فرمول تعدیل معکوس چیست؟ + فیلم آموزشی و مثال عملی

احتمالا تا به حال اسم تعدیل معکوس را شنیده‌اید! تعدیل معکوس، یکی از مفاهیم کلیدی در قراردادهای عمرانی است که به منظور حفظ تعادل مالی بین کارفرما و پیمانکار در مواجهه با تغییرات پیش‌بینی نشده در پروژه مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما محاسبه تعدیل معکوس چگونه است؟ ما در این مقاله به کمک فیلم آموزشی و ارائه یک نمونه فایل اکسل تعدیل معکوس به بررسی جزئیات این مبحث پرداخته‌ایم؛ پس تا انتها همراه آکادمی عمران باشید.

پیش از مطالعه ادامه مقاله توصیه می‌کنم، فیلم زیر را مشاهده کنید. این فیلم تنها بخشی از آموزش تعدیل است که در آن علاوه بر تعدیل معکوس با جزئیات و نحوه محاسبه تعدیل آشنا خواهید شد.

تعدیل معکوس چیست؟

تعدیل معکوس در قراردادهای عمرانی به فرآیندی گفته می‌شود که در آن هزینه‌های مربوط به کار جدیدی که در برآورد اولیه قرارداد لحاظ نشده است، ابتدا بر اساس قیمت‌های روز محاسبه شده و سپس به قیمت زمان قرارداد بازگردانده می‌شود.

این روش زمانی کاربرد دارد که کار جدیدی به پروژه اضافه شود و برای تعیین مبلغ آن، نیاز به هماهنگی با شرایط اولیه قرارداد باشد. به عبارت دیگر، تعدیل معکوس از قیمت‌های روز شروع کرده و آن‌ها را به قیمت‌های تاریخی زمان قرارداد تبدیل می‌کند. پس از این مرحله، مانند سایر مبالغ قرارداد، مبلغ تعدیل‌شده بر اساس شاخص‌های دوره کارکرد و دوره مبنا تعدیل می‌شود.

به‌طور کلی، محاسبه تعدیل معکوس با هدف ایجاد هماهنگی بین هزینه‌های مربوط به کار جدید و مبالغ قرارداد اولیه و همچنین جلوگیری از اختلافات مالی و تضمین انصاف در پرداخت‌ها لحاظ می‌شود.

بیش از ۳۰ ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفترفنی و ساختمان سازی

دریافت

بخشنامه تعدیل معکوس

بخشنامه تعدیل معکوس در قالب یک دستورالعمل مستقل وجود ندارد، بلکه ضوابط مرتبط با آن از ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان (نشریه ۴۳۱۱) و دستورالعمل نحوه تعدیل آحاد بهای پیمان‌ها (بخشنامه شماره 173073/101 مورخ 1382/09/15) پیروی می‌کند. این ضوابط برای تعیین قیمت‌های جدید و تعدیل آن‌ها در پروژه‌هایی که کارهای جدید به پیمان اضافه می‌شود، کاربرد دارد.

توجه داشته باشید قیمت‌های جدید باید بر اساس هزینه اجرای کار در محل پروژه محاسبه شوند و تنها ضریب بالاسری به آن‌ها اعمال می‌شود.

تعدیل معکوس قیمت جدید

برای محاسبه و تنظیم هزینه کارهایی که در برآورد اولیه قرارداد وجود نداشته‌اند، اما در حین اجرای پروژه به پیمان اضافه شده‌اند، از تعدیل معکوس قیمت جدید استفاده می‌شود. به عبارت دیگر چنانچه اگر پس از بستن قرارداد و در حین اجرای پروژه، کاری در چارچوب موضوع پیمان به پیمانکار ابلاغ شود که در برآورد اولیه، قیمت یا مقداری برای آن در فهرست بهای منضم به پیمان دیده نشده باشد، کار جدید نام دارد.

به‌طور کلی، برای محاسبه تعدیل قیمت جدید، کار جدید به دو دسته زیر تقسیم می‌شود:

1. کار جدید موجود در فهرست بهای منضم به پیمان (برآورد اجرای کار)
2. کار جدید غیر موجود در فهرست بهای منضم به پیمان (برآورد اجرای کار)

هدف از تعدیل معکوس قیمت جدید، اطمینان از هم‌راستایی هزینه‌های جدید با شرایط اولیه پیمان، حفظ عدالت در پرداخت‌ها و جلوگیری از بروز اختلاف مالی میان پیمانکار و کارفرما، و همچنین تنظیم مبلغ پیمان با رعایت سقف‌های مجاز تغییر مقادیر است. این روش به‌ویژه در پروژه‌های عمرانی بزرگ و طولانی‌مدت که امکان تغییرات در حین اجرا زیاد است، کاربرد گسترده‌ای دارد.

کار جدید موجود در برآورد اجرای کار

در دسته اول کار جدید در فهرست بهای منضم به پیمان (برآورد انجام کار) وجود دارد و مبلغ آن طبق فهرست بها مشخص است. به‌طور مثال آیتم بتن‌ریزی با مقاومت 30 مگاپاسکال در برآورد اولیه 100 متر مکعب دیده شده است. کار جدیدی ابلاغ گردیده که نیاز به بتن با مقاومت 30 مگاپاسکال دارد. در این حالت افزایش مقادیر رخ داده و قیمت جدید نیست. دقت کنید سقف افزایش مقادیر 25 درصد مبلغ اولیه پیمان است.

کار جدید غیر موجود در برآورد اجرای کار

دسته دیگر کارهای جدیدی هستند که در فهرست بهای منضم به پیمان وجود ندارد و پیمانکار با توجه به چهار عامل دستمزد نیروی انسانی، حمل و نقل، ابزار و ماشین آلات و مواد و مصالح، قیمتی را طبق شرایط روز برآورد می کند و به کارفرما پیشنهاد می دهد.

به‌عنوان مثال، کاشت آرماتور در بتن شامل سوراخ‌کاری، تمیزکاری، استفاده از چسب، و قرار دادن میلگرد در فهرست‌بهای پیمان موجود نیست. لذا پیمانکار قیمت انجام این کار را برای هر عدد کاشت میلگرد در بتن آنالیز کرده و به کارفرما پیشنهاد می دهد.

برای درک بیشتر مثال دیگری را مطرح می‌کنیم. فرض کنید در برآورد اولیه پیمان، برای پروژه میلگردهایی با قطر 20 میلی متر یا بیشتر در نظر گرفته شده است. اما در حین اجرای پروژه، نقشه تغییر کرده و به میلگردهایی با قطر کمتر از 10 میلی متر هم نیاز شده است. آیتم میلگردهای با قطر 10 میلی متر و کمتر متفاوت از آیتم میلگردهای با قطر 20 میلی متر و بیشتر است.

در واقع تهیه، بریدن، خم کردن و کار گذاشتن میلگرد آجدار از نوع A3 به قطر تا ١٠ میلی متر، برای بتن مسلح با سیم پیچی لازم یک کار جدید است که در فهرست بها منضم به پیمان آمده و قیمت هم دارد. به بیان ساده‌تر اگرچه این آیتم در فهرست‌بهای پیمان موجود است، اما به دلیل اینکه در برآورد اولیه لحاظ نشده، به‌عنوان کار جدید شناسایی می‌شود.

این نوع کار جدید تا سال 95 در پیوست پنجم فهرست بها با عنوان کارهای جدید، در حوزه تغییر مقادیر تلقی می‌شد، اما از سال 96 به بعد هر نوع کار جدید ابلاغی در حین کار حتی اگر در فهرست‌بهای واحد پایه باشد قیمت جدید است و نیاز به آنالیز قیمت دارد.

دقت کنید اضافه شدن کار جدید از دسته دوم مطابق با ماده 29 شرایط عمومی پیمان (تغییر مقادیر پیمان) حداکثر ۱۰ درصد مبلغ اولیه پیمان است.

نحوه محاسبه تعدیل معکوس

روش تعدیل معکوس قیمت جدید بر اساس نوع کار جدید (دسته اول یا دوم) به شرح زیر است:

1- قیمت دسته اول کارهای جدید یعنی کارهای جدیدی که از فهرست بهای واحد پایه منضم به پیمان انتخاب شده است با در نظر گرفتن موارد زیر تعدیل می‌شود:

• شاخص دوره کارکرد: شاخص گروهی فصل مربوط برای دوره انجام کار
• شاخص مبنای پیمان 

در مثال بتن با مقاومت 30 مگاپاسکال، مبلغ این کار جدید مشابه سایر آیتم‌های فصل کارهای بتن درجا با شاخص گروهی فصل مربوط به دوره انجام کار و شاخص مبنا پیمان تعدیل می شود و تفاوتی بین تعدیل این آیتم کار جدید و آیتم‌های دیگر فصل مربوط به کارهای بتن درجا نیست.

دقت داشته باشید که برای این دسته نیاز به انجام تعدیل معکوس و برگرداندن قیمت به روز قرارداد نیست، چون قیمت از فهرست بها منضم به پیمان زمان قرارداد گرفته شده است.

2- قیمت دسته دوم کارهای جدید با در نظر گرفتن موارد زیر تعدیل می‌شود:

• شاخص دوره کارکرد: شاخص گروهی فصل مربوط برای دوره انجام کار
• شاخص مبنای پیمان 
• شاخص مبنای کار جدید: شاخص دوره سه‌ماهه‌ای که بر اساس قیمت‌های آن دوره، قیمت کار جدید تعیین و تصویب شده است.

استفاده از شاخص مبنای پیمان برای کار جدید منطقی نیست، زیرا قیمتی که برای این کار محاسبه شده، بر اساس قیمت‌های روز زمان آنالیز تعیین شده و شامل تغییرات هزینه‌ها است. بنابراین، باید قیمت انجام کار را به قیمت زمان قرارداد بازگردانده و برای این منظور از ضریب تعدیل معکوس استفاده کنید.

فرمول تعدیل معکوس

در ابتدا ضریب تعدیل معکوس با توجه به فرمول زیر محاسبه می‌شود:

پس از استفاده از فرمول ضریب تعدیل معکوس، قیمت کار جدید بر ضریب تعدیل معکوس تقسیم شده تا به قیمت‌های دوره سه‌ماهه مربوط به مبنای پیمان تبدیل شود. این اقدام در واقع به معنای انجام تعدیل معکوس است. سپس، مانند سایر ردیف‌های قیمت منضم به پیمان، قیمت زمان قرارداد نیز تعدیل می‌شود.

قیمت کار جدید تقسیم بر ضریب تعدیل معکوس = قیمت تعدیل شده معکوس

آموزش تعدیل معکوس

برای روشن‌تر شدن نحوه تعدیل معکوس، از یک مثال استفاده می‌کنیم. برای مثال کاشت آرماتور در بتن، فرضیات زیر را در نظر گرفته و ضریب آن را محاسبه می‌کنیم:

فهرست بهای منضم به پیمان: رشته ابنیه – سال 91

• شاخص مبنای پیمان: دوره سه‌ماهه اول 91 که برای فصل هفتم رشته ابنیه برابر 406.3 است.
• شاخص مبنای کار جدید: دوره آنالیز قیمت کار جدید (کاشت آرماتور در بتن) که برای سه‌ماهه سوم 97 برابر 1267.2 است.
• دوره انجام کار: سه‌ماهه دوم 98 که برای فصل هفتم رشته ابنیه برابر 1295.6 است.
• قیمت کار جدید: 200000 ریال برای هر عدد کاشت آرماتور، بر اساس هزینه‌های سه‌ماهه سوم 97.

ضریب تعدیل معکوس به صورت زیر محاسبه می‌شود:

ضریب تعدیل معکوس 3.013 = ( 406.3 ÷ 1267.2) 0/95 + 0/05

سپس، با تقسیم قیمت کار جدید بر ضریب تعدیل معکوس، قیمت کار جدید در زمان قرارداد محاسبه می‌شود:

قیمت کار جدید به ریال در زمان قرارداد برای هر عدد کاشت آرماتور 66379 = 3.013 ÷ 200000

اکنون، برای تعدیل، مبلغ آیتم کاشت میلگرد را به جای 200000 ریال، 66379 ریال در نظر می‌گیریم و با توجه به مقدار کار انجام شده، شاخص دوره کارکرد و شاخص مبنای پیمان، تعدیل مشابه سایر آیتم‌ها انجام می‌شود.

فایل اکسل تعدیل معکوس

بدون شک با ارائه نمونه‌های بیشتر می‌توانید جزئیات بیشتری را در خصوص انواع تعدیل‌ها بدست آورید. به‌طور کلی، مراحل کار با فایل اکسل برای محاسبه تعدیل معکوس به شرح زیر است:

• ورود داده‌ها: اطلاعات مربوط به قیمت‌های اولیه، شاخص‌های قیمت و سایر داده‌های مورد نیاز را در فایل وارد کنید.
• محاسبه ضریب تعدیل: با استفاده از فرمول‌های موجود در اکسل، ضریب تعدیل معکوس را محاسبه کنید که معمولاً با تقسیم شاخص حاضر بر شاخص اولیه انجام می‌شود.
• محاسبه قیمت جدید: با توجه به ضریب تعدیل محاسبه‌شده، قیمت جدید انجام کار را محاسبه کنید.
• تحلیل نتایج: بر اساس اطلاعات به دست آمده، می‌توانید تحلیل کنید که چه تغییراتی در هزینه‌های پروژه لازم است و آیا قرارداد باید مورد بازنگری قرار گیرد یا خیر.

شما می‌توانید با دریافت فایل اکسل نمونه تعدیل معکوس زیر ضریب تعدیل معکوس و قیمت انجام کار در زمان قرارداد را محاسبه کنید.

جمع بندی

تعدیل معکوس ابزاری قدرتمند برای مدیریت تغییرات در قراردادهای عمرانی است. با استفاده از روش‌های محاسباتی دقیق و شاخص‌های مرتبط، می‌توان هزینه‌های جدید را به قیمت‌های اولیه قرارداد تطبیق داد و از بروز اختلافات مالی جلوگیری کرد. با این حال، اجرای صحیح و دقیق این فرایند نیازمند دانش فنی و تجربه کافی است. به همین دلیل، توصیه می‌شود که در پروژه‌های پیچیده، از مشاوران متخصص در زمینه تعدیل قراردادهای عمرانی کمک گرفته یا برای تسلط کامل بر این مباحث به آموزش دفتر فنی آکادمی عمران سر بزنید. در این آموزش هر آنچه یک مهندس دفتر فنی برای ورود به بازار کار یا تسلط بر تمام چالش‌های پیش رو در پروژه‌های عمرانی نیاز دارد را ارائه کرده‌ایم.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره نحوه محاسبه تعدیل معکوس کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری