ضمانت اجرایی قرارداد مشارکت در ساخت و تعهدات سازنده از صفر تا صد

اگر در مقام مالک زمین یا خانه کلنگی هستید، شاید جهت مشارکت در ساخت به شما پیشنهاد داده شود! آیا از خطرات و عواقب این کار می‌ترسید؟! با تعهد شرکت سازنده نسبت به شما آشنا هستید؟ ضمانت اجرایی قرارداد مشارکت در ساخت می‌تواند بسیاری از خطرات و کلاهبرداری‌ها را کاهش دهد.

در هر قراردادی مانند مشارکت در ساخت، طرفین قرارداد تعهداتی را در قبال یکدیگر تضمین می‌کنند. تعهد بدون ضمانت اجرایی قرارداد مشارکت در ساخت امری بیهوده است. ما در این مقاله از آکادمی عمران به شما کمک می‌کنیم که چطور ریسک مشارکت در ساخت به حداقل برسانید و به بررسی انواع تعهدات سازنده در قرارداد مشارکت در ساخت مانند چک تضمین مشارکت در ساخت می‌پردازیم.

ضمانت اجرایی قرارداد مشارکت در ساخت

پیش از مطالعه ادامه مقاله فیلم زیر را که بخشی از گام پنجم آموزش نظارت ساختمان است، مشاهده کنید.

مشارکت در ساخت فقط بر پایه تعهدات و ضمانت‌ها از سوی طرفین قرارداد مخصوصا سازنده است. در مقاله “ صفر تا صد مشارکت در ساخت “ به طور کامل درباره تمام نکات این موضوع صحبت کردیم. برای مطالعه آن روی لینک آبی کلیک کنید.

هنگامی که قراردادی بسته می‌شود، به ویژه اگر موضوع آن انجام کار یا ساختن چیزی باشد، برای متعهدله (کسی که تعهد به نفع او انجام یافته و مقابل متعهد قرار می‌گیرد) همواره این تردید وجود دارد که ممکن است با عدم یا تأخیر یا نقص در اجرای تعهد از سوی متعهد مواجه شود. در این موارد، جبران خسارت چاره‌ساز است؛ اما این که خسارت ذکر شده از کجا تأمین و پرداخت می‌شود، مسئله مهمی است.

اگر قرار باشد متعهدله پس از وقوع هر یک از تخلفات از طرف متعهد، به دادگاه مراجعه کرده و هزینه زمانی و مالی کند، حتی اگر به اصل حق خود برسد، با توجه به طول مدت رسیدگی و کاهش ارزش پول، در حقیقت چیزی به دست نمی آورد. در نتیجه باید با تدابیر و پیش‌بینی‌های مناسب، جبران خسارات در مدت کوتاه و حتی بدون طرح دعوا، صورت بگیرد. برای رسیدن به این اهداف، از متعهد ضمانت گرفته می‌شود.

تضمین به معنای دادن وثیقه است. این وثیقه می‌تواند به صورت وجه نقد، جنس و سپردن ضامن باشد.

انواع تضمین سازنده در قرارداد مشارکت در ساخت

در نظر گرفتن احتمال بروز اختلاف در مشارکت در ساخت و گرفتن تضمین از سازنده برای پیشگیری از چالش‌های حقوقی توصیه می‌شود. انواع تضامینی که ممکن است سازنده در جریان ضمانت اجرایی قرارداد مشارکت در ساخت ارائه دهد، شامل موارد زیر است:

• تضمین حسن انجام کار 
• تضمین مربوط به خسارت تأخیر انجام تعهد 
• تضمین سرمایه

1) تضمین حسن انجام کار 

ممکن است سازنده از نظر به کار بردن مصالح و یا اجرای صحیح عملیات ساخت و ساز، به تعهدات قراردادی و یا متعارف عمل نکند. به همین دلیل باید در این باره ضمانت‌‌هایی از او گرفت تا در صورت تخلف، مالک زمین بتواند خسارت مربوط به خود را وصول کند.

ضمانت حسن انجام کار معمولا حاوی پیش بینی‌هایی است که به ضامن اجازه اصلاح نقص، تکمیل قرارداد ساختمانی یا پرداخت به مالک زمین برای تکمیل قرارداد را تا حد معین شده در ضمانت نامه، می‌دهد. باید دقت کرد که مبنا و منشأ حقوقی مطالبه در چنین موقعی، خسارت تخلف از انجام تعهد نیست، بلکه در واقع ارش عیب است که نحوه محاسبه ی آن بر طبق ماده ۲۷ قانون مدنی است.

زمانی که تضمین حسن انجام کار داده می‌شود، در اصل سازنده متعهد می‌شود که کارش را به خوبی انجام دهد و اگر در کارش نقص یا عیبی بود باید خسارت دهد که به این خسارت، ارش عیب می‌گویند. یعنی مابه التفاوت اجرای سالم و اجرای معیوبی که انجام شده، باید پرداخت شود. این خسارت به معنای تخلف از انجام تعهد شرکت سازنده نیست زیرا اون تعهد صورت گرفته ولی معیوب است و نقص دارد.

اگر نقص مربوط به کمیت باشد، سازنده مجبور به رفع نقایص می‌شود و در صورت استنکاف، مالک زمین با مجوز دادگاه، مجاز خواهد بود تا نقایص را به حساب سازنده مرتفع و دایره اجرا، از دارایی سازنده وصول نماید.

یعنی اگر سازنده بتواند نقص را برطرف کند، ملزم به برطرف کردن نقص است اما اگر این کار را نکرد، مالک خود این نقص را برطرف می‌کند ولی هزینه را از سازنده می‌گیرد.

عناصر تضمین حسن انجام کار عبارتند از:

1. میان تضمین‌دهنده و تضمین‌گیرنده، حین دادن تضمین، دین محقق نشده و حتی ممکن است سبب دین نیز محقق نشده باشد. قبل از ایجاد خسارت تضمین داده می‌شود. در زمانی که قرارداد بسته می‌شود، نه تعهد شرکت سازندهتعهد هنوز صورت گرفته و نه خسارت داده می‌شود. صرفا نوع و میزان آن در صورت بروز خسارت تعیین می‌گردد.
2. تضمین را کسی می دهد که ممکن است از سود انجام تعهد او، به طرف دیگر خسارتی وارد شود.
3. ارزش تضمین و تناسب آن، کاملا بسته به رضایت و دلخواه طرفین است.
4. نوع تعهد شرکت سازنده یا تعهداتی که تضمین برای حسن انجام آن داده می شود، هنگام قرارداد معلوم است.
5. گفته می‌شود این تضمین، مشمول ماده 34 قانون ثبت نیست؛ زیرا شرط تحقق ماده 34، وجود دین مسلم است.

قرارداد مشارکت در ساخت مانند قراردادهای ذکر شده در ماده 34 قانون ثبت نیست. در قرارداد مشارکت در ساخت می‌توان قبل از بروز خسارت قرارداد را بست. ولی قراردادهای شامل ماده 34 قانون ثبت، باید آن خسارت اتفاق بیفتد تا در مورد آن قراردادی را بست.

طبق بند ۲ ماده ۲۷ نظام فنی و اجرایی طرح‌های عمرانی کشور، یکی از اصول و مبانی حاکم بر پیمان‌ها، همواره پیش‌بینی ضمانت‌‌های لازم و تکالیف مشخص در پیمان است تا در صورت انجام ندادن تعهدات توسط هر یک از طرفین پیمان، اتخاذ تمهیدات لازم برای جبران خسارت‌های احتمالی وارد به طرف مقابل ممکن شود.

برای مطالعه بیشتر در مورد خسارت ها به مقاله ” خسارت تاخیر در مشارکت ساخت “ مراجعه کنید.

بر اساس بند الف ماده ی ۱۸ شرایط عمومی پیمان، “در قراردادهای پیمانکاری مسئولیت کامل حسن اجرای کارهای موضوع پیمان را طبق اسناد و مدارک پیمان به عهده دارد.”

در مواد ۳۶ و ۳۵ شرایط عمومی پیمان آمده است: “موقع امضای پیمان، برای تضمین حسن انجام تعهدات ناشی از آن، پیمانکار باید ضمانت نامه‌ای معادل 5 درصد مبلغ اولیه پیمان … تسلیم کارفرما کند.” و “از مبلغ هر پرداخت به پیمانکار، معادل ده درصد به عنوان تضمین حسن اجرای کار، کسر و در حساب سپرده نزد کارفرما نگه داری می شود.”

در قراردادهای مشارکت در ساخت نیز این چنین است. همان طور که گفتیم تعهدات اگر متکی به ضمانت اجرای مطمئن و قابل قبولی نباشد، نمی‌تواند برای مالک زمین اطمینان‌بخش باشد. به همین دلیل برای تضمین این ماده، باید ضمانت مناسبی از سازنده در اختیار مالک زمین باشد.

در قرارداد مشارکت در ساخت و ساز، به منظور تضمین اجرای عملیات ساخت و ساز از سوی سازنده، پیشنهاد می‌شود که قدرالسهم سازنده تا اتمام پروژه، در رهن مالک زمین یا بانک باشد.

در بیشتر این قراردادها این گونه مقرر می‌شود:

دوره تضمین حسن اجرای کار، حسب مورد از تاریخ گواهی اتمام عملیات اجرایی یا گواهی رفع نقص یک سال تعیین می‌شود. چنانچه در این دوره 1 ساله موارد زیر مشاهده شود، سازنده مکلف است نسبت به رفع آن اقدام کند.

• نواقص و معایبی ناشی از عدم رعایت مشخصات فنی مصوب و مورد توافق
• به کارگیری مصالح نامرغوب
• عدم اجرای صحیح مشخصات فنی و استانداردهای مورد نظر

اگر سازنده نسبت به رفع نقص و معایب موجود اقدام نکند، مالک زمین می تواند از محل فروش ۲۰ درصد واحدهای ذخیره شده، رأسا نسبت به تأمین هزینه رفع نواقص، اقدام کند.

2) تضمین مربوط به خسارت تأخیر انجام تعهدات سازنده

معمولا در قرارداد سازنده در قبال تأخیر انجام تعهد، مسئول دیده شده و بابت هر روز یا هر ماه تاخیر، مکلف است مبلغی به عنوان خسارت یا وجه‌التزام به مالک زمین بپردازد، به همین دلیل ضمانت‌هایی به مالک زمین داده می‌شود تا از محل آن بتواند خسارت تأخیر را وصول نماید.

وجه التزام مبلغی است که طرفین قرارداد، پیش از وقوع خسارت ناشی از عدم اجرای قرارداد یا تأخیر در اجرای آن، به موجب توافق (خواه ضمن همان قرارداد اصلی باشد خواه به موجب موافقتی مستقل باشد) معین کنند. توجه داشته باشید که تعیین آن باید پیش از بروز تخلف متعهد از تعهد باشد.

ماهیت وجه التزام، ماهیت خسارت است؛ خسارتی که قبلا به توافق طرفین معین شده است. به همین دلیل جمع بین أخذ خسارت و انجام تعهد، ممنوع و از غلط‌های مشهور است. مگر این که خسارت برای تأخیر انجام تعهد باشد که باید علاوه بر دادن خسارت، تعهد را نیز انجام دهد.

البته باید در نظر داشت که شرط مطالبه خسارت، آن است که سازنده، برابر ماده ۲۲۸ قانون مدنی نتواند ثابت کند که عدم انجام به موقع، به دلیل حوادث غیر قابل پیش‌بینی بوده که در مقاله فورس ماژور در قرارداد یا قوه قاهره چیست به آن پرداخته‌ایم.

وجه‌التزام به عنوان خسارت قبل از بروز تخلف تعیین می‌شود. در این حالت اگر در اجرا و انجام دادن تعهد تاخیری پیش بیاید، باید وجه‌التزام توسط سازنده پرداخت شود. اما به این معنا نیست که آن تعهد شرکت سازنده صورت نگرفته، در اصل تعهد با تاخیر انجام شده است به همین دلیل نباید خسارت تاخیر در تعهد را با عدم انجام تعهد، اشتباه گرفت. مگر اینکه تعهد هنوز صورت نگرفته باشد، که در این حالت علاوه بر دادن خسارت، به آن تعهد نیز باید عمل شود.

در این جا سوالی که پیش می آید، آن است که آیا به واسطه عدم تمکن، مورد در زمره تعلیق اجرای قرارداد است یا از موارد شمول حق فسخ موضوع ماده ۲۰ قانون مدنی؟

به نظر می‌رسد که حق فسخ برای مالک زمین ترجیح دارد. به این علت که ممکن است مدت زیادی طول بکشد تا سازنده متمکن شود. برای مطالعه بیشتر در مورد فسخ قرارداد به مقاله ” فسخ قرارداد مشارکت در ساخت ” سر بزنید.

در این حالت قائل شدن به صرف تعلیق اجرای قرارداد، به ضرر مالک زمین تمام می‌شود. مالک زمین در عین داشتن حق فسخ، می تواند معامله را باقی گذارد و با هزینه خود به حساب سازنده، ساخت و ساز را تکمیل نماید و پس از آن، مخارج صرف شده را از سازنده اخذ کند (مواد ۲۲۲ و ۲۳۹ قانون مدنی و ماددی 47 قانون اجرای احکام مدنی).

بنابراین، سازنده تنها مسئول جبران خسارت های ناشی از تاخیرات غیر مجاز است و در مورد تأخیرات مجاز، هیچ گونه مسئولیتی از بابت جبران خسارت متوجه سازنده نیست. انقضای مدت قرارداد مشارکت در ساخت همیشه منجر به فسخ یا خاتمه نشده و تأخیرات مجاز، صرفا موجب تمدید مدت قرارداد می‌شود.

3) تضمین سرمایه 

ممکن است مالک زمین، تضمینی را در قبال تملیک تدریجی حصه مشاع عرصه (سهم زمین) و تعهد شرکت سازنده به ساخت و ساز، از وی بگیرد. درستی یا نادرستی چنین تضمینی را می‌توان از دو جنبه زیر مورد بررسی قرار داد:

1) شکی نیست که از محل تضمین مزبور می‌توان معادل اصل سرمایه و خسارات مالک زمین را که ناشی از تعدی یا تفریط سازنده باشد، پرداخت کرد.

2) سؤال و شبهه در غیر تعدی و تفریط است که برابر ماده ۵۵۸ قانون مدنی، اگر شرط شود که مضارب، (در قراردادهای مشارکت در ساخت، سازنده) ضامن سرمایه خواهد بود یا خسارات حاصله از تجارت (در قراردادهای مشارکت در ساخت) متوجه مالک نخواهد شد، عقد باطل است. مگر این که به طور لزوم شرط شده باشد که سازنده از مال خود به مقدار خسارت به مالک پرداخت کند

بین مالک و پیمانکار گاهی بدین شکل توافق می‌شود که مالک و پیمانکار در پایان کار، هر دو در ملک شریک باشند. در این حالت پیمانکار می‌تواند این تعهد را بدهد که در صورت بروز خسارت یا عدم انجام تعهد شرکت سازنده، از میزان توافق اولیه به عنوان خسارت کسر شود.

عقد مضاربه به این معناست که پیمانکار با زمین مالک ساخت و ساز کرده و در سود شریک شوند.

طبق ماده ۵۴۶ قانون مدنی، مضاربه عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین معامله سرمایه می‌دهد با قید اینکه طرف دیگر با آن تجارت کرده و در سود آن شریک باشند. صاحب سرمایه مالک و عامل مضارب نامیده می‌شود. برای آشنایی با نحوه محاسبه سود ساخت و ساز می‌توانید به مقاله مربوطه مراجعه کنید.

در قراردادهای مشارکت در ساخت مالک، زمین خود را در اختیار سازنده می‌گذارد تا با ساخت ساختمان در آن تجارت کرده و هر دو از سود حاصل بهره‌مند شوند. در صورت لزوم می‌توانند بین خودشان شرط کنند در صورتی که خسارتی وارد شد، پیمانکار از سهم خودش به مالک زمین خسارت بدهد.

بنابراین شرط تضمین اصل سرمایه در غیر تعدی و تفریط سازنده، باطل است.

اما آیا می توان بنابر قسمت دوم ماده ۵۵۸ قانون مدنی، چون تضمین سرمایه به نحو اشتغال ذمه (تعهد یا تکلیفی را عهده دار شدن) صحیح دانسته شده است، تضمین را نیز صحیح دانست؟

اشکال صحت چنین تضمینی در آن است که حق ناشی از آن، در صورت از بین رفتن سرمایه برای مالک (از بین رفتن بخشی از زمین با انتقال سهم به سازنده)، یک حق دینی است و قانون گذار به طور استثنا شرط تضمین را پذیرفته است.

این که به دنبال این حق، دینی که هنوز هم به وجود نیامده است، بتوان تضمین‌ هایی گرفت، شائبه مغایرت با ماده 691 قانون مدنی را به هم می‌رساند.

ولی در پاسخ می توان گفت که مفهوم موافق ماده 691 قانون مدنی، این معنا را القا می‌سازد که کافی است موجب یا سبب قانونی دینی ایجاد شده باشد تا گرفتن تضمین از آن صحیح شود، بنابراین می‌توان تضامین مذکور را صحیح دانست.

شرط تضمین اصل سرمایه باطل است. یعنی سرمایه‌ای که مالک قرار داده را نمی‌توان به عنوان تضمین در نظر گرفت.

شرط ضمان امین جز در مورد عاریه پذیرفته نیست.

یعنی مالک سرمایه را به عنوان امانت در اختیار پیمانکار قرار داده و مالک می‌تواند شرط کند در صورت بروز خسارت از پیمانکار خسارت بگیرد و این شرط درست است.

تعهدات و ضمانت‌های معتبر سازنده در قرارداد مشارکت در ساخت

فیلم زیر را مشاهده کنید تا بهتر با تعهدات سازنده آشنا شوید.

در ادامه این مقاله با انواع تعهدات و ضمانت‌های معتبر سازنده آشنا می‌شویم که به شرح زیر است:

1) چک تضمین مشارکت در ساخت

رایج‌ترین ضمانت اجرایی قرارداد مشارکت در ساخت، چک تضمین است. برای ضمانت کار سازنده برای هر مرحله یک چک تضمین در نظر می‌گیرند.

چک تضمین مشارکت در ساخت را معمولا بدون تاریخ می‌گیرند. این چک همیشه قابل وصول بوده اما چون تاریخ ندارد فاقد جنبه کیفری است. بنابراین مالک زمین می‌تواند در صورت تخلف پیمانکار، چک تضمینی را تاریخ بزند و با صدور اجرائیه از طریق اجرای ثبت نسبت به وصول آن اقدام نماید.

نکته‌ای که در مورد چک تضمین مشارکت در ساخت باید بدانیم این است که در قبال دادن هر چک باید رسید دریافت شود. در این حالت باز این پیمانکار است که اگر اقدام به وصول وجه چک را صحیح نمی‌داند باید به دادگاه مراجعه و ابطال اجرائیه را تقاضا نماید.

انواع چک تضمین

1. چک حقوقی: انواع چک سفید امضا، بدون تاریخ، مدت‌دار و چک‌های ضمانت از نوع چک حقوقی هستند و مشکل کیفری ندارند.
2. چک کیفری: هر چکی که قلم‌خوردگی داشته یا از حساب مسدود چک کشیده شده باشد یا قبل از وصول چک، وجه از حساب خارج شود، جزء چک‌های کیفری محسوب می‌شوند.

چک تضمین مشارکت در ساخت از نوع چک‌های حقوقی هستند.

بیش از 30 ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفتر‌فنی و ساختمان‌سازی

مشاهده مینی دوره

2) سفته

وقتی وسیله تضمین قرارداد سفته باشد، مالک زمین ناچار است برای وصول آن اقدام به واخواست کرده و سپس با طرح دعوی در صدد مطالبه وجهش برآید. در این حالت، بار طرح دعوی برعهده مالک زمین است و پیمانکار از مزایای خوانده دعوی بودن استفاده می‌کند. اگر برای ضمانت اجرایی قرارداد مشارکت در ساخت، سفته را انتخاب کرده‌اید، به نکات زیر توجه کنید:

1. در وجه خود مالک زمین صادر شود.
2. بعد از قرارداد آن مبلغ برگردانده می‌شود.
3. روی قسمت “حواله کرد” خط زده شود و حتما تاریخ و تمامی مشخصات را داشته باشد.

• چک تضمین مشارکت در ساخت نسبت به سفته روش بهتری است.

3) ضمانت نامه بانکی

ضمانت نامه بانکی سندی است که به موجب آن بانک در مقابل ذینفع ضمانتنامه (مالک زمین) متعهد می‌شود به محض و به طرف اعلام او، مبلغ ضمانت نامه را به وی بپردازد.

بنابراین مالک زمین می‌تواند به محض احساس خطر، وجه ضمانت نامه را وصول کند و این پیمانکار است که برای اثبات اینکه تخلفی نکرده است به دادگاه مراجعه و گرفتاری‌ها و هزینه‌های دعوی را تقبل می‌نماید. به همین دلیل ضمانت نامه بانکی در قرارداد مشارکت در ساخت رایج نیست.

4) وثیغه ملکی

یکی دیگر از تضمینات، وثیقه قرار دادن ملک است. لازم است که قبل از پذیرش ملکی به عنوان تضمین قرار داد، نسبت به ارزیابی شرایط ملک مزبور توسط کارشناسان متبحر اقدامات مقتضی به عمل آید.

در صورت وثیقه قرار دادن مالک به عنوان تضمین بهتر است این امر به صورت زیر در قرارداد منعکس شود:

“شریک دوم کلیه حقوق قانونی خویش اعم از مالکیت عین و منفعت شش دانگ پلاک ثبتی ………….. به نشانی ……… را به موجب قرارداد رسمی تنظیمی در دفتر اسناد رسمی مورد تأیید شریک اول به عنوان وثیقه و تضمین انجام تعهدات خود با ارائه آخرین برگ استعلام ثبتی به روز شده در رهن شریک اول قرار خواهد داد. شریک دوم ملزم است وکالتنامه بلاعزل با موضوع فروش پلاک ثبتی فوق الذکر به نام شریک اول تنظیم نموده تا در صورت انجام تخلف از اجرا یا حسن اجرای تعهدات موضوع این قرارداد، شریک اول حق داشته باشد عین پلاک ثبتی مذکور را بر مبنای وکالتنامه بلاعزل فروش به نام خویش منتقل نموده و وجوه حاصل از انعقاد معامله در خصوص پلاک مذکور را به نفع خویش تملک نماید. ضمنا به موجب این توافقنامه مقرر گردید که وکالتنامه بلاعزل بوده و شریک دوم حق عزل و یا ضم وکیل یا امین را از خود سلب و ساقط نموده و اقرار و اعلام نموده که هیچگونه معامله‌ای اعم از عین یا منفعت نسبت به پلاک مذکور انجام نداده و تا زمان تداوم قرارداد و عدم تسویه حساب نیز هیچگونه حق و حقوقی در خصوص واگذاری آن اعم از عین یا منفعت نداشته و در صورت انعقاد مسئولیت آن به عهده خود وی است. در کلیه موارد فوق شریک دوم حق هر گونه ادعا با اعتراض را از خود سلب و ساقط نموده و چنانچه اعتراض یا ادعایی به عمل آید از درجه اعتبار ساقط است، وثیقه مزبور تا زمان اجرای کامل تعهدات به عنوان وثیقه باقی خواهد ماند و هر گونه عرصه و اعیانی، تأسیسات، ابنیه، مستحدثات و هر آنچه که متصلا یا منفصلا به ملک مزبور اضافه شود داخل در وثیقه فوق الذکر بوده و از توابع آن به شمار خواهد آمد.”

5) انتقال سند به سازنده بعد از اتمام پروژه

انتقال سند ملک به سازنده، در انتهای پروژه یک ابزار مهم برای تضمین اجرای تعهدات در قراردادهای مشارکت در ساخت است که البته ممکن است سازنده با آن موافقت نکند. با انتخاب روش مناسب و در نظر گرفتن سایر تضمین‌ها، می‌توان ریسک‌ قراردادهای مشارکت در ساخت را به حداقل رساند.

جمع بندی

در مواردی که تضمینات فوق به عنوان ضمانت اجرایی قرارداد مشارکت در ساخت از سازنده اخذ گردیده، بهتر است که در متن قرارداد قید گردد که در صورت تخلف سازنده از مفاد قرارداد مشارکت، مالک زمین می‌تواند کلیه خسارات وارده به خود را از محل تضمینات و وثایق سازنده وصول و برداشت نماید و در صورت عدم کفایت تضمینات و وثایق فوق، از طرق قانونی دیگر برای وصول مطالبات و خسارات وارده به خود اقدام نماید.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره ضمانت اجرایی قراردادمشارکت در ساخت کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری