تفاوت متره باز و بسته چیست؟ با مثال و فیلم

به عنوان یک مهندس عمران حتما عبارت متره کردن را شنیده‌اید. اما منظور از متره کردن چیست؟ انواع متره کدام است؟ تفاوت متره باز و بسته چیست؟ آیا فرق بین متره باز و بسته بر عددی که در نهایت بدست می‌آید اثری دارد؟ چگونه تشخیص دهیم کدام روش بهتر است؟ در این مقاله ابتدا به سوال متره چیست پاسخ داده و سپس انواع متره را بررسی می‌کنیم. در انتها به تفاوت متره باز و بسته با تمام جزئیات می‌پردازیم. با آکادمی عمران همراه باشید!

تعریف متره 

متره کردن در واقع همان متر کردن، به معنای اندازه‌گیری و محاسبه است. علم متره، تنها خاص رشته عمران نیست، بلکه از این علم در شاخه‌‌های دیگر مهندسی و حتی در کارهای روزمره مثل خرید محصولات غذایی و حتی محاسبه زمان رفتن به محل کار نیز استفاده می‌شود.

پیش از مطالعه ادامه مقاله پیشنهاد می‌کنیم فیلم زیر را در خصوص تعریف متره به زبان ساده مشاهده کنید. این فیلم تنهای بخش کوتاهی از آموزش دفتر فنی است که در آن جزئیات متره و برآورد شرح داده شده است.

اما منظور از متره کردن در پروژه‌های عمرانی، محاسبه و اندازه‌گیری مقدار مصالح مورد نیاز برای اجرای یک پروژه قبل از انجام عملیات عمرانی و مقدار مصالح به کار رفته و مصرف شده در یک پروژه، پس از اتمام آن است. معمولا این نوع محاسبات حاصل از متره کردن، در جدول‌هایی خاص مانند جدول ریز متره، خلاصه متره و غیره انجام می‌گیرد. جهت آشنایی بیشتر با اصطلاحات و سایر تعاریف متره برآورد؛ مقاله متره و برآورد پروژه را مطالعه کنید.

طوفان تخفیفی آکادمی عمران تو راهه

مشاهده جزئیات

انواع متره 

پیش از معرفی انواع متره لازم است بدانید، به متره کردن قبل از شروع پروژه اقدام، متره برآورد و به متره کردن در حین اجرای پروژه، متره صورت وضعیت گفته می‌شود.

با توجه به اینکه قرار است مصالح را با چه واحدی و برای چه نیازی اندازه‌گیری کنیم، انواع متره به دو تقسیم‌بندی می‌شود:

1. متره باز (تجزیه بها یا آنالیز بها)
2. متره بسته 

با مشاهده فیلم زیر می‌توانید تفاوت متره باز و بسته را به‌طور کامل درک کنید. این فیلم بخشی از آموزش متره و برآورد از مجموعه نخبگان دفتر فنی آکادمی عمران است که در آن به جزئیات انواع متره همراه با مثال اشاره شده است.

متره باز 

متره باز برای آنالیز قیمت پیمانکار، آیتم ستاره‌دار و قیمت جدید استفاده می‌شود در حالی که متره بسته برای صورت وضعیت نویسی کاربرد دارد. در متره باز برای انجام تجزیه هر یک از اقلام، علاوه بر محاسبه مقادیر و احجام، لازم است هزینه چهار بخش‌ نیروی انسانی، ابزار و ماشین آلات، مصالح و حمل را نیز محاسبه کرد.

اما این هزینه‌ها را از کجا باید بدست آوریم؟  در پاسخ باید بگوییم 4 راه برای به دست آوردن این قیمت‌ها وجود دارد که عبارت‌اند از:

• تجربه افراد کارگاهی
• آنالیزهای معتبر در کتب مرجع دانشگاه‌ها
• آنالیزهای منتشر شده توسط سندیکای شرکت‌های ساختمانی
• آنالیزهای منتشر شده توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور

بر همین اساس مراحل متره باز به شرح زیر است:

1. در متره باز جزئیات هر فعالیت را به دقت بررسی کرده و هر یک از موارد نیروی انسانی، ماشین آلات، مصالح و حمل مصالح را آنالیز کنید.
2. در مرحله بعد اطلاعات بدست آمده را به صورت جداگانه و به تفکیک در جداولی قرار دهید.
3. در ادامه با اعمال قیمت واحد هر یک از اقلام به صورت تفکیک شده و جمع جبری ردیف‌ها، قیمت خالص هر فعالیت بدست می‌آید.
4. پس از جمع قیمت‌های خالص هر فعالیت، قیمت خالص پروژه بدست خواهد آمد.
5. اگر به این قیمت، ضرایب مربوطه یعنی ضریب بالاسری، ضریب پیشنهادی پیمانکار، ضریب ارتفاع و ضریب سختی کار اعمال شود و حاصل با مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه جمع گردد، قیمت کل پروژه به دست می‌آید.

مثال متره باز

برای این که بهتر با مفهوم متره باز آشنا شوید در یک مثال آنالیز ردیف 080107 در فهرست بهای ابنیه 1400 یعنی آیتم تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری مشخصه  30 مگاپاسگال را شرح داده‌ایم.

مبلغ نهایی این آیتم به روش متره باز به شکل زیر بدست می‌آید:

با توجه به آنالیز بها 1400 که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید برای ردیف مورد نظر که در آنالیز بها با ردیف 11080107 مشخص شده مقادیر زیر را داریم. (عدد 11 ابتدای شماره ردیف بیان‌گر فهرست بهای ابنیه است.)

همانطور که می‌بینید ردیف‌های نیروی انسانی، ماشین آلات و ابزار، مصالح و حمل مصالح برای آیتم تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری مشخصه  30 مگاپاسگال مشخص شده است.

جهت دانلود فایل تجزیه بهای 1400 رشته ابنیه روی دکمه زیر کلیک کنید.

در ادامه این بخش برای فهم بهتر به‌طور مفصل به تکمیل جدول تجزیه بهای اقلام کار برای این آیتم پرداخته‌ایم.

نیروی انسانی

به تصویر زیر بخش نیروی انسانی در جدول آنالیز بها دقت کنید. ردیف متصدی پمپ بتن که با کد عامل 14040401 مشخص شده را در نظر بگیرید. مقدار این ردیف 0.136 نفر – ساعت است.

در این مرحله به سراغ نرخ عوامل 1400 رفته و با توجه به کد عامل متصدی پمپ بتن، ردیف آن را پیدا کرده و مقدار بهای واحد مربوط به آن یعنی 240,574 ریال را استخراج کنید.

برای دانلود فایل اکسل نرخ عوامل 1400 می‌توانید روی دکمه زیر کلیک کنید.

با توجه به اینکه در آنالیز بها، ضریب واحد برای این ردیف 1 است، با ضرب مقدار 0.136 در بهای واحد که از نرخ عوامل بدست می‌آید (مقدار آن 240,574 ریال) مقدار بهای کل را برای متصدی پمپ بتن بدست می‌آوریم. به عبارتی خواهیم داشت:

16,359 = 240,574 × 0.136

پس از اینکه بهای کل هرکدام از ردیف‌های نیروی انسانی را محاسبه کردید، مقادیر آن‌ها را با یکدیگر جمع کرده تا جمع مقادیر نیروی انسانی بدست آید.

برای نمایش کامل جداول، آن را به چپ و راست بکشید.

برای سه مورد دیگر یعنی ماشین آلات و ابزار، مصالح و حمل مصالح نیز به همین روش مقادیر آن‌ها را محاسبه کنید. به منظور درک بهتر تفاوت متره باز و بسته این مثال را به طور کامل حل کرده و مقادیر آن‌ها را در اختیارتان قرار داده‌ایم.

ماشین آلات و ابزار 

بهای کل ماشن‌آلات و ابزارها به شرح زیر است:

مصالح

بهای کل مصالح عبارت‌اند از:

حمل مصالح

بهای کل حمل مصالح مطابق جدول زیر است:

در نهایت با جمع چهار مقدار به دست آمده برای بهای کل نیروی انسانی، ماشین آلات و ابزار، مصالح و حمل مصالح طبق جدول زیر خواهیم داشت:

عدد بدست آمده با روش متره باز برای آیتم 080107 مقدار 4,115,656 ریال است که در نهایت این مقدار در حجم عملیات بتنی ضرب شده تا هزینه آن مشخص شود.

برای مثال فرض کنید به 1000 متر مکعب اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته، با مقاوت فشاری 30 مگاپاسکال نیاز دارید. برای این حجم، هزینه به ریال برابر است با:

4,115,656,000 = 1000 × 4,115,656

به عبارتی 411 میلیون و 565 هزار و 560 تومان هزینه این عملیات خواهد بود.

همانطور که مشاهده کردید در روش متره باز تک تک جزئیات محاسبه می‌شود، لذا این روش زمان‌بر بوده و به دقت بالایی نیاز دارد. حال اگر بخواهیم از روش متره بسته همین آیتم را محاسبه کنیم کافی‌ است آن را در فهرست بها پیدا کرده و از بهای واحد آن که در فهرست بها گفته شده برای محاسبه هزینه عملیات استفاده کنیم. در تصویر زیر از فهرست بها 1400 مشاهده می‌کنید که بهای این آیتم عدد 4,470,000 است. در ادامه با تفاوت متره باز و بسته در پروژه‌های عمرانی آشنا شوید.

تعریف متره بسته 

در متره بسته مقادیر کارها را با توجه به واحدهای مورد نیاز و بر اساس ترتیب ردیف‌ها و فصول فهرست بهای مورد استفاده، از روی نقشه‌ها و اسناد پیمان برای هر بخش یا ساختمان محاسبه و در جدول‌های ریز متره وارد می‌کنند.

به عبارت ساده‌تر متره بسته در پروژه‌هایی که قیمت آن‌ها بر اساس فهرست بهای منتشر شده از طرف سازمان برنامه و بودجه است کاربرد دارد. در واقع تفاوت متره و باز و بسته این است که در متره بسته مقدار هزینه نیروی انسانی مورد نیاز و ماشین آلات اهمیتی ندارد و مهندس دفترفنی فقط حجم و مقدار عملیات را محاسبه کرده و به ازای هر واحد آن پول می‌گیرد. اما در متره باز جزئیات از جمله هزینه انسانی و تجهیزات اهمیت دارد و این تفاوت اصلی متره باز و بسته محسوب می‌شود.

برای مثال پروژه‌ای داریم که با قیمت‌های مندرج در فهرست بها ابنیه سال 1403 برآورد شده و  این فهرست بها منضم به پیمان است. بنابراین دستمزد تمام کارهایی که پیمانکار در پروژه انجام می‌دهد با توجه به قیمت‌های این فهرست بها و ضرایب پیمان به پیمانکار پرداخت خواهد شد. برای محاسبه مقادیر مصرفی این کار در زمان برآورد و اجرای پروژه از روش متره بسته استفاده خواهد شد.

به عنوان مثال

• رسته: ساختمان و ساختمان صنعتی
• رشته: ابنیه سال 1402
• فصل: کارهای فولادی با میلگرد
• کد ردیف: ٠٧٠٢٠٢
• شرح ردیف: تهیه، بریدن، خم کردن و کار گذاشتن میلگرد آجدار به قطر ١٢ تا ١٨ میلیمتر، برای بتن مسلح با سیم پیچی لازم.
• واحد: کیلوگرم
• بهای واحد: ٢۵١,۵٠٠ ریال

مشخص کردن واحد هر عملیات در متره بسته

در متره بسته باید مشخص شود که هر عملیات را با چه واحدی باید محاسبه کرد. وقتی واحد مشخص شد، محاسبه مقادیر کار به توان ریاضی، مهندسی و تجربه شخصی مترور بستگی دارد که بتواند به بهترین شکل محاسبات مربوطه را انجام دهد.

در قیمت‌های واحد پایه فهرست بها، هزینه تهیه کل مصالح، ماشین آلات، نیروی انسانی، بارگیری و حمل مصالح تا پای کار و بار اندازی، اتلاف مصالح، تهیه آب، سوخت، تعمیر و استهلاک ماشین آلات برای اجرای صحیح و کامل کارها طبق نقشه و مشخصات آمده است، بنابراین برای محاسبه مقادیر مصالح مصرفی در پروژه به روش متره بسته، باید واحدهای مربوطه مشخص شود.

در این قسمت به شرح برخی از این واحدهای مربوطه می‌پردازیم.

• کارهایی که به متر مکعب محاسبه می‌شوند:

مانند عملیات خاکبرداری، خاکریزی‌ها، بتن ریزی، سنگ چینی، شفته ریزی

• کارهایی که به متر مربع محاسبه می‌شوند:

مانند اندودهای مختلف داخلی و خارجی، کاشی کاری، عایق کاری، سقف تیرچه بلوک، طاق ضربی، شیشه، آسفالت، نما سازی

• کارهایی که با متر طول محاسبه می‌شوند:

مثل قرنیزها، انواع لوله کشی‌ها، واتر استاپ

• کارهایی که با وزن محاسبه می‌شوند:

مانند کلیه عملیات فلزی، آرماتوربندی، سیمان مازاد در متر مکعب بتن

• کارهایی که با عدد محاسبه می‌شوند:

مثل کلیه ادوات برقی ، لوازم بهداشتی

• کارهایی که با ترکیب دو واحد محاسبه می‌شوند:

مثل مترمکعب/کیلومتر برای حمل مصالح حاصل از خاکبرداری و تن/کیلومتر برای حمل مازاد بر 30 کیلومتر در فصل حمل و نقل

در ادامه با ما همراه باشید تا به چگونگی متره کردن به روش بسته و همچنین تفاوت متره باز و بسته در پروژه‌ها را شرح دهیم.

مثال متره بسته

اگر در طول پروژه‌ای، نیاز به 1000 متر مکعب اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته، با مقاوت فشاری 35 مگا پاسکال داشته باشیم، هزینه این بخش از پروژه چقدر می‌شود؟

در قدم اول با توجه به فهرست بهای ابنیه سال 1402 ردیف مربوط به آن یعنی ردیف 080108 را پیدا کرده و سپس در حجم مورد نیاز ضرب می‌کنیم.

ریال 10,373,000,000 =  1000× 10,373,000

به این نکته دقت داشته باشید که به بهای واحد ذکر شده در مثال بالا، ضریب بالاسری، جز‌ء فصل، منطقه، طبقات و غیره هم که در پیمان دیده شده است، تعلق می‌گیرد. حال که با جزئیات انواع متره آشنا شدید در ادامه به بررسی فرق متره باز و بسته خواهیم پرداخت.

تفاوت متره باز و بسته چیست؟

در روش متره باز، همه جزئیات به‌صورت جداگانه اندازه‌گیری و ثبت می‌شود. این کار نیاز به زمان و دقت زیادی دارد و معمولاً برای پروژه‌های خیلی بزرگ و پیچیده مناسب نیست.

اما در روش متره بسته، جزئیات به یک مجموع کلی تبدیل می‌شود و به همین دلیل سریع‌تر و ساده‌تر است. وقتی که شما یک متره بسته انجام می‌دهید، در واقع به‌طور غیرمستقیم چندین متره باز را نیز در خود گنجانده‌اید.

بنابراین، متره باز دقیق‌تر و زمان‌برتر است، در حالی که متره بسته سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر است و برای پروژه‌های بزرگ به کار می‌رود.

معمولا در 3 حالت از متره باز استفاده می‌شود:

1. آنالیز قیمت پیشنهادی پیمان
2. آیتم ستاره دار
3. آیتم کار جدید

یکی از کاربردهای متره باز زمانی است که پیمانکار قصد ارائه پیشنهاد قیمت دارد. لذا باید ردیف‌هایی که حداقل ۸۰ درصد مبلغ برآورد را تشکیل می‌دهند مورد تحلیل و آنالیز قرار دهد. این آنالیز باید بر اساس نیروی انسانی، ماشین‌آلات، ابزار، مصالح و حمل‌ونقل انجام شود.

کاربرد دیگر متره باز زمانی است که در فهرست بهای واحد پایه، به‌عنوان مثال در رشته ابنیه ۱۴۰۳، شرح ردیف وجود ندارد یا اینکه شرح دارد، ولی قیمت نداشته باشد. در این حالت آیتمی به عنوان آیتم ستاره دار اضافه خواهیم کرد که باید در زمان برآورد توسط مشاور یا کارفرما انجام شود. در واقع مشاور و کارفرما در زمان برآورد باید برای آیتم ستاره‌دار آنالیز مناسبی ارائه دهند تا بتوانند منبع تعیین قیمت آن را مشخص کنند.

در حالت سوم از متره باز برای محاسبه هزینه اجرای یک فعالیت که در فهرست بها منضم به پیمان ردیفی برای آن دیده نشده یا مبلغ آن مشخص نشده، استفاده می‌کنند. به زبان ساده‌تر، زمانی که هزینه یک کار یا فعالیت، در برآورد اولیه دیده نشده است؛ در این صورت، پیمانکار باید قیمت جدیدی برای آن کار تعیین کرده و آنالیز مورد نیاز را ارائه دهد. برای دانلود فهرست بها واحد پایه تمامی رشته‌ها، مقاله انواع فهرست بها را مطالعه کنید.

متره بسته برای تهیه صورت وضعیت به کار می‌رود. کاربرد آن به این صورت است که ما قیمتی که مشخص شده را مانند فایل‌های فشرده، فقط با درج مقدار آن در صورت وضعیت ارائه می‌دهیم.

در متره بسته، الزامی نیست که فهرست بهای واحد پایه باشد؛ ممکن است یک شرکت خصوصی نیز فهرست بهای مخصوص خود را داشته باشد. در تهیه صورت وضعیت، قیمت واحد دوباره آنالیز نمی‌شود و ما قیمت‌ها را از منبع دیگری استخراج می‌کنیم، که در این حالت متره بسته استفاده می‌شود. در حالی که اگر قصد آنالیز قیمت را داشته باشید، متره باز استفاده می‌شود.

پس به طور خلاصه تفاوت متره باز و بسته به شرح زیر است:

جمع بندی

انواع متره کردن در پروژه‌های عمرانی به شکل باز و بسته انجام می‌شود. متره باز شامل تجزیه و تحلیل هزینه‌های نیروی انسانی، ماشین آلات، مصالح و حمل است، در حالی که در متره بسته فقط مقدار کارها با توجه به فهرست بهای پایه یل خصوصی محاسبه می‌شود. به‌طور کلی، از متره باز در آنالیز قیمت پیمانکار، اقلام ستاره‌دار و قیمت جدید استفاده می‌شود. در حالی که متره بسته در صورت وضعیت نویسی کاربرد دارد. در نهایت، متره بسته به سرعت قیمت نهایی را ارائه می‌دهد، در حالی که متره باز نیازمند دقت و زمان بیشتری است و خروجی دقیق‌تری ارائه می‌دهد.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره تفاوت متره باز و بسته کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری