناهمواری‌ها و تراز کردن مخلوط
- ایجاد سطحی صاف و یکدست
- ایجاد نقش و بافت‌های سطحی
مراحل پرداخت بتن عبارت‌اند از:
- شمشه کشی یا تراز کردن
- تی کشی
- ماله کشی (در صورت نیاز)
- جارو کشی (در صورت نیاز)
از آنجایی که اجرای این مراحل تاثیر زیادی بر کیفیت نهایی سازه بتنی دارد، لذا این عملیات باید توسط کارگران ماهر و به کمک ابزارهای مناسب انجام شود.
عمل آوری بتن
عمل آوری یا کیورینگ بتن، فرآیندی است که به منظور حفظ رطوبت و دمای مناسب بتن پس از مخلوط کردن و ریختن آن انجام می‌شود. این عملیات اهمیت زیادی دارد، زیرا جلوگیری از افت رطوبت و حفظ دمای مناسب می‌تواند به بهبود مقاومت، دوام و کیفیت نهایی بتن کمک کند. پس از بتن ریزی و پرداخت بتن، عمل آوری آن به روش‌های متفاوتی انجام می‌شود که عبارت‌اند از:
- عمل آوری با آب
- عمل آوری عایقی
- عمل آوری با بخار آب
به طور کلی، انتخاب روش مناسب عمل آوری بتن بستگی به شرایط محیطی، نوع پروژه و زمان مورد نظر برای حصول به مقاومت مورد نیاز دارد. هر یک از این روشها می‌تواند در شرایط خاصی بهتر عمل کند، لذا باید با دقت انتخاب و اجرا شود.
انواع بتن ریزی در المان‌های سازه
عملیات بتن ریزی با توجه به عضو سازه متفاوت است و جزئیات و ریزه کاری‌هایی دارد. به‌طور کلی، انواع بتن‌ریزی و مهم‌ترین مراحل در اجرای سازه‌های بتنی به بخش‌های زیر تقسیم می‌شود:
- بتن ریزی فونداسیون
- بتن ریزی تیر
- بتن ریزی ستون
- بتن ریزی سقف یا کف
- بتن ریزی دیوار برشی و حائل
بتن ریزی در شرایط خاص
منظور از بتن‌ریزی در شرایط خاص، اجرای عملیات ریختن بتن در شرایط محیطی یا ساختاری غیرعادی یا چالش‌برانگیز است. از شرایط خاص می‌توان به شرایط جوی متغییر، حجم و بزرگی پروژه و سایر موارد زیر اشاره کرد.
بتن ریزی در شرایط جوی مختلف
ریختن بتن در شرایط جوی مختلف با توجه به دما، میزان رطوبت و تغییرات آب و هوایی زیر انجام می‌شود که هر یک باید مطابق با اصول و ضوابط تعریف شده طبق مبحث نهم مقررات ملی ساختمان و آیین نامه بتن ایران (آبا) باشد.
- بتن ریزی در هوای سرد
- بتن ریزی در هوای گرم
- بتن ریزی در هوای بارانی
- بتن ریزی در باد شدید
بتن ریزی حجیم
بتن‌ریزی حجیم به فرآیند ریختن بتن در مقادیر زیاد و در سازه‌هایی مانند سدها، پایه‌های بزرگ و ساختمان‌های عظیم اشاره دارد. در چنین پروژه‌هایی، حجم بالای بتن می‌تواند منجر به مشکلاتی از جمله گرمای هیدراتاسیون زیاد و ترک‌خوردگی شود.
ممکن است در بتن‌ریزی حجیم ایجاد اتصال سرد بین لایه‌های مختلف بتن رخ دهد. به زبان ساده‌تر وقتی لایه جدیدی روی لایه قبلی ریخته می‌شود، ممکن است این دو لایه به خوبی با هم ترکیب نشوند. برای جلوگیری از این مشکل، می‌توان از سیمان پرتلند نوع ۴ استفاده کرد یا از روش‌هایی بهره برد که گیرش سیمان را به تاخیر بیندازد. این کار باعث می‌شود لایه قبلی بتنی به طور کامل سفت نشده و در نتیجه اتصال بین لایه جدید و لایه قبلی به خوبی برقرار شود.
بتن ریزی سطح شیب دار
بتن‌ریزی سطوح شیب دار مانند سقف‌های شیبدار یا دیواره‌های مایل نیازمند دقت و تکنیک‌های خاصی است تا اطمینان حاصل شود که بتن به درستی به داخل قالب‌ها ریخته شده و در حین خشک شدن دچار افتادگی یا نشت نمی‌شود. در این حالت، ریختن مخلوط بتنی باید از سمت پایین به طرف بالا انجام شود تا وزن لایه بالایی به تراکم لایه پایینی کمک کند. این روش به ویژه در بتن ریزی سطح شیب دار اهمیت دارد.
بتن ریزی زیر آب
بتن‌ریزی زیر آب همواره با چالش‌هایی مانند احتمال شسته شدن سیمان و نفوذپذیری بتن همراه است. لذا برای جلوگیری از این مشکلات، روش‌های خاصی برای بتن ریزی در زیر آب وجود دارد که به شرح زیر است:
- ریختن مخلوط زیر آب به روش پیش آکنده
- ریختن با جام های زیر آبی
- ریختن بتن با قیف و لوله ( لوله ترمی)
- بتن ریزی زیر آب با پمپ
- کار با کیسه
- بتن غیر قابل پراکنده شدن
- روش پشته پیشرو
لوازم بتن ریزی
تجهیزات بتن ریزی با توجه به روش اجرا متفاوت است، با این حال پر‌کاربردترین وسایلی که برای ریختن بتن به کار می‌رود، عبارت‌اند از:
- میکسر بتن
- پمپ
- شوت
- لوله
- ویبراتور
- ماله
- شمشه
ضوابط بتن ریزی
بر اساس مبحث نهم مقررات ملی ساختمان عملیات بتن ریزی دارای ضوابط و قوانینی است که باید در سه مرحله قبل از بتن ریزی، در حین بتن ریزی و پس از آن باید رعایت شود. این قوانین عبارت‌اند از:
قبل از بتن ریزی
- مخلوط‌ها باید حدالامکان نزدیک به محل نهایی خود ریخته شود تا از جدایی دانه‌ها بر اثر جابه‌جایی دوباره جلوگیری شود.
- اگر اسلامپ بتن کمتر از حد مجاز باشد، باید از مصرف آن خودداری کرد. در صورت نیاز، فقط با اجازه ناظر و با اضافه کردن سیمان یا مواد افزودنی، تا زمانی که مخلوط هنوز در مخلوط‌کن است، قابل اصلاح است.
- برای بتن‌هایی که در معرض یخ زدن و ذوب شدن قرار دارند، استفاده از مواد حباب‌زا الزامی است.
- فضای داخل قالب باید پیش از بتن ریزی از هر مواد اضافی و آب آزاد باید پیش از ریختن بتن از فضای داخل قالب جمع‌آوری و خارج شود.
- مصالح بنایی که در تماس با مخلوط بتنی قرار می‌گیرند، پیش از ریختن مخلوط باید با آب اشباع شوند.
- تجهیزاتی که جهت حمل مخلوط به محل نهایی ریختن آن استفاده می‌شوند، باید الزامات حمل و ریختن بتن را رعایت کنند.
حین بتن ریزی
- عملیات ریختن مخلوط بتنی باید از آغاز تا پایان به صورت تقریبا پیوسته تا تکمیل هر قسمت در محدوده مرزها یا درزهای از پیش تعیین شده ادامه یابد.
- روند ریختن مخلوط باید به صورتی باشد که مخلوط به هنگام ریختن آن و جای دادن به حالت خمیری باقی بماند و بتواند به آسانی به فضاهای بین میلگردها راه یابد.
- استفاده از لوله‌های آلومینیومی یا آلیاژ آن در پمپ کردن مجاز نیست.
- ریختن مخلوط باید با سرعتی انجام شود که مقدار مناسبی از مخلوط در محل ریختن فراهم بوده و در تمام مدت بتن ریزی، کارایی مورد نیاز جهت تراکم با تجهیزات مدنظر را داشته باشد.
- از توقف یا وقفه‌های هر چند کوتاه حین بتن ریزی خودداری کنید، زیرا سبب از بین رفتن کارایی مخلوط بتنی و ایجاد درز سرد در مراحل متوالی جای دادن آن می‌شود.
- مخلوط بتنی تا حد امکان در نزدیک‌ترین موقعیت نسبت به محل نهایی مدنظر ریخته شود تا از جدا شدگی سنگدانهها بر اثر جابه‌جایی دوباره یا روان شدن آن‌ها جلوگیری شود.
- بتنی که به مواد مضر آغشته شده یا کارایی اولیه را به حدی از دست داده که با روش‌های مدنظر قابل تراکم نیست، نباید استفاده شود.
- سطح بالایی مخلوط بتنی ریخته شده در قالب‌های قائم باید تا حد امکان افقی و تراز باشند
- روان کردن دوباره مخلوط با استفاده از افزودنی‌های روان‌کننده در محدوده تعیین شده در آیین‌نامه بتن ایران پیش از خروج از مخلوط کن مجاز است؛ مگر اینکه توسط مهندس ناظر منع شده باشد.
- تراکم مخلوط باید با وسایل و روش‌های مناسب انجام شود تا اطراف میلگردها و گوشه‌های قالب را پر کند.
بعد از بتن ریزی
- مخلوطی که به صورت نیمه سخت درآمده و گیرش آن آغاز شده یا به مواد زیان‌آور بیرونی آلوده شده، نباید در بتن ریزی قطعات سازه‌ای استفاده شود.
- سطح مخلوط ریخته شده به صورت لایه‌های افقی باید تراز باشد.
- پرداخت سطح نهایی مخلوط باید بر اساس آیین‌نامه بتن ایران انجام شود.
نکات کلیدی در بتن ریزی
از آنجایی که عملیات انتقال و ریختن بتن نقش بسزایی در کیفیت نهایی بتن و کل سازه دارد، توصیه می‌شود نکات زیر را رعایت کنید:
- تا جایی که امکان دارد مخلوط بتنی را نزدیک یا در محل ریزش نهایی نگهداری و انبار کنید.
- بتن ریزی در لایه‌های یکنواخت انجام شده و از ریختن آن در توده‌های بزرگ یا لایه‌های مایل خودداری کنید، زیرا خطر جدا‌شدگی وجود دارد.
- ضخامت لایه‌های بتن در دیوارها و ستون‌ها نباید بیش از 450 میلی‌متر باشد. ضخامت بیشتر از این مقدار به ویژه در بالای لایه سبب عدم توانایی خروج هواهای حبس شده در لایه‌های پایین حین ویبره زدن بتن می‌شود.
- در دال‌های نازک که با استفاده از لرزاننده میله‌ای متراکم شده‌اند، ضخامت لایه‌ها را به 200-150 میلی‌متر محدود کنید.
- اگر چه محدودیتی در ارتفاع که بتن از آن ریخته می‌شود، وجود ندارد، اما اگر بتن از ارتفاع زیادی ریخته شود، به ویژه در مواردی که کیفیت آن پایین است، این می‌تواند منجر به جدا شدن اجزای مخلوط (مانند سنگدانهها و سیمان) شود. بنابراین، برای حفظ کیفیت و ظاهر مناسب سازه، باید به این نکته توجه داشته باشید که ارتفاع ریختن بتن نباید زیاد باشد. دقت کنید ارتفاع مناسب بتن ریزی برای بتن بدون افزودنی طبق مبحث نهم ویرایش 1392 میزان 120 سانتی‌متر و طبق آیین نامه بتن ایران (آبا) ویرایش 1400 میزان 150 سانتی‌متر توصیه شده است.
- میزان ریختن و متراکم کردن باید هماهنگ و مساوی با یکدیگر باشند.
- مطمئن شوید که پیش از ریختن مخلوط هر لایه، لایه پیشین به خوبی متراکم شده باشد و لایه بعدی را هنگامی بریزید که هنوز لایه قبلی تحت تاثیر عمل لرزاندن است. این کار سبب به هم پیوسته شدن کامل لایه‌ها می‌شود.
- از ایجاد اتصالات سرد به خصوص در بتن ریزی‌های بزرگ جلوگیری کنید.
- در ستون‌ها و دیوارها ریختن مخلوط باید به شکلی انجام شود که به دیواره‌ها و سطوح قالب برخورد نکند. همچنین از برخورد ضربه‌های شدید به میلگردها خودداری کنید، چرا که ممکن است محلشان را تغییر دهد.
جمع بندی
بتن‌ریزی یکی از مراحل کلیدی در فرآیند ساختمان‌سازی است که تاثیر مستقیمی بر کیفیت و دوام سازه نهایی دارد. این عملیات شامل مراحل مختلفی از جمله ساخت و اختلاط بتن، قالب‌بندی، حمل، انتقال و ریختن بتن، تراکم، پرداخت و عمل‌آوری بتن است. ما در این مقاله، به تفصیل به بررسی مراحل بتن‌ریزی و نکات مربوط به آن در شرایط گوناگون پرداختیم. به‌طور کلی، استفاده از قالب‌های مناسب و رعایت نکات فنی در شرایط جوی مختلف، از جمله مهم‌ترین اصول برای به‌دست آوردن نتیجه مطلوب در بتن‌ریزی به شمار می‌آید.
در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره بتن ریزی و انواع روش‌های آن کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.
مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران
بسیار مطلب خوبی بود تشکر از سایت خوبتون
ممنون از لطف شما .موفق باشید