تعدیل یعنی چه ؟! صفر تا صد فرمول و ضریب تعدیل در یک مقاله

تا به حال با خود فکر کرده‌اید تعدیل یعنی چه ؟ یا این که اصلا ضریب تعدیل چیست؟ آیا می‌دانید تعدیل آحاد بها و فرمول آن چگونه محاسبه می‌شود؟! تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا علاوه بر رسیدن به پاسخ سوال تعدیل یعنی چه با با تمام ریزه کاری‌های این مبحث آشنا شده و با دست پر از آکادمی عمران خارج شوید.

 

تعدیل یعنی چه 

شاید برایتان سوال پیش آمده باشد که تعدیل یعنی چه ؟ در پاسخ باید بگوییم که تعدیل در لغت به معنای معتدل کردن، تقسیم کردن از روی عدالت، برابر کردن و هم تراز کردن است اما در عرف پروژه‌های عمرانی به معنای متناسب کردن قیمت های قرارداد در مدت اجرا با شرایط روز است.

برای اینکه متوجه شویم به پروژه‌ای تعدیل تعلق می‌گیرد یا خیر، باید به شرایط خصوصی پیمان، ماده 29 بند (ه) مراجعه کنیم.

در شکل زیرنمونه‌ای از این بند را مشاهده می‌کنید.

در پروژه‌های عمرانی معمولاً قرارداد بر مبنای قیمت‌های فهرست بهای مختص زمان قرارداد تنظیم می‌شود.

اما چگونگی پرداخت مبلغ مابه التفاوت زمان انجام کار و زمان قرارداد که جهت تعدیل کردن قیمت‌ها انجام می‌شود در ماده (29-ه) شرایط خصوصی قرارداد قید می‌گردد.

اگر مایل هستید با مثال‌های بیشتری از مباحث دفتر فنی آشنا شده و به تمام قواعد و اصول این مباحث تسلط پیدا کنید حتما به آموزش دفتر فنی آکادمی عمران سر بزنید.

دقت داشته باشید در صورت عدم پیش‌بینی تعدیل در شرایط خصوصی پیمان، با توجه به لزوم رعایت ماده (29-ه) شرایط عمومی پیمان، تعدیلی به پیمان تعلق نمی‌گیرد.

در تصویر زیر یک نمونه دیگر از ماده 29 بند ه شرایط خصوصی را مشاهده می‌کنید.

بخشنامه نحوه محاسبه تعدیل نرخ پیمان

حالا که متوجه شدیم تعدیل یعنی چه باید بگوییم اولین بخشنامه به شماره 2/1290-7020/5-1 مورخ 1356/06/07 توسط سازمان برنامه و بودجه قبل از انقلاب ارائه شد. 

در تاریخ 1358/11/27 شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران بنا به پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه، به دستگا‌ه‌های اجرایی اجازه داد تا قراردادهایی را که با توجه به مفاد بخشنامه قبل از انقلاب سازمان برنامه و بودجه (شماره 2/1290-7020/5-1 مورخ 1356/06/07) مورد تعدیل قرار گرفته‌اند مجدداً مورد بررسی قرار داده و چنانچه تعدیل این گونه قراردادها را ضروری و به مصلحت تشخیص دهند با رعایت ضوابط و مقررات اعلام شده سازمان برنامه و بودجه محاسبه و پرداخت کنند.

در تاریخ 1363/07/11 و بنا به پیشنهاد هیات وزیران رسیدگی و تصویب کلیه ضوابط و مقررات مربوطه به تعدیل آحاد بها به شورای عالی فنی واگذار شد.

در حال حاضر بخشنامه 101/173073 مورخ 1382/09/15 مبنای پرداخت تعدیل قراردادهای مشمول قرار گرفته است.

 

دانلود دستورالعمل نحوه تعدیل آحاد بها پیمان

 

دستورالعمل تعدیل یعنی چه

قراردادهایی که مشمول تعدیل می‌شوند طبق این دستورالعمل محاسبه و پرداخت می‌گردند. در ابتدا به تعریف چند اصطلاح مهم می‌پردازیم:

دوره: به سه ماهه‌های منتهی به خرداد، شهریور، آذر یا اسفند گفته می‌شود.

 

شاخص: عددی است که متوسط تغییرات قیمت هر دوره را نسبت به دوره پایه نشان می‌دهد.

 

متناسب کردن قیمت‌های قرارداد در مدت اجرا با شرایط روز، با استفاده از شاخص‌های تعدیل آحاد بها انجام می‌شود.

شاخص‌های تعدیل نرخ پیمان در دوره‌های سه ماهه توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی (سازمان برنامه و بودجه) هر سه ماه یکبار اعلام می‌گردند. قیمت‌های اعلام شده بیشتر با استفاده از مبانی قیمت‌های مواد و مصالح، دستمزد، ماشین آلات و حمل و نقل تعیین می‌شود.

پیشنهاد می‌کنیم برای اطلاع  و آشنایی بیشتر با این مفاهیم، حتما به مقاله ” شاخص میانگین در تعدیل “ سر بزنید.

 

دوره پایه: دوره‌ای که تمامی شاخص‌های مربوط به آن عدد 100 است. در واقع دوره پایه دوره‌ای است که شاخص‌های پیمان بر اساس قیمت‌های آن دوره تعیین شده است.

به طور مثال سه ماهه چهارم سال 81 مبنای اولیه بوده و تمامی شاخص‌های آن دوره عدد 100 داشته است. از سه ماه اول سال 82 شاخص‌ها نسبت به آن تعیین شده‌اند.

 

فهرست بها: به هر یک از فهرست‌های واحد بهای پایه در رشته‌های مختلف که از طرف سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ابلاغ می‌گردد، گفته می‌شود.

برای مشاهده و دانلود فهرست بهای رشته‌های مختلف به مقاله ” انواع فهرست بها “ سر بزنید.

 

کارکرد دوره: مبلغ کارهای انجام شده طی آن دوره شامل عملیات اجرایی، مصالح پای کار و هزینه تجهز و برچیدن کارگاه است.

 

مبلغ کارکرد صورت وضعیت: تفاوت مبلغ صورت وضعیت مورد نظر با صورت وضعیت قبلی برای هر فصل از هریک از فهرست‌های منضم به پیمان است.

 

کارهای جدید: کارهایی که پس از انعقاد پیمان، در حین اجرای عملیات و در چارچوب موضوع پیمان به پیمانکار ابلاغ می‌شوند و برای آن‌ها قیمت و مقدار در فهرست بهای منضم به پیمان پیش بینی نشده است.

 

مدت پیمان: مدت اولیه پیمان با احتساب تاخیرهای مجاز (تمدید مدت)، خارج از قصور پیمانکار

 

تاخیر مجاز: آن بخش از تطویل مدت پیمان که خارج از قصور پیمانکار باشد.

 

تاخیر غیرمجاز: آن بخش از تطویل مدت پیمان که ناشی از قصور پیمانکار باشد. برای مطالعه بیشتر در مورد تاخیرات مجاز و غیر مجاز به مقاله ” بخشنامه تاخیرات مجاز پیمانکار “ سر بزنید.

 

ضریب تعدیل یعنی چه

تا اینجا مقاله فهمیدیم که تعدیل یعنی چه. حالا باید پیش از شرح فرمول این ضریب ابتدا با شاخص دوره انجام کار و شاخص مبنای پیمان آشنا شوید.

شاخص دوره انجام کار

کار در هر ماهی از سال صورت گرفته باشد، شاخص دوره انجام کار، همان دوره سه ماهه می‌شود. برای تفهیم بیشتر یک مثال می‌زنیم.

مثلا اگر کاری در دی ماه انجام شده باشد، شاخص دوره انجام کار، شاخص سه ماهه چهارم آن سال می‌شود.

 

شاخص مبنا پیمان

به طور کلی از شاخص مبنا پیمان در دو صورت استفاده می‌کنیم:

حالت اول استفاده از شاخص مبنا در مناقصه است.

به این شکل که شاخص مبنا پیمان یک دوره سه ماهه قبل از دوره سه ماهه‌ای که آخرین روز مهلت تعیین شده توسط  کارفرما برای تسلیم پیشنهاد قیمت پیمانکار در آن واقع شده، است.

برای مثال اگر آخرین روز مهلت تعیین شده توسط کارفرما برای تسلیم پیشنهاد قیمت پیمانکار 10 مرداد ماه باشد (یعنی در دوره سه ماهه دوم)، شاخص مبنا دوره سه ماهه اول است.

حالت دوم استفاده ‌از شاخص مبنا در ترک تشریفات مناقصه است.

به این شکل که شاخص مبنا یک دوره سه ماهه قبل از دوره سه ماهه ای که پیشنهاد نهایی پیمانکار به صورت کتبی تسلیم کارفرما شده، است.

برای مثال اگر در مهرماه (یعنی در دوره سه ماهه سوم) پیشنهاد نهایی پیمانکار به صورت کتبی تسلیم کارفرما شده باشد، شاخص مبنا دوره سه ماهه دوم است.

در فیلم زیر به بررسی شاخص مبنای پیمان پرداخته‌ایم، اما برای حرفه‌ای شدن در حوزه دفتر فنی باید با نکات و اصول بیشتری آشنا شوید. فیلم زیر بخشی از ” آموزش تعدیل ” است که هر آنچه برای محاسبه آن نیاز دارید، شرح داده شده است.

این ضریب از فرمول زیر به دست می‌آید که در ادامه با اثبات آن و توضیحات بیشتر درباره‌اش می‌پردازیم.

این ضریب با سه رقم اعشار در محاسبات وارد می‌شود یعنی ابتدا با چهار رقم اعشار محاسبه می‌گردد، چنانچه رقم چهارم اعشار پنج یا بزرگتر باشد رقم چهارم حذف و یک واحد به رقم سوم اعشار اضافه می‌شود. دقت داشته‌ باشید در صورتی که رقم چهارم اعشار کوچکتر از پنج باشد، حذف می‌گردد.

اثبات فرمول این ضریب به شرح زیر است:

 ضریب 0.95 در رابطه با ضریب تعدیل یعنی چه

مقدار این ضریب در صورت وضعیت‌های موقت به صورت ثابت 0.95 در نظر گرفته می‌شود اما در صورت وضعیت قطعی این عدد وابسته به سه شرط زیر می‌تواند 0.95 ، 0.975 یا 1 باشد:

1) در پروژه‌هایی که در مدت اولیه پیمان به اتمام رسیده و تحویل موقت شوند، عدد 0.95 در رابطه ضریب تعدیل به عدد 1 تبدیل می‌شود.

2) در پروژه‌هایی که در مدت اولیه پیمان به علاوه تاخیرهای مجاز به اتمام رسیده و تحویل موقت شوند، عدد 0.95 در رابطه ضریب تعدیل به عدد 0.975 تبدیل می‌شود.

3) در پروژه‌هایی که در مدت اولیه پیمان به علاوه تاخیرهای غیرمجاز به اتمام رسیده و تحویل موقت شوند، عدد 0.95 در رابطه ضریب تعدیل ثابت باقی می‌ماند (حتی یک روز تاخیر غیرمجاز هم شامل این دستور می‌شود).

فرمول تعدیل چیست

برای محاسبه قیمت‌های تعدیل شده باید ضریب آن را با توجه به شاخص دوره انجام کار، شاخص مبنا پیمان و ضریب متغیر 0.95 در رقم هر فصل ضرب کنیم تا قیمت تعدیل شده را به دست آوریم.

با ضرب ضریب تعدیل در مبلغ صورت وضعیت، مبلغ تعدیل برای هر فصل به دست می‌آید. این مبلغ برای جبران اختلاف قیمت انجام کارها در زمان قرارداد و زمان انجام به پیمانکار پرداخت می‌شود. 

 

شاخص تعدیل در قراردادهای پیمانکاری

این شاخص‌ها برای قراردادهای پیمانکاری به شرح زیر انتخاب می‌شوند:

پیمان‌هایی که بر اساس قیمت‌های واحد پایه منعقد شده‌اند :

نحوه محاسبه شاخص تعدیل مبلغ کارکرد

شاخص مبلغ کارکرد با شاخص‌های گروهی (فصلی) فهرست بهای واحد پایه مربوطه محاسبه می‌شود.

نحوه محاسبه شاخص تعدیل تجهیز کارگاه

شاخص تجهیز کارگاه  طبق  بخشنامه سال 82، با شاخص کلی محاسبه می‌شود.

اما طبق بخشنامه 100/3517 مورخ 1386/1/19 تعدیل هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه برای پیمان‌های منعقده از تاریخ بخشنامه فوق، میانگین شاخص رشته‌ای فهرست بهای واحد منضم به پیمان و فهرست بهای واحد ابنیه ملاک عمل خواهد بود.

در پیمان‌هایی با بیش از یک فهرست بها جهت تهیه برآورد، شاخص رشته‌ای فهرستی که بالاترین برآورد را دارد، مورد استفاده در رابطه فوق خواهد بود. این اصلاح در مقدمه شاخص‌های هر دوره پس از تاریخ فوق تکرار شده است.

 

نحوه محاسبه تعدیل مصالح پایکار

مبلغ مصالح پای کار هر فهرست پایه، با شاخص گروهی فصل‌های مربوط به مصالح مورد نظر تعدیل می‌شود.

مبالغ مصالح پای کار مربوط به سیمان، شن و ماسه با شاخص‌های گروهی فصل بتن درجا در فهرست مربوطه تعدیل می‌شود.

در صورت خاتمه پیمان و طبق بند “ج” ماده 48 شرایط عمومی پیمان، اگر مصالح موجود در کارگاه بر اساس نرخ متعارف روز در تاریخ خرید با اعمال ضریب بالاسری در صورت وضعیت قطعی منظور شده باشد، مشمول تعدیل نخواهد بود.

درصورتی که مصالح توسط پیمانکار تهیه گردد، تعدیل مصالح پای کار برمبنای شاخص‌های گروهی فهارس پایه مربوط به دوره انجام عملیات اجرایی صورت وضعیتی که مصالح پای کار در آن درج گردیده است انجام می‌شود.

در صورتی که کارفرما با توافق پیمانکار شاغل، مصالح موجود خود را جهت پروژه به پیمانکار واگذار کند، تعدیل مصالح پایکار بر مبنای شاخص گروهی دوره ورود مصالح به کارگاه محاسبه می‌شود.

در موارد خاص مانند قلت مبلغ برآورد و یا غیر قابل تفکیک بودن اقلام کار به فصول فهرست بها برای استفاده از شاخص‌های گروهی، بنا به تشخیص دستگاه اجرایی می‌توان به جای شاخص گروهی از شاخص یا شاخص‌های رشته‌ای مربوط استفاده کرد.

در این صورت باید مراتب با تعیین رشته و یا رشته‌های مربوط، در اسناد و مدارک مناقصه و پیمان درج شود.

در غیر این صورت در تمام حالات برای محاسبه تعدیل از شاخص‌های گروهی برای اقلام کار و میانگین شاخص رشته‌ای فهرست بهای واحد منضم به پیمان و فهرست بهای واحد ابنیه برای تجهیز و برچیدن کارگاه طبق ضوابط این دستورالعمل استفاده خواهد شد. 

برای مطالعه بیشتر در مورد مصالح پای کار و ریزه کاری‌های آن به مقاله ” مصالح پای کار “ سر بزنید.

 

اقلام ستاره دار

اقلام ستاره دار و ردیف‌های غیر پایه که برای آن‌ها قیمت پایه تهیه نشده است و هنگام تهیه برآورد قیمت آن‌ها مطابق دستورالعمل مربوط تعیین و تصویب می‌گردد، مشابه سایر ردیف‌های فصل مربوطه تعدیل می‌شوند.

 

کارهای جدید

کارهای جدید شامل دو دسته کار می‌شوند. کارهایی که قبلا در برآورد اجرای کار ردیف داشته‌اند و ابلاغ کار جدید موجب افزایش مقادیر آن ردیف می‌گردد. مثلا 100 مترمکعب بتن ریزی، 150 متر مکعب می‌شود.

دسته دوم کارهایی هستند که در برآورد اجرای کار دیده نشده‌اند. برای اطلاع بیشتر از ریزه‌کاری‌های کار جدید و قیمت جدید به مقاله ” آیتم ستاره دار “ سر بزنید.

1) دسته اول: 

قیمت کارهای جدیدی که از فهرست بهای واحد پایه منضم به پیمان یا فهرست بهای واحد پایه‌ای که قیمت پیمان از آن انتخاب شده، با شاخص گروهی فصل مربوط تعدیل می‌گردد.

شاخص مبنای تعدیل این نوع کارها همان شاخص مبنای پیمان خواهد بود.

2) دسته دوم:

قیمت کارهای جدید در پیمان‌های منعقده براساس قیمت‌های واحد پایه که برای آن‌ها قیمت در فهرست بهای منضم به پیمان یا فهرست بهای واحد پایه‌ای که قیمت پیمان از آن گرفته شده درج نشده است، با شاخص گروهی فصل مربوطه تعدیل می‌شود.

شاخص مبنای تعدیل این نوع کارها، شاخ دوره سه ماهه‌ای است که بر اساس قیمت‌های آن دوره قیمت کار جدید تعیین و تصویب شده است.

در این حالت ابتدا قیمت کار جدید به ضریب تعدیل معکوس تقسیم می‌شود تا به قیمت‌های دوره سه ماهه مربوط به مبنای پیمان تبدیل شود. با این کار در واقع قیمت معکوس می‌گردد سپس مانند سایر ردیف‌های قیمت منضم به پیمان تعدیل می‌گردد.

 

پیمان‌هایی که فهرست بهای واحد پایه برای آن‌ها ابلاغ نشده است :

در کارهایی که بنا به عللی از قبیل شرایط ویژه، طبیعت و نوع کار، استفاده مستقیم از شاخص فهرست‌های پایه و یا روش تعدیل دستورالعمل سال 82 مناسب نیست یا تمام یا بخشی از پرداخت‌های آن‌ها ارزی است، در محاسبه تعدیل بخش ارزی، دستگاه اجرایی باید قبل از واگذاری کار، روش مورد نظر برای تعدیل قیمت این نوع کارها را طی گزارش توجیهی به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور (دبیرخانه شورای عالی فنی) پیشنهاد کند، تا پس از تصویب شورای عالی فنی، ملاک عمل قرار گیرد.

در مقاله “ بخشنامه تعدیل نرخ ارز “ به طور کامل این بخشنامه را تفسیر کرده و نکات آن را گفتیم. برای مطالعه آن روی لینک آبی رنگ کلیک کنید.

 

نحوه محاسبه تعدیل صورت وضعیت

برای محاسبه تعدیل هر صورت وضعیت، ابتدا دوره‌های مربوط به کارکرد آن صورت وضعیت مشخص شده و با استفاده از شاخص‌های گروهی (فصلی) مربوط و شاخص مبنای پیمان، ضرایب آن محاسبه می‌شوند.

مبلغ تعدیل هر فصل از حاصل ضرب ضریب تعدیل در مبلغ کارکرد صورت وضعیت آن فصل، مربوط به دوره مورد نظر به دست می‌آید.

مبلغ تعدیل صورت وضعیت حاصل جمع جبری مبالغ تعدیل کارکرد فصل‌ها، مصالح پایکار مربوط به هر فصل و تجهیز و برچیدن کارگاه تا تاریخ صورت وضعیت مورد نظر خواهد بود.

تعدیل صورت وضعیت موقت

جهت مشخص شدن شاخص‌های دوره سه ماهه، تاریخ واقعی انجام کارها در کارگاه ملاک عمل است و سایر زمان‌ها مانند تاریخ تهیه صورت وضعیت یا تاریخ ارسال آن ملاک عمل نیست.

محاسبات تعدیل اولین صورت وضعیت موقت از تاریخ شروع به کار (تاریخ نخستین صورت مجلس تحویل کارگاه) که اولین صورت وضعیت ماهانه تنظیم شده، انجام می‌گردد.

در صورتی که برای یک کارکرد زمان انجام آن معلوم نباشد تعدیل با متوسط شاخص‌های دوره‌های مربوط محاسبه می‌شود.

در صورت کاهش مبالغ صورت وضعیت نسبت به صورت وضعیت پیش از آن و منفی شدن ضریب تعدیل، با توجه به اینکه تعدیل در هر صورت وضعیت بر اساس شاخص‌های دوره‌های مربوط به خود نوشته می‌شود، چنانچه در صورت وضعیت‌ها مقادیر کار زیادتر از مقادیر واقعی درج شده باشد، ابتدا باید صورت وضعیت‌های اشتباه اصلاح شده و ضمن تأدیه (پرداخت) اصل بدهی و تعدیل پرداختی به پیمانکار بابت صورت وضعیت های اشتباه، کارکردهای اصلاح شده ملاک محاسبات قرار گیرد.

لازم به ذکر است نیازی به اصلاح صورت وضعیت کارکرد نیست. چون صورت وضعیت‌ها موقت هستند. فقط در نوشتن تعدیل نکته فوق را ملاک قرار دهید.

برای اینکه در مورد صورت وضعیت موقت بیشتر بدانید به مقاله ” نمونه صورت وضعیت موقت “ سر بزنید.

 

تعدیل مبلغ مابه التفاوت بین آخرین صورت وضعیت موقت و قطعی 

اگر مربوط به عملیات انجام شده بین تاریخ شروع پیمان و تاریخ آخرین وضعیت موقت باشد، در صورت مشخص بودن دوره انجام، طبق شاخص‌های دوره مربوط و در غیر این صورت با متوسط شاخص‌های دوره‌های مدت یاد شده تعدیل می‌شود.

برای مثال در مقاله “ بخشنامه مابه التفاوت قیر “ فرمول محاسبه آن را توضیح داده‌ایم. برای مطالعه آن روی لینک آبی کلیک کنید.

همچنین در مقاله ” صورت وضعیت قطعی “ به طور کامل در مورد صورت وضعیت قطعی و تمام ریزه کاری‌های آن صحبت می‌کنیم.

 

تعدیل صورت وضعیت منفی

در صورت کاهش مبالغ صورت وضعیت نسبت به صورت وضعیت پیش از آن و منفی شدن ضریب تعدیل، با توجه به اینکه تعدیل در هر صورت وضعیت بر اساس شاخص‌های دوره‌های مربوط به همان نوشته می‌شود، چنانچه در آن مقادیر کار زیادتر از مقادیر واقعی ذکر شده باشد، ابتدا باید صورت وضعیت‌های اشتباه را اصلاح کرده و ضمن پرداخت اصل بدهی و تعدیل پرداختی به پیمانکار بابت صورت وضعیت‌های اشتباه، کارکردهای اصلاح شده ملاک محاسبات قرار گیرد.

دقت داشته باشید که نیازی به اصلاح صورت وضعیت کارکرد نیست، چون صورت وضعیت‌ها موقت هستند و فقط در نوشتن تعدیل باید نکته گفته شده در بالا را ملاک عمل قرار دهید.

در انتهای این مقاله آموزش صورت وضعیت نویسی  و تفسیر فهرست بها به طور کامل در مورد هر آنچه که از متره و برآورد نیاز دارید، توضیح می‌دهیم. همچنین آموزش تعدیل و آموزش اتوکد نیز به عنوان هدایای ویژه در کنار این آموزش ارائه می‌شود.