بخشنامه تعدیل نرخ ارز + تفسیر آخرین بخشنامه همراه با مثال عملی

آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که نوسانات ارز چه تاثیری بر قراردادهای پیمانکاری دارد؟ خسارات ناشی از افزایش نرخ ارز که به پیمانکار وارد می‌شود، چگونه قابل جبران است؟ کلید حل این مشکلات در دستورالعمل تعدیل نرخ ارز است که به خسارات ناشی از نوسانات ارز کمک می‌کند. اما نحوه محاسبه تعدیل نرخ ارز چگونه است؟ ما در این مقاله با بررسی دقیق و تفسیر بخشنامه تعدیل نرخ ارز و نحوه محاسبه آن، به تمامی این پرسش‌ها پاسخ داده‌ایم؛ پس تا انتها همراه آکادمی عمران باشید.

تعدیل نرخ ارز چیست؟

تعدیل نرخ ارز در پروژه‌های عمرانی به معنای متناسب‌سازی قیمت‌ها بر اساس تغییرات نرخ ارز در طول زمان است. به عبارت دیگر، این فرآیند با هدف جبران اثرات اقتصادی ناشی از تغییرات نرخ ارز بر هزینه‌های پروژه‌ها انجام می‌شود.

معمولاً برای پروژه‌هایی که مدت پیمان آن‌ها کمتر از سه ماه است، تعدیل به پیمان تعلق نمی‌گیرد. اما برای پروژه‌هایی که مدت زمان بیشتری دارند، ممکن است براساس بند “هـ” ماده 29 شرایط خصوصی پیمان بررسی شود که آیا این پروژه‌ها مشمول تعدیل خواهند شد یا خیر. برای آشنایی بیشتر با جزئیات تعدیل، مقاله ضریب تعدیل را مطالعه کنید.

اگر پروژه‌ای با مدت اولیه‌ی بیشتر از سه ماه باشد و در قرارداد اشاره شده باشد که تعدیل تعلق نمی‌گیرد، پیمانکار می‌تواند بر اساس بخشنامه‌های مربوط به تعدیل ارزی، خسارت ناشی از افزایش نرخ ارز را جبران کند. به عنوان مثال، اگر قیمت دلار دو برابر شود، هزینه‌های مواد اولیه مانند میلگرد نیز به همان نسبت افزایش خواهد یافت.

بخشنامه تعدیل نرخ ارز

بخشنامه تعدیل نرخ ارز به‌منظور جبران اثرات ناشی از تغییرات نرخ ارز بر پروژه‌های عمرانی و پیمان‌های دولتی تدوین شده است. این بخشنامه معمولاً به‌عنوان یک مکانیزم حمایتی برای پیمانکاران در نظر گرفته می‌شود تا بتوانند خسارات ناشی از نوسانات ارزی را مدیریت کنند.

بخشنامه تعدیل نرخ ارز نوبت سوم

این بخشنامه با موضوع دستورالعمل نحوه جبران آثار ناشی از افزایش قیمت ارز در پیمان های ریالی فاقد تعدیل در نوبت سوم مورخ 1399/10/23 به شماره 99/566539 ابلاغ شد. این دستورالعمل به استناد نظام فنی اجرایی کشور و ماده 23 قانون برنامه و بودجه و ماده 34 قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه‌ای کشور به تصویب شورای عالی فنی جهت جبران اثرات ناشی از افزایش قیمت ارز در پیمان‌هایی است که پنج شرط مشخص شده در دستورالعمل را دارند. کارفرمایان موظف‌اند از تاریخ 1399/12/29 تا 1400/01/01، این ضوابط را در پرداخت‌های خود رعایت کنند.

برای مشاهده دستورالعمل نحوه جبران آثار ناشی از افزایش قیمت ارز در پیمان‌های ریالی فاقد تعدیل – نوبت سوم روی لینک زیر کلیک کنید.

بخشنامه تعدیل نرخ ارز نوبت چهارم

به استناد آیین‌نامه نظام فنی و اجرایی یکپارچه کشور (مصوبه هیأت وزیران به شماره 25254/ ت57697 ه مورخ 08/03/1400) و ماده 23 قانون برنامه و بودجه و ماده 34 قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه‌ای کشور به تصویب شورای عالی فنی رسیده است. این دستورالعمل نیز با موضوع دستورالعمل نحوه جبران آثار ناشی از افزایش قیمت ارز در پیمانهای ریالی فاقد تعدیل (تمدید نوبت دوم و سوم)، به منظور تمدید بخشنامه‌های شماره 330220/99 مورخ 1399/06/26 (نوبت دوم) و شماره 566539/99 مورخ 1399/10/23 (نوبت سوم) تدوین شده و با حفظ شرایط درج شده در دستورالعمل‌های قبلی و پس از اعمال تغییراتی از نوع گروه اول (لازم‌الاجرا) ابلاغ شده است. توجه داشته باشید که دوره کارکرد بخشنامه به 1399/01/01 تا 1402/12/29 تغییر پیدا کرده است.

جهت دانلود آخرین بخشنامه تعدیل نرخ ارز بر روی لینک زیر کلیک کنید.

تفسیر بخشنامه تعدیل نرخ ارز

این بخشنامه با شرایط و ضوابط مشخص در 18 ماده (در نوبت چهارم ماده 16 حذف شد) به همراه روش‌های محاسبه تعدیل ارز می‌تواند بسته به نوع پروژه برای مدیریت تأثیرات منفی تغییرات نرخ ارز بر هزینه‌ها به پیمانکاران کمک کند.

تعدیل ارزی به چه پروژه‌هایی تعلق می گیرد؟

طبق بخشنامه دستورالعمل نحوه جبران آثار ناشی از افزایش قیمت ارز در پیمان‌های ریالی فاقد تعدیل – نوبت سوم در تاریخ 1399/10/23، تعدیل ارزی به پیمان‌هایی تعلق می‌گیرد که 5 شرط زیر را داشته باشند.

• موضوع پیمان، طرح‌ها و پروژه‌های مربوط به مدیریت، پدیدآوری و بهره‌برداری طرح‌ها و پروژه‌های سرمایه‌گذاری کشور و موضوع ماده 3 آیین‌نامه نظام فنی و اجرایی یکپارچه کشور باشد.
• دستگاه‌های موضوع ماده 5 قانون مدیریت خدمات کشوری و همچنین سایر اشخاص حقوقی که تمام یا قسمتی از اعتبارات آن‌ها از محل وجوه عمومی (ماده ۱۳ قانون محاسبات عمومی کشور) تأمین می‌گردد، در مصرف اعتبارات مذکور ملزم به رعایت این دستورالعمل می‌باشند.

تبصره: کلیه اشخاص حقوقی که جزء کارفرمایان مشمول این بند نمی‌باشند، در صورت ابلاغ مقام دارای اختیار، امکان استفاده از ضوابط این دستور‌العمل را خواهند داشت.

• مبلغ پیمان ریالی یا ریالی-ارزی باشد.

تبصره: درصورتی‌که تمام یا بخشی از مبلغ پیمان ریالی باشد، می‌تواند مشمول استفاده از این دستورالعمل قرار گیرد.

• پیمان فاقد هرگونه تعدیل نرخ و یا مابه‌التفاوت (به جز مواد 5، 7، 10) باشد.
• آخرین مهلت ارائه پیشنهاد قیمت از سوی پیمانکار برای پیمان منعقده از 1399/01/01 تا 1402/12/29 باشد.

نحوه محاسبه تعدیل نرخ ارز

مطابق با بخشنامه تعدیل جبران نرخ ارز نوبت سوم، برای محاسبه تعدیل نرخ ارز از دو روش اصلی زیر و حتی روش ترکیبی استفاده می‌شود.

• روش الف (تعیین تفاوت قیمت ارز)
• روش ب (تعیین تعدیل نرخ پیمان‌ها بر اثر تغییر قیمت ارز)
• ترکیب روش الف و ب

پیمانکاران می‌توانند یکی از دو روش یا حتی ترکیبی از هر دو را برای جبران تغییرات نرخ ارز استفاده کند. پیمانکار با صرف زمان و کمی دقت می‌تواند روشی را برگزیند که بیشترین سود مالی را داشته باشد.

دقت داشته باشید اگرچه ممکن است هر ساله با انتشار دستورالعمل جدیدی، برخی ریزه کاری‌های دو روش الف و ب تغییر کند، اما کلیات آن‌ها همواره ثابت است.

روش الف) تعیین تفاوت قیمت ارز

از این روش برای محاسبه و پرداخت مبالغ جبرانی ناشی از افزایش قیمت ارز در پیمان‌های فاقد تعدیل و هر گونه ما به التفاوت استفاده می‌شود.

توجه داشته باشید در این روش خرید اقلام مورد نیاز به عهده پیمانکار است. مثل خرید مواد، قطعات، تجهیزات و خدمات موضوع قرارداد که باید با سهم ارزبری رابطه مستقیم داشته باشند تا تعدیل ارزی به آن‌ها تعلق گیرد.

اگر پیمانکار در زمانی که باید خرید را انجام می‌داده، تعلل کند، ما به التفاوت افزایش نرخ را کارفرما پرداخت نمی‌کند. برای مثال اگر قرار باشد خریدی را در مهر ماه که دلار 50 هزار تومان بوده انجام دهد اما در آبان ماه که دلار 55 هزار تومان شده انجام دهد، کارفرما مابه التفاوت 5 هزار تومان تعلل پیمانکار را نمی‌پردازد.

در این گونه قراردادها فرمول محاسبه تعدیل نرخ ارز و تفاوت قیمت ارز از رابطه زیر تعیین می‌شود که در ادامه به توضیح هر پارامتر آن می‌پردازیم.

M: مبلغ جبرانی ناشی از اعمال این دستورالعمل بر حسب ریال که کارفرما به پیمانکار می‌پردازد.

دقت داشته باشید در صورتی که کاهش نرخ ارز داشته باشیم (مثلا نرخ یورو در هنگام قرارداد 71 هزار تومان بوده ولی الان 70 هزار تومان شده) آنگاه مبلغ جبرانی محاسبه شده (M) بر اساس ضوابط یاد شده در هر دوره (نقل و انتقال پول) منفی می‌شود که در این شرایط ، این مبلغ را برابر صفر در نظر می‌گیریم.

˳C: قیمت ارز در صورتی که آخرین مهلت پیشنهاد قیمت پیمانکار قبل از 1399/1/1 باشد، میانگین نرخ فروش حواله منتشره در سامانه سنا (www.sanarate.ir) در اسفند 1398 (به مبلغ 150405 ریال بر مبنای نرخ یورو) و برای تاریخ‌های پس از آن، میانگین نرخ فروش حواله یورو منتشره در سامانه مذکور در مدت 7 روز کاری قبل از آخرین مهلت ارائه پیشنهاد قیمت است.

توجه داشته باشید که قیمت‌ها بر مبنای نرخ یورو است و سایر ارزها با نسبت تبدیل به نرخ رسمی اعلامی بانک مرکزی به صورت میانگین در ماه مورد نظر تبدیل می‌شوند.

Cᵢ: قیمت ارز در زمان انتقال برای فروشنده خارج از کشور یا ورود کالا به کارگاه (هرکدام که زودتر باشد)، بر اساس نرخ فروش حواله منتشره در سامانه سنا (www.sanarate.ir) تعیین می‌شود.

r: در پیمان‌هایی که آخرین مهلت ارائه پیشنهاد قیمت قبل از 1399/1/1 باشد، عبارت است از تعداد ماه سپری شده از 1399/1/1 تا تاریخ تعیین Cᵢ

برای مثال در صورتی که انتقال ارز در مرداد ماه 1399 باشد، آنگاه r  برابر با 5 است.

اما در پیمان‌هایی که آخرین مهلت ارائه پیشنهاد قیمت پیمانکار در حد فاصل 1399/1/1 تا 1399/3/31 باشد r عبارت است از تعداد ماه سپری شده از ماهی که آخرین مهلت پیشنهاد قیمت پیمانکار در آن واقع شده است تا تاریخ Cᵢ .

برای مثال در صورتی که آخرین مهلت ارائه پیشنهاد قیمت پیمانکار در اردیبهشت 1399 باشد و انتقال ارز در مرداد 1399 انجام شده باشد، آنگاه r برابر با 3 است.

به این نکته دقت داشته باشید که مقدار r در مدت اولیه پیمان و تاخیرات غیر مجاز، افزایش می‌یابد و برای موارد انتقال ارز به فروشنده خارجی یا ورود کالا (هر کدام که زودتر باشد) در دوره تاخیرات مجاز افزایش نمی‌یابد.

F: ضریب مربوط به جبران هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم (مثل ثبت سفارش، تبدیل نرخ ارز، انتقال اعتبار اسنادی به بانک‌های مورد قبول فروشنده خارجی و هزینه‌های کارگذاری بانک ایرانی) است.

این ضریب برای پیمان‌هایی با ضوابط بیمه عمرانی و قراردادهای خرید، برابر 1.15 و برای پیمان‌های غیر عمرانی برابر 1.2 است.

N: برابر است با مقدار قابل پیش بینی افزایش ماهانه نرخ ارز که طبق جدول 1 تعیین می‌شود.

P: ارزش ریالی کالای خارجی خریداری شده است که به سه روش محاسبه می‌شود.

• مبلغ ریالی ثبت سفارش شده
• ارز معامله شده به روش مورد تأیید کتبی کارفرما
• مبلغ بخش مورد نظر ذکر شده در قرارداد تقسیم بر 1.06

مثال تعیین تفاوت قیمت ارز

اگر آخرین مهلت پیشنهاد قیمت پیمانکار برای پیمانی عمرانی، در تاریخ 23 فروردین 99 و زمان انتقال ارز در تاریخ 23 اردیبهشت 99 باشد، آنگاه:

ریال C˳ = 171000

طبق میانگین نرخ فروش ارز در هفت روز کاری قبل از آن که در سامانه سنا ثبت شده، ˳C برابر با 17100 تومان می‌شود.

ریال Cᵢ = 180000

این مقدار با توجه به نرخ فروش ارز در تاریخ 23 اردیبهشت 99، ثبت شده در سامانه سنا به دست می‌آید.

r = 1

چون آخرین مهلت ارائه پیشنهاد قیمت پیمانکار در حد فاصل 1399/01/01 تا 1399/03/31 است، r تعداد ماه سپری شده از ماهی که آخرین مهلت پیشنهاد قیمت پیمانکار در آن واقع شده است (فروردین ماه)  تا تاریخ  Cᵢ (اردیبهشت ماه) می‌شود.

F = 1.15

چون در مثال بالا ذکر شده است قرارداد عمرانی است.

N = 0.025

طبق جدول شماره 1 که برای سه ماهه اول 99 گفته شده است.

ریال P = 171000000

برای محاسبه آن، قیمت کالای خریداری شده (مثلا 1000 یورو) را در ˳C ضرب می‌کنیم.

در آخر طبق فرمول گفته شده در روش “الف” مقدار M برابر 5433750 ریال می‌شود.

روش ب) تعیین تعدیل نرخ پیمان‌ها بر اثر تغییر قیمت ارز

از این روش برای جبران نرخ ارز در پیمان‌های فاقد تعدیل که پرداخت صورت وضعیت کارکرد آن‌ها براساس فهرست بهای پایه است استفاده می‌شود.

این روش ساده‌تر از روش “الف” است و معمولا برای محاسبه تعدیل ارزی از آن استفاده می‌کنند.

در این پیمان‌ها، پیمانکار صورتحساب جداگانه‌ای برای کارهای انجام شده که مشمول این دستورالعمل است، همراه با صورت وضعیت کارهای انجام شده موضوع پیمان، تهیه و ارائه می‌کند.

در شرایطی که پیمان شامل 5 شرطی که در ابتدای مقاله گفتیم باشد، مبلغ این صورتحساب از رابطه زیر تعیین می‌شود:

αᵢ: ضریب جبرانی است. باید توجه کنید که ضریب مذکور نمی‌تواند منفی شود و در این صورت معادل صفر در نظر گرفته می‌شود.

Sᵢ: شاخص دوره انجام کار است.

تا اعلام شاخص‌های تعدیل قطعی دوره انجام کار، مبلغ جبرانی موضوع این بخشنامه، با استفاده از آخرین شاخص‌های ابلاغ شده مربوط (قطعی یا موقت)، محاسبه و به صورت علی‌الحساب پرداخت می‌شود.

با اعلام شاخص‌های قطعی دوره انجام کار، مبلغ فوق طبق این دستورالعمل محاسبه و مبالغ آن به صورت قطعی به حساب پیمانکار واریز می‌گردد.

˳S: شاخص دوره پایه (سه ماهه چهارم سال ۱۳۹۸) است.

طبق ماده 10 بخشنامه دستورالعمل نحوه جبران آثار ناشی از افزایش قیمت ارز در پیمان‌های ریالی فاقد تعدیل – نوبت سوم سال 99، در پیمان‌های مشمول تعدیل که از شاخص‌های رشته‌ای جهت پرداخت تعدیل استفاده می‌شود، با درخواست پیمانکار و موافقت کارفرما به منظور محاسبه تعدیل می‌توان از شاخص‌های گروهی (فصلی) مناسب و مرتبط به جای شاخص‌های رشته‌ای استفاده نمود.

توجه داشته باشید که در این‌صورت، پس از انجام تغییر، امکان تغییر مجدد و برگشت به حالت قبل وجود ندارد.

B: مقدار تورم فرضی به میزان درج شده در جدول شماره 2 در نظر گرفته می‌شود.

Z: در پیمان‌هایی که آخرین مهلت ارائه پیشنهاد قیمت قبل از 1399/01/01 باشد، عبارت است از تعداد ماه سپری شده از 1399/01/01 تا تاریخ انجام کار. (برای مثال در صورتی که فعالیت مربوط در مرداد 1399 انجام شده باشد آنگاه Z=5)

اما در پیمان‌هایی که آخرین مهلت ارائه پیشنهاد قیمت پیمانکار در حد فاصل 1399/01/01 تا 1399/03/31 باشد، Z عبارت است از تعداد ماه سپری شده از ماهی که آخرین مهلت پیشنهاد قیمت پیمانکار در آن واقع شده است تا تاریخ انجام کار (برای مثال در صورتی که آخرین مهلت ارائه پیشنهاد قیمت پیمانکار در اردیبهشت 1399 باشد و فعالیت مربوط در مرداد 1399 انجام شده باشد آنگاه Z = 3)

در صورتی که فاصله زمانی آخرین مهلت ارائه پیشنهاد قیمت تا تاریخ ابلاغ قرارداد بیش از سه ماه باشد، ما به التفاوت مدت مذکور (در صورتی که طولانی شدن مدت مذکور خارج از قصور پیمانکار باشد) از مقدار Z  کسر می‌گردد.

اما طبق بخشنامه دستورالعمل نحوه جبران آثار ناشی از افزایش قیمت ارز در پیمان‌های ریالی فاقد تعدیل مورخ 1399/06/26، برای محاسبه تعدیل ارزی به روش “ب” از فرمول زیر استفاده می‌کنیم.

αᵢ: ضریب جبرانی است. باید توجه کنید که ضریب مذکور نمی‌تواند منفی شود و در این صورت معادل صفر درنظر گرفته می‌شود.

Sᵢ: شاخص دوره انجام کار است.

˳S: شاخص دوره پایه است.

t: این ضریب طبق جدول زیر جاگذاری می‌شود.

مثال تعیین تعدیل نرخ پیمان‌ها بر اثر تغییر قیمت ارز

ما به التفاوت دو کارکرد متوالی در یک فصل (مثلا کارکرد 9 و 10) برابر 1000000000 ریال  و شاخص دوره پایه (˳S) طبق سه ماهه چهارم سال 97 فهرست بهای راه و باند، برابر با 820 و شاخص دوره انجام کار (Sᵢ) ، طبق سه ماهه اول سال 99 فهرست بهای راه باند، برابر 1240 است.

با توجه به جدول شماره 4، مقدار t برابر 1.38 است.

0.1321 = 1.38 – ( 1240/820) = αᵢ

با ضرب این ضریب در مقدار اولیه، مقدار ما به التفاوت آن برابر 132195121 ریال می‌شود.

روش ترکیبی

سوالی که در اینجا ممکن است برایتان پیش آید این است که برای تعدیل ارزی تجهیزات و کالاهای تخصصی که در داخل کشور تولید شده، ولی قطعات اصلی و مواد اولیه آن‌ها از خارج کشور تأمین می‌شود و امکان انطباق صحیح آن‌ها با رشته و فصول تعدیل ابلاغی سازمان برنامه و بودجه کشور وجود ندارد، از کدام روش باید استفاده کرد؟

در پاسخ باید بگوییم در این شرایط باید از روش ترکیبی استفاده ‌کنیم. به این صورت که برای بخش ارزبر تجهیزات فوق از روش “الف” و برای مازاد بر آن، از روش “ب” استفاده می‌کنیم.

جمع بندی

تعدیل نرخ ارز یکی از مهم‌ترین ابزارهای مدیریت اثرات نوسانات ارزی در قراردادهای پیمانکاری است که به‌ویژه در پروژه‌های عمرانی با مدت طولانی کاربرد دارد. این فرآیند با هدف جبران خسارات ناشی از تغییرات نرخ ارز طراحی شده و شامل دستورالعمل‌هایی است که بر اساس قوانین و بخشنامه‌های مرتبط اجرایی می‌شوند. مطابق این دستورالعمل‌ها، پیمان‌هایی که فاقد تعدیل نرخ هستند، تحت شرایط مشخص از این مکانیزم بهره‌مند می‌شوند. روش‌های محاسبه تعدیل نرخ ارز شامل تعیین تفاوت قیمت ارز و تعدیل نرخ پیمان‌ها است که ما در این مطلب به جزئیات آن پرداختیم.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره تعدیل نرخ ارز کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری