حوادث قهری چیست؟ ماده 43 شرایط عمومی پیمان به همراه تفسیر

حوادث قهری به وقایعی گفته می‌شود که به‌واسطه عوامل خارجی رخ داده و در اجرای تعهدات قراردادی اختلال ایجاد می‌کند. به عنوان مثال، زلزله و سیل از جمله حوادث قهری به شمار می‌آیند که در صورت وقوع آن‌ها، هیچ‌یک از طرفین قرارداد در ایجاد خسارت مسئول نخواهند بود. حال در چنین شرایطی پیمانکار چه وظایفی دارد و چگونه باید به ادامه پروژه بپردازد؟ خوشبختانه ماده ۴۳ شرایط عمومی پیمان و ماده 73 شرایط عمومی قراردادهای EPC به چنین وضعیتی پرداخته است. به همین منظور برای آشنایی بیشتر با ماده فورس ماژور در شرایط عمومی پیمان یا همان حوادث قهری همراه آکادمی عمران باشید.

حوادث قهری چیست؟

حوادث طبیعی ناشی از بلایای طبیعی که هیچ‌یک از طرفین قرارداد، اعم از کارفرما یا پیمانکار، مسئول و مقصر در وقوع آن‌ها نیستند، حوادث قهری  (به انگلیسی Forced events) گفته می‌شود. این دسته از حوادث شامل پدیده‌هایی مانند زلزله، سیل، طوفان، جنگ و سایر موارد مشابه هستند که می‌توانند به طور جدی اجرای تعهدات قراردادی را تحت تأثیر قرار دهند.

در چنین شرایطی، نحوه رسیدگی به مشکلات ناشی از این حوادث و وظایف هر یک از طرفین قرارداد در موافقت‌نامه‌های مرتبط مانند ماده 43 شرایط عمومی پیمان و ماده 73 موافقت‌نامه قراردادهای EPC، مشخص شده است. اما اینکه در هنگام رخ دادن چنین اتفاقاتی باید چه کنیم و هرکدام از طرفین قرارداد چه وظایفی خواهند داشت را در ادامه و با توجه به موافقت‌نامه‌های موجود بررسی می‌کنیم.

حوادث قهری در شرایط عمومی پیمان 

موضوع حوادث قهری در قراردادهایی که زیر نظر نظام فنی و اجرایی کشور بوده و به شرایط عمومی پیمان مندرج در نشریه 4311 وابسته‌اند، همچون ماده 43 شرایط عمومی پیمان توضیح داده شده است.

احتمالا از خود می‌پرسید که زیر مجموعه نظام فنی و اجرایی یعنی چه؟ به طور ساده، تمام پروژه‌هایی که دولت یا یک سازمان دولتی با بودجه دولت آن‌ها را مدیریت می‌کند، زیر مجموعه این نظام هستند. برای مثال، پروژه‌های راه‌سازی، سدسازی، پل‌سازی و ساختمان‌سازی که تحت نظارت وزارت راه و شهرسازی و دیگر سازمان‌ها قرار دارند، جز این دسته محسوب می‌شوند.

ماده ۴۳ شرایط عمومی پیمان

ماده 43 شرایط عمومی پیمان به حوادث و رویدادهایی اشاره دارد که خارج از کنترل طرفین قرارداد رخ می‌دهند و می‌توانند تأثیر عمده‌ای بر اجرای پروژه داشته باشند. این حوادث معمولا شامل بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل، طوفان، و همچنین وقایعی نظیر جنگ، شورش، یا تغییرات قانونی و اداری می‌شوند.

ضوابط حوادث قهری در فصل پنجم شرایط عمومی پیمان، تحت عنوان ماده 43 به شرح زیر است: 

جنگ، اعم از اعلام شده یا نشده، انقلاب‌ها و اعتصاب‌های عمومی، شیوع بیماری‌های واگیردار، زلزله، سیل و طغیان‌های غیرعادی، آتش سوزی‌های ادامه دار و مهار نشدنی، طوفان و حوادث مشابه خارج از کنترل دو طرف پیمان که در منطقه اجرای کار وقوع یابد و ادامه کار را برای پیمانکار ناممکن سازد، جزء حوادث قهری به شمار می‌رود و در صورت بروز آن‌ها، به ترتیب زیر عمل می‌شود.

توجه داشته باشید که مطابق این ماده در بروز حوادث قهری، هیچ یک از دو طرف، مسئول خسارت‌های وارد شده به طرف دیگر در اثر این حوادث نیست.

تفسیر ماده 43 شرایط عمومی پیمان

ماده 43 حوادث قهری شرایط عمومی پیمان در سه بند الف، ب و ج ارائه شده است.

بند الف ماده 43

بند الف) پیمانکار موظف است حداکثر کوشش خود را برای حفاظت از کارهای اجرا شده که در وضعیت قهری رها کردن آن‌ها منجر به زیان جدی می‌شود و انتقال مصالح و تجهیزات پای کار به محل‌های مطمئن و ایمن به کار برد. کارفرما نیز باید تمام امکانات موجود خود را در محل، در حد امکان، برای تسریع در این امر، در اختیار پیمانکار قرار دهد.

این بند از ماده 43 به حفاظت تجهیزات، مصالح و کارهای انجام شده اشاره دارد. به بیان ساده‌تر هر پیمانکار و کارفرما باید همکاری کنند تا از آسیب دیدن کارها و تجهیزات جلوگیری شود.

بند ب ماده 43

بند ب) در مورد خسارت‌های وارد شده به کارهای موضوع پیمان، تاسیسات و ساختمان‌های موقت، ماشین آلات و ابزار و وسایل پیمانکار، به شرح زیر عمل می شود:

1. هرگاه خسارت‌های وارد شده به کارهای موضوع پیمان، مشمول بیمه موضوع بند “ج” ماده 21 باشد، برای جبران آن طبق همان ماده اقدام می‌شود.
2. اگر خسارت های وارد شده به کارهای موضوع پیمان، مشمول بیمه موضوع بند “ج” ماده 21 نیست یا میزان آن برای جبران خسارت‌های کافی نباشد، جبران خسارت به عهده کارفرما است.
3. جبران خسارت‌های وارد شده به ساختمان‌ها و تاسیسات موقت، ماشین آلات و ابزار و وسایل پیمانکار، باتوجه به بند “د” ماده 21، به عهده پیمانکار است.

منظور از جبران خسارت‌های یاد شده در بند های (ب – 1) و (ب – 2)، اعاده کارها به صورت پیش از وقوع حادثه است. پس از رفع وضعیت قهری، اگر کارفرما اعاده کارها را به حالت پیش از وقوع حادثه لازم و میسر بداند، پیمانکار مکلف است که اجرای کارها را بی درنگ آغاز کند. در این صورت، تمدید مدت مناسبی برای اعاده کارها به وضع اول ، از سوی پیمانکار پیشنهاد می شود که پس از رسیدگی و تائید مهندس مشاور و تصویب کارفرما ، به پیمانکار ابلاغ می شود.

طوفان تخفیفی آکادمی عمران تو راهه

مشاهده جزئیات

تفسیر این قسمت از ماده 43 شرایط عمومی پیمان را با یک مثال شرح خواهیم داد. اگر حادثه قهری مثل طوفان و سیل برطرف گردید و کارفرما از پیمانکار خواست که کارگاه را به وضعیت قبلی برگرداند پیمانکار این کار را انجام داده و هزینه آن را در صورت وضعیت کارکرد خود دریافت می‌کند. مثلا قسمتی را که خاکبرداری کرده بوده و سیل مجدد آن را پر کرده خاکبرداری می‌کند.

با توجه به اینکه هیچ یک از طرفین به دیگری خسارت نمی‌دهند، هزینه‌ای بابت خسارت به پیمانکار پرداخت نمی‌شود. اما هر دو باری که عملیات خاکبرداری انجام داده در صورت وضعیت کارکرد لحاظ و به پیمانکار پرداخت می‌شود. پیمانکار دوبار خاکبرداری کرده و دوبار هم هزینه آن را دریافت می‌کند.

ماده 21. حفاظت از کار و شخص ثالث، بیمه کار، مراقبت‌های لازم

مطابق بند ج ماده 21 شرایط عمومی پیمان:

پیمانکار مکلف است که پیش از شروع کار، تمام یا آن قسمت از کارهای موضوع پیمان را که در اسناد و مدارک پیمان تعیین شده است، در مقابل مواردی از حوادث مذکور در اسناد یاد شده به نفع کارفرما نزد موسسه‌ای که مورد قبول کارفرما باشد، بیمه نموده و بیمه نامه‌ها را به کارفرما تسلیم کند.

بیمه نامه‌ها باید تا تاریخ تحویل موقت اعتبار داشته باشد تا زمانی که تحویل موقت انجام نشده است، پیمانکار مکلف است که بیمه نامه‌ها را تمدید کند. کارفرما هزینه‌های مربوط به بیمه به شرح پیشگفته را در مقابل ارائه اسناد صادر شده از سوی بیمه‌گر، عیناً به بیمه‌گر پرداخت می‌کند. آن قسمت از هزینه بیمه که مربوط به مدت تاخیر غیر مجاز پیمانکار باشد، به حساب بدهی پیمانکار منظور می‌شود.

در صورت بروز حادثه‌ای که باعث از بین رفتن تمام یا قسمتی از کارهای انجام شده و مصالح و تجهیزات پای کار شود، پیمانکار موظف است که اولاً: مراتب را فوراً به کارفرما و مهندس مشاور و طبق مقررات بیمه به بیمه گر اطلاع دهد و ثانیاً طبق دستور کارفرما یا مهندس مشاور، کارها را به حالت اولیه بازگرداند.

برنامه زمانی کارهای پیش گفته توسط پیمانکار تهیه می‌گردد و پس از تائید مهندس مشاور و کارفرما به اجرا در می‌آید. کارفرما خسارت‌های وارد شده بر آنچه را که بیمه شده است از بیمه گر وصل می‌نماید و مبلغ وصل شده از بیمه گر را برای تجدید عملیات به تناسب پیشرفت کار و طبق هزینه تمام شده، اعم از هزینه مستقیم یا غیر مستقیم (بالاسری)، با تائید مهندس مشاور به تدریج تا اعاده کار به حالت اولیه به پیمانکار پرداخت می‌کند.

کارفرما باید موضوع پیمان را به نحوی بیمه کند که در صورت بروز حادثه، خسارت دریافتی از بیمه گر برای اعاده کارها به حالت اولیه کافی باشد، در صورتی که تکلیف بیمه کار در اسناد و مدارک پیمان تعیین نشده باشد، پیش از شروع کار، پیمانکار چگونگی بیمه را از کارفرما استعلام می‌نماید و کارفرما در مدت ۱۰ روز کارها و حوادث مشمول بیمه را تعیین و به پیمانکار ابلاغ می‌نماید تا پیمانکار طبق مفاد این بند، در مورد بیمه اقدام نماید. اگر کارفرما عملیات موضوع پیمان را بیمه نکند، در صورت وقوع حادثه، جبران خسارت های وارده شده به عهده او می‌باشد.

شرایط اجرای ماده قانونی حوادث قهری مطابق بند د ماده 21 شرایط عمومی پیمان به شرح زیر است:

پیمانکار مکلف است که تمام ساختمان‌ها و تاسیسات موقت، ماشین آلات و ابزار و وسایل کارگاه را، که متعلق به اوست و یا در اختیار او است و برای انجام عملیات موضوع پیمان به کار گرفته، به هزینه خود بیمه کند و رو نوشت بیمه‌ها را به کارفرما تسلیم نماید. ماشین آلات و ابزاری که کارفرما در اختیار پیمانکار قرار می‌دهد، کارفرما بیمه می‌کند.

بند ج ماده 43

بند ج اگر کارفرما ادامه کارها به وضع اولیه را ضروری تشخیص ندهد، یا اگر وضعیت قهری بیش از شش ماه ادامه یابد، بدون رعایت بند د ماده 48 طبق ماده 48 شرایط عمومی پیمان به پیمان خاتمه می‌دهد.

کارفرما هزینه توقف کار پیمانکار را برای مدت مازاد بر یک ماه ،طبق بند های (ب) و (ج) ماده 49 پرداخت می کند.

مطابق بند ج ماده 48 شرایط عمومی پیمان در مورد مصالح و تجهیزات موجود و سفارش شده، به شرح زیر اقدام می شود:

• پیمانکار می‌تواند بهای مصالح و تجهیزاتی که در کارگاه دارد و طبق مشخصات فنی است را با نرخ توافق شده در زمان خرید حساب کرده و در صورت وضعیت قطعی منظور کند.
• پس از دریافت نامه خاتمه پیمان، پیمانکار باید فهرست مصالح و تجهیزات سفارش داده شده را به کارفرما ارسال کند. کارفرما ۱۰ روز فرصت دارد تا مصالح مورد نیاز را انتخاب کند. هزینه‌هایی که پیمانکار پرداخت کرده با ارائه اسناد به او پرداخت می‌شود و بقیه هزینه‌ها به عهده کارفرما است.
• پیمانکار باید بلافاصله پس از دریافت نامه خاتمه، قراردادهای خود با سایر پیمانکاران و اشخاص را خاتمه دهد. قراردادهایی که مصالح آن‌ها مورد نیاز کارفرما نیست، بعد از اعلام نظر کارفرما خاتمه خواهند یافت.

بر اساس این بند تسلط به صورت وضعیت نویسی یکی از مهارت‌هایی اصلی است که مهندس دفترفنی باید به آن مسلط باشد.

مطابق بند د ماده 48 اگر پیمانکار به اشخاص ثالث تعهداتی داده و به خاطر خاتمه پیمان مجبور به پرداخت هزینه و خسارت شود، این هزینه‌ها پس از رسیدگی و تأیید کارفرما به حساب بستانکاری پیمانکار اضافه می‌شود.

ماده 49. تعلیق

مطابق بند ب ماده 49 شرایط عمومی پیمان:

کارفرما هزینه های بالاسری پیمانکار را در دوران تعلیق به میزان تعیین شده در اسناد و مدارک پیمان، تعیین هزینه های یاد شده، به توافق طرفین در زمان ابلاغ تعلیق موکول شده باشد، کارفرما در مورد میزان آن با پیمانکار توافق می‌نماید.

در صورتی که در اسناد و مدارک پیمان، هیچ نوع پیش بینی برای پرداخت هزینه‌های بالاسری پیمانکار در دوره تعلیق نشده باشد، کارفرما ماهانه مبلغی معادل ۱۰ درصد متوسط کارکرد فرضی ماهانه را به پیمانکار می‌پردازد. اگر به دستور کارفرما، قسمتی از کار متوقف شود، بابت هزینه‌های پیشگفته در مدت تعلیق، ماهانه مبلغی معادل ۱۰ در صد متوسط کارکرد فرضی ماهانه، به تناسب مبلغ کار متوقف شده، به پیمانکار پرداخت می‌شود. برای تعیین هزینه تعلیق، کسر ماه به تناسب محاسبه می‌شود.

تبصره: در صورتی که پیش از آغاز عملیات موضوع پیمان، تعلیق پیمان از سوی کارفرما ابلاغ شود، ۸۰ درصد هزینه تعلیق محاسبه شده طبق این بند، به پیمانکار پرداخت می‌شود.

مطابق بند ج ماده 49 شرایط عمومی پیمان:

کارفرما و پیمانکار در مورد ماشین‌ آلاتی که پیمانکار مایل است در مدت تعلیق از کارگاه خارج نماید، بدون پرداخت هیچ نوع هزینه‌ای، توافق می‌کنند. اجاره مربوط به دوران توقف آن تعداد از ماشین آلات که در کارگاه باقی می‌ماند، بر اساس توافق طرفین به پیمانکار پرداخت می‌شود.

حوادث قهری در قراردادهای EPC

قرارداد EPC (انگلیسی Engineering Procurement Construction) به معنی مهندسی، تامین تجهیزات و اجرا، یکی از قراردادهای پیمانکاری ساختمان است که در آن کارفرما، اجرا و مدیریت پروژه در زمینه اجرا و راه‌اندازی واحد را به پیمانکار سپرده و خود به سیاست‌های کلان گسترش فعالیت‌های واحد می‌پردازد. در واقع منظور از قرارداد EPC سپردن کار طراحی و تامین تجهیزات و اجرای پروژه و همچنین کل مسئولیت‌های مدیریت اجرا و کنترل کیفی پروژه به پیمانکار از جانب کارفرما است.

حوادث قهری طبق ماده 73 شرایط عمومی قراردادهای EPC اجرا می‌شود که در  ادامه جزئیات آن خواهیم پرداخت.

ماده 73 – وقوع حوادث قهری

مفاد ماده 73 شرایط عمومی پیمان EPC در خصوص حوادث قهری در 7 بند به شرح زیر است:

1-73- حوادث قهری به معنی بروز هرگونه شرایطی خارج از اختیار کارفرما و پیمانکار، به رغم پیش‌بینی تمهیدات لازم و معقول توسط دو طرف است، که ادامه کار را غیرممکن کند.

حوادث قهری، شامل موارد زیر است، بی‌آنکه محدود به آن‌ها باشد:

• 1-1-73-جنگ، اعم از اعلام شده یا نشده یا اشغال به وسیله بیگانگان
• 2-1-73- شورش، انقلاب، کودتای نظامی یا جنگ داخلی
• 3-1-73- تشعشعات هسته‌ای یا نشت سایر مواد رادیواکتیو و سمی
• 4-1-73- اعتصاب‌های عمومی کارگری، به استثنای مواردی که تنها محدود به کارکنان پیمانکار باشد.
• 5-1-73- شیوع بیماری‌های واگیردار
• 6-1-73- زلزله، سیل و طغیان‌های غیرعادی (با توجه به آمار‌های موجود و به رغم پیش‌بینی تمهیدات لازم به تناسب اطلاعات موجود از سوی پیمانکار)، آتش‌سوزی‌های دامنه‌دار و غیرقابل کنترل

2-73- عدم انجام تعهدات قراردادی توسط هر یک از دو طرف به علت بروز حوادث قهری، به‌منزله قصور یا نقض پیمان تلقی نمی‌شود. همچنین، هیچ‌یک از دو طرف، مسئول خسارت‌هایی که طرف دیگر در نتیجه عدم اجرا و یا تأخیر در اجرای تعهدات خود ناشی از حوادث قهری دیده است، نخواهد بود.

3-73- هرگاه به نظر هر یک از دو طرف پیمان شرایط قهری پیش آمده باشد، که باعث وقفه و عدم امکان اجرای تعهدات قراردادی از سوی وی شود بی‌درنگ مراتب را به طرف دیگر اطلاع می‌دهد.

4-73- پیمانکار موظف است حداکثر کوشش خود را برای اتمام کارهایی که در شرایط قهری ر‌‌ها کردن آن‌ها منجر به زیان جدی به آن‌ها می‌شود و همچنین بخش‌هایی از کار را که در شرایط قهری قرار ندارد، به کار بندد و سایر اقدام‌های لازم را برای انتقال مصالح، کالا‌‌ها و تجهیزات نصب نشده و ماشین‌آلات ساختمانی به محل‌های مطمئن و ایمن معمول دارد. کارفرما نیز باید تمام امکانات موجود خود را در حد متعارف برای تسریع در این امر در اختیار پیمانکار قرار دهد.

در صورتی که پیمانکار در اجرای مفاد این کارها متحمل هزینه‌های اضافی شود هزینه‌های مربوط پس از تأیید کارفرما پرداخت می‌شود.

5-73- در مورد خسارت‌های وارده به کارها و اموال در نتیجه بروز شرایط قهری به ترتیب زیر عمل می‌شود:

• 1-5-73- هرگاه خسارت وارده به کارهای موضوع پیمان مشمول بیمه موضوع ماده (15) باشد جبران خسارت‌های وارده به کارفرما و همچنین هزینه کارهای انجام شده به‌وسیله پیمانکار که بهای آن‌ها پرداخت نشده است از محل بیمه تأمین می‌شود.
• 2-5-73- هرگاه خسارت وارده به کارهای موضوع پیمان مشمول بیمه نبوده و یا میزان آن برای جبران خسارت وارده کافی نباشد، جبران خسارت به عهده کارفرماست، مشروط برآنکه پیمانکار تعهدات خود را در مورد تهیه بیمه‌نامه‌ها به ترتیب درج شده در مواد (15) و (16) انجام داده باشد.

6-73- جبران خسارت وارده به ماشین‌آلات و ابزار پیمانکار، به عهده پیمانکار است.

7-73- پس از رفع شرایط قهری، پیمانکار مکلف است با ابلاغ کارفرما، اجرای کارها را بلافاصله آغاز کند. در این صورت، تمدید مناسبی از سوی پیمانکار پیشنهاد می‌شود، که پس از بررسی و تصویب کارفرما، به پیمانکار ابلاغ می‌گردد. هرگاه شرایط حوادث قهری بیش از 180 روز ادامه یابد، در آن صورت به پیمان خاتمه داده شده و اقدام‌های پس از آن، طبق ماده (67) انجام می‌شود.

حوادث قهری در قراردادهای طرح و ساخت (EPC) غیرصنعتی

در ماده ۱۹ ضوابط اجرایی روش طرح و ساخت غیرصنعتی EPC با عنوان حوادث غیرمترقبه (فورس ماژور) به بخشنامه شماره ۱۰۱۸۵۴۳۸ مورخ ۱۹/۰۵/۱۳۸۴ به حوادث قهری در قراردادهای غیر صنعتی پرداخته شده است. 

۱-۱۹- تعریف فورس ماژور

فورس ماژور در این فصل عبارت است از رویداد یا وضعیت استثنایی که:

الف) از کنترل یک طرف بیرون باشد.

ب) طرف مربوط به گونه‌ای منطقی نمی‌توانسته پیش از وارد شدن به پیمان ملاحظاتی را برای مقابله با این رویداد یا وضعیت منظور کند.

پ) در صورت بروز، آن طرف به‌طور منطقی قادر به جلوگیری از آن یا غلبه بر آن نباشد.

ت) به گونه‌ای اساسی قابل انتساب به طرف دیگر نیست.

البته فورس ماژور ممکن است شامل رویداد‌ها یا وضعیت‌های استثنایی دیگری باشد که در زیر فهرست شده، اما محدود به این موارد نیست:

جنگ، درگیری‌های خصومت آمیز (اعم از این که جنگ اعلام شده یا نشده باشد)، اشغال، اقدام دشمنان خارجی، شورش، تروریسم، انقلاب، قیام، کودتای نظامی یا غصب قدرت یا جنگ داخلی، آشوب، بلوا، هرج و مرج، اعتصاب، محاصره به وسیله افرادی به غیر از کارکنان پیمانکار و دیگر به کار گمارده شدن پیمانکار و پیمانکاران دست دوم، مهمات جنگی، مواد منفجره، پرتوهای یونیزه کننده یا آلودگی، به وسیله پرتوهای رادیواکتیو به استثنای مواردی که مربوط به استفاده پیمانکار از این گونه مهمات جنگی، مواد منفجره یا پرتوهای رادیو اکتیو است و نیروهای طبیعت، مانند زلزله، گردباد، طوفان یا فعالیت آتشفشانی.

۲-۱۹- اخطار فورس ماژور

اگر یکی از دو طرف به دلیل فورس ماژور از انجام تعهدهایی که طبق پیمان دارد باز بماند، باید رویداد یا وضعیتی که فورس ماژور را تشکیل داده است به طرف دیگر اعلام کند و ضمن آن تعهدها و عملیاتی را که انجام آن‌ها به علت فورس ماژور با مانع مواجه شده یا خواهد شد مشخص نماید. این اعلام باید ظرف ۱۴ روز پس از این که طرف مربوط از رویداد یا وضعیتی منجر به فورس ماژور آگاه شده یا باید آگاه می‌شد، داده شود.

طرف یاد شده پس از ارسال این اعلام تا زمانی که شرایط فورس ماژور مانع انجام تعهدهایش می‌شود از انجام این تعهدها معاف است.

بدون توجه به دیگر شرایط درج شده در این فصل، فورس ماژور، بر تعهدهایی که هر طرف نسبت به پرداخت‌های مورد تعهد به طرف دیگر طبق پیمان دارد کاربرد ندارد.

۳-۱۹- وظیفه به حداقل رساندن تأخیر

هر طرف باید همیشه همه اقدام‌های مقتضی و معقول را برای به حداقل رساندن تأخیرهای ناشی از فورس ماژور در انجام پیمان معمول دارد.

هر طرف پس از متوقف شدن اثر فورس ماژور بر وی باید مراتب را به طرف دیگر اعلام کند.

۴-۱۹-پیامدهای فورس ماژور

اگر پیمانکار از انجام تعهدهایش نسبت به پیمان، به دلیل فورس ماژور بازمانده و مراتب را پیش تر طبق ماده ۱۹-۲ (اخطار فورس ماژور) اعلام کند و دچار تأخیر یا متحمل هزینه‌ای ناشی از فورس ماژور شده باشد، طبق ماده ۲۰-۱ (دعاوی پیمانکار) محق خواهد بود به:

الف) تمدید مدتی به ازای چنین تأخیری، اگر تکمیل به تأخیر افتاده یا خواهد افتاد طبق ماده ۸-۴ (تمدید مدت تکمیل)

ب) دریافت هزینه‌های متحمل شده، اگر رویداد یا وضعیت، به نوعی است که در بندهای ۱ تا ۴ ماده ۱۹-۱ (تعریف فورس ماژور) تعریف شده و در مورد بندهای ۲ تا ۴ ماده یاد شده، به شرط آن که در کشور روی داده باشد.

پس از دریافت این اخطار، مهندس مشاور باید طبق ماده ۳-۵ (تصمیم‌ها)، در این موارد اقدام کند.

۵-۱۹- تأثیر فورس ماژور بر پیمانکار دست دوم

اگر هر پیمانکار دست دوم، طبق هر قرارداد یا موافقت‌نامه‌ای که مربوط به کارها باشد، محق به دریافت کمکی در وضعیت فورس ماژور اضافه یا گسترده تر از شرایط مشخص شده در این فصل باشد، این شرایط اضافه یا گسترده تر در فورس ماژور بهانه‌ای برای عمل نکردن پیمانکار یا ایجاد حقی برای کمک به وی نخواهد بود.

۶-۱۹-فسخ اختیاری، پرداخت، و آزادسازی

اگر به علت فورس ماژور، اجرای عموم کارها برای دوره پیوسته ۱۲۶ روزه‌ای یا برای دوره‌های متعدد ناپیوسته‌ای برای همان علت، که جمع آن‌ها ۲۱۰ روز باشد ممکن نبوده و در همه موارد طبق ماده ۱۹-۲ (اخطار فورس ماژور)، اخطار صادر شده باشد هر یک از دو طرف می‌تواند به طرف دیگر اعلام فسخ پیمان کند. در صورت وقوع این امر، ۷ روز پس از صدور اخطار، فسخ نافذ خواهد بود و پیمانکار باید طبق ماده ۱۶-۳ [توقف کار و خارج کردن ماشین‌آلات پیمانکار]، اقدام نماید.

در صورت فسخ به ترتیب یاد شده، مهندس مشاور باید بهای کارهای انجام شده را تعیین کرده، گواهی پرداخت شامل موارد زیر را، برای تصویب کارفرما صادر کند:

الف) مبالغ قابل پرداخت بابت هر کار انجام شده‌ای که بهای آن در پیمان تعیین شده است.

ب) هزینه تجهیزات و مصالحی که برای کارها، به وسیله پیمانکار سفارش داده شده و به پیمانکار تحویل داده شده یا پیمانکار متعهد به تحویل گرفتن آن‌ها باشد؛ پس از پرداخت هزینه به وسیله کارفرما این تجهیزات و مصالح به مالکیت کارفرما درآمده و پیمانکار باید آن‌ها را به همان صورت در اختیار کارفرما قرار دهد. مخاطره‌های احتمالی نیز بعد از در اختیار گذاشته شدن متوجه کارفرما خواهد بود.

پ) هر هزینه یا تعهد معقولی که پیمانکار در جهت تلاش برای تکمیل کارها متحمل شده است.

ت) هزینه برچیدن کارهای موقت و انتقال ماشین‌آلات پیمانکار از کارگاه، و بازگرداندن آن‌ها به محل مورد نظر پیمانکار در کشور خودش (یا به مقصد دیگری که هزینه بیش‌تری در بر نداشته باشد).

ث) هزینه بازگرداندن کارمندان پیمانکار و کارگرانی که در تاریخ فسخ پیمان، تمام وقت در ارتباط با کارها استخدام بوده باشند به موطن خودشان.

۷-۱۹- معافیت از انجام کار طبق قانون

بدون توجه به هر شرط دیگر تعیین شده در این ماده، اگر رویداد یا وضعیتی بیرون از کنترل دو طرف (از جمله موارد فورس ماژور، اما نه محدود به آنها) پیش آید که ادامه انجام تعهدهای مربوط به پیمان را، برای یک یا هر دو طرف غیرممکن یا غیرقانونی کند یا طبق قانون حاکم بر پیمان، طرفی را محق به معافیت از انجام تعهدهای خود در پیمان نماید، آن گاه هر یک از دو طرف می‌تواند به طرف دیگر اعلامیه‌ای در مورد چنین رویداد یا وضعیتی بدهد و در این صورت:

الف) دو طرف بدون وارد شدن خدشه‌ای به حقوق هر یک از ایشان نسبت به هر نقض قبلی پیمان، از انجام کار بیش‌تر معاف خواهد شد.

ب) مبلغ قابل پرداخت به پیمانکار از سوی کارفرما، همان مبلغ قابل پرداخت طبق ماده ۱۹-۶ (فسخ اختیاری، پرداخت و آزاد سازی) خواهد بود که اگر پیمان طبق ماده ۱۹-۶ فسخ می‌شد.

حوادث قهری و مشارکت در ساخت

در صورتی که حوادث قهری در طول اجرای قرارداد مشارکت در ساخت رخ داده و باعث کاهش سرعت اجرای کار یا توقف پروژه شود، به آن فورس ماژور یا قوه قهریه گفته می‌شود. منظور از فوس ماژور در مشارکت در ساخت همان حوادث قهری است که تا اینجا بررسی کردیم. برای مثال چنانچه با وقوع زلزله پروژه دچار خسارت شود، مقصر سازنده نبوده و وضعیت فورس ماژور رخ داده است. جهت آشنایی بیشتر، مقاله فورس ماژور در مشارکت در ساخت را مطالعه کنید.

آیا کرونا جز حوادث قهری است؟

شاید برایتان سوال باشد که با توجه به تعریف حوادث قهری، بیماری کرونا نیز از این دست حوادث به حساب می‌آید یا نه؟ همانطور که در آموزش تعدیل گفتیم با توجه به شرایط ایجاد شده در روزهای ابتدایی شیوع، بیماری کرونا جز حوادث قهری شناخته شد و سازمان برنامه و بودجه کشور دستورالعملی را با عنوان دستورالعمل نحوه جبران آثار ناشی از شیوع بیماری کرونا (کووید 19) در 14 ماده برای اجرا به مهندسان مشاور، پیمانکاران و دستگاه‌های اجرایی ابلاغ کرد.

برای دریافت و دانلود دستورالعمل حوادث قهری و کرونا از طریق لینک زیر اقدام کنید.

جمع بندی

زلزله و سیل یا اتفاقاتی همچون جنگ مواردی هستند که در رخ دادن آن‌ها هیچ یک از طرفین قرارداد تقصیری نداشته و خسارات وارده مشخصا بر عهده یکی از آن‌ها نیست. در چنین حوادثی لازم است تا بر اساس شرایط مرتبط با نوع قرارداد و بند مربوط به حوادث قهری عمل کرده و به ادامه کار بپردازیم. توصیه می‌کنیم برای آشنایی بیشتر با حوادث قهری در موافقت‌نامه‌های پرکاربرد و دیگر موارد دفتر فنی به دوره نخبگان دفتر فنی آکادمی عمران سر بزنید.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره حوادث قهری و ماده 43 شرایط عمومی پیمان کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری