مصالح پای کار در صورت وضعیت؛ نحوه تعدیل، ضرایب و ضوابط آن

آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که چرا پیمانکاران قبل از شروع پروژه، مقدار زیادی مصالح ساختمانی را خریداری و در محل پروژه انبار می‌کنند؟ این مصالح که به آن‌ها مصالح پای کار گفته می‌شود، نقش بسیار مهمی در اجرای موفق یک پروژه ساختمانی دارند. اما دقیقا مصالح پای کار چیست؟ آیا با نحوه محاسبه تعدیل مصالح پای کار آشنا هستید؟ ما در این مقاله به این پرسش‌ها پاسخ داده و تمام نکات اعمال مصالح پای کار در صورت وضعیت، تعدیل و ضوابط آن‌ها به هنگام خاتمه پیمان و سایر نکات را بررسی خواهیم کرد؛ لذا تا انتهای مقاله همراه آکادمی عمران باشید.

قبل از مطالعه این مقاله توصیه می‌کنیم، فیلم زیر را در خصوص ریزه‌ کاری‌های مصالح پای کار مشاهده کنید. این فیلم بخش کوتاهی از آموزش متره و برآورد به همراه صورت وضعیت نویسی است که در آن به جزئیات مصالح پای کار نیز پرداخته شده است.

مصالح پای کار چیست؟

مصالح پای کار به کلیه مصالح ساختمانی گفته می‌شود که پیمانکار برای اجرای یک پروژه، پیش از شروع آن عملیات اجرایی و طبق برآورد اولیه، خریداری کرده و در محل پروژه انبار می‌کند. این مصالح شامل انواع مختلفی مانند شن، ماسه، سیمان، آجر، بلوک، آهن آلات و سایر مصالح مورد نیاز برای ساخت سازه می‌شود.

در واقع هر نوع مصالحی که پیمانکار برای انجام موضوع قرارداد، پای کار می‌آورد مصالح پای کار است که مقدار مورد نیاز آن قبل از اجرای پروژه توسط پیمانکار برآورد شده است.

طبق تعریفی که در فهرست بها رشته‌های مختلف از مصالح پایکار شده، مصالح پای کار به مصالحی اطلاق می‌شود که:

• برای اجرای موضوع پیمان مورد نیاز باشد و در کار نصب شود.
• با توجه به اسناد و مدارک پیمان به‌ویژه برنامه زمان بندی اجرای کار و مشخصات فنی، توسط پیمانکار تهیه شود.
• در محل یا محل‌هایی که در طرح جانمایی تجهیز کارگاه به‌عنوان انبار کارگاه یا محل انباشت مصالح تعیین گردیده انبار شود.
• انبار کردن به شکلی باشد که قابل بازرسی، اندازه گیری یا شمارش باشد.

اهمیت مصالح پای کار در این است که پیمانکار با تهیه این مصالح به صورت یکجا و با حجم بالا، می‌تواند از تخفیفات خرید بهره‌مند شود و جریان کار پروژه را روان‌تر کند. همچنین، با وجود این مصالح در محل پروژه، زمان اجرای پروژه کاهش یافته و از وقفه‌های احتمالی به دلیل کمبود مصالح جلوگیری می‌شود.

با این حال، به دلیل اینکه این مصالح هنوز در عملیات اجرایی مصرف نشده‌اند، پیمانکار نمی‌تواند بلافاصله تمام هزینه آن‌ها را در قالب آیتم‌های اجرایی از کارفرما طلب کند. لذا پیمانکار به سراغ پیوست شماره یک فهرست بها قرارداد خود می‌رود تا هزینه مصالحی که خریده را از کارفرما دریافت کند.

مصالح پای کار فهرست بها

مصالح پایکار نیز همچون سایر فعالیت‌های اجرایی در فهرست بها هر رشته، قیمت گذاری شده‌اند. در پیوست شماره 1 فهرست بها، هر رشته لیست مصالح پایکار موضوع آن فهرست بها را نام برده و قیمت گذاری کرده است. برای مثال در فهرست بها ابنیه سال 1403، بهای واحد هر متر مکعب ماسه شسته 3859000 ریال است.

در فهرست بها ابنیه دو جدول برای مصالح پایکار وجود دارد. جدول شماره یک در خصوص ضرایب متوسط جهت اعمال به بهای واحد ردیف‌ها برای تعیین قیمت مصالح پایکار است که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.

جدول شماره 2 نیز شامل فهرستی از مصالح پای کار است که به‌طور پیش‌فرض در فهرست بها گنجانده شده‌اند. در این جدول، انواع مصالح مختلف ذکر شده و قیمت آن‌ها برای استفاده به عنوان مصالح پای کار مشخص شده است.

شما می‌توانید جداول پیوست شماره 1 فهرست بها در خصوص مصالح پای کار را از طریق لینک زیر دریافت کنید.

با استفاده صحیح از این پیوست، می‌توان از اختلاف نظر بین پیمانکار و کارفرما در مورد هزینه‌های پروژه جلوگیری کرد و به شفافیت بیشتر در فرایند محاسبات کمک کرد.

توجه داشته باشید پیوست شماره 1 فهرست بها معمولا به صورت سالانه به‌روزرسانی می‌شود و ممکن است تغییراتی در قیمت‌ها و ضرایب آن ایجاد شود. بنابراین، پیمانکاران باید همواره از فهرست بها منضم به پیمان خود استفاده کنند. جهت دریافت فهرست بها رشته‌های مختلف به مقاله انواع فهرست بها سر بزنید.

صورتجلسه مصالح پای کار

دفتر فنی پیمانکار معمولا آخر هر ماه وضعیت خود را صورت جلسه می‌کند تا هزینه‌هایی که پیمانکار برای اجرای پروژه انجام داده از کارفرما دریافت کند. به‌همین منظور مقدار مصالح پای کار اندازه گیری و با حضور مهندس ناظر صورت جلسه می‌شود تا با مشخص بودن تاریخ ورود به کارگاه، از این صورت جلسات هنگام تهیه صورت وضعیت‌های موقت بتوان استفاده کرد.

اجزای اصلی صورتجلسه ورود مصالح پای کار عبارت‌اند:

• تاریخ: تاریخ دقیق تهیه صورتجلسه و تاریخ ورود مصالح به کارگاه
• نوع مصالح: مشخصات دقیق مصالح شامل نوع، برند، اندازه و واحد اندازه‌گیری
• مقدار مصالح: مقدار دقیق هر نوع مصالح وارد شده به کارگاه
• امضای نمایندگان: امضای نمایندگان پیمانکار و مهندس ناظر به عنوان تاییدیه صحت اطلاعات

دفتر فنی کارگاه مقدار مصالح پایکار موجود در انبار را هنگام نوشتن صورت جلسه از انباردار استعلام کرده، سپس با توجه به رشته و سال فهرست بها منضم به پیمان (مثلا رشته ابنیه سال1403) از لیست ارائه شده در پیوست یک، برای گرفتن هزینه‌هایی که پیمانکار برای خرید مصالح پایکار کرده است استفاده می‌کند.

در مجموع، صورتجلسه مصالح پای کار یکی از اسناد مهم در اجرای پروژه‌های ساختمانی است. این سند به عنوان یک مرجع رسمی، به پیمانکار کمک می‌کند تا هزینه‌های مصالح خود را در انواع صورت وضعیت پیمانکاری منظور کند. از طرفی به کارفرما این اطمینان را می‌دهد که هزینه‌های پرداختی منطقی و بر اساس مصالح مصرف شده است.

بیش از 30 ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفتر‌فنی و ساختمان‌سازی

مشاهده مینی دوره

مصالح پایکار در صورت وضعیت

مصالح پای کار در صورت وضعیت، معمولا در انتها هر فصل مربوط و پس از آیتم‌های اجرایی نوشته می‌شود. برای مثال اگر فهرست بها منضم به پیمان ابنیه باشد، شن و ماسه پای کار در انتهای فصل هشتم یعنی بتن درجا می‌آید.

بدون شک می‌دانید که کارفرما به پیمانکار تمام هزینه‌های مربوط به خرید مصالح را پرداخت نمی‌کند، چرا که این مصالح هنوز در پروژه به کار گرفته نشده‌اند و پیمانکار می‌تواند پس از دریافت هزینه، آن‌ها را از کارگاه خارج کند. در واقع، کارفرما تنها زمانی 100 درصد هزینه خرید مصالح را به پیمانکار پرداخت می‌کند که این مصالح در پروژه مصرف شده باشند. لذا این پرداخت در قالب آیتم‌های اجرایی انجام می‌شود؛ زیرا آیتم‌های اجرایی شامل فرآیند تهیه نیز هستند.

 به طور مثال آیتم 080107 فصل بتن درجا فهرست بها ابنیه سال 1403 به شرح زیر است: تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری مشخصه ٣٠ مگاپاسکال.

با توجه به این که مقادیر صورت وضعیت موقت، علی الحساب بوده و در صورت وضعیت‌های بعدی قابل تغییر است، پس از مصرف مصالح پایکار، مقدار آن از صورت وضعیت بعدی حذف یا کم شده و هزینه پیمانکار در قالب آیتم‌های اجرایی به او پرداخت می‌شود.

ضرایب مصالح پای کار در صورت وضعیت

به‌طور کلی، تمام ضرایبی که به آیتم‌های اجرایی پیمان تعلق می‌گیرند به آیتم‌های مصالح پایکار نیز تعلق می‌گیرد. مهم‌ترین ضرایب اعمال شده بر مصالح پای کار در صورت وضعیت‌ها عبارت‌اند از:

• ضریب پیشنهادی جزء پیمانکار برای هر فصل
• ضریب بالاسری
• ضریب منطقه
• ضریب کاهشی 70 درصد

بهای واحد مصالح پای کار در جدول شماره دو پیوست 1 فهرست بها لحاظ شده است. در صورتی که مصالح مصرفی در این جدول نباشد، می‌توان از جدول شماره یک که تصویر آن را در زیر می ‌بینید، استفاده کرد. با استفاده از این جدول علاوه بر همه ضرایب فوق، ضریب جدول شماره یک نیز در بهای واحد ردیف مورد نظر اعمال می‌شود.

لازم به‌ذکر است به منظور محاسبه بهای واحد مصالح پای کار مطابق بند 4 این پیوست، در صورت پیش‌بینی مصالح مورد نظر در چند ردیف، ردیفی
که دارای کمترین بهای واحد باشد مالک عمل، جهت محاسبه بهای واحد مصالح پایکار مربوط با اعمال ضریب مندرج در جدول شماره یک می‌باشد.

توجه داشته باشید که در خصوص مصالحی که برای مسافت‌های بیش از ۳۰ کیلومتر هزینه پرداخت شده است، مطابق ضوابط حمل و نقل فهرست بها (فصل 28) هزینه حمل و نقل نیز در نظر گرفته شود. به همین منظور، ضرایب منطقه‌ای، بالاسری و ضریب پیشنهادی جزء پیمانکار نیز اعمال می‌شود.

لازم به ذکر است ضریب 70 درصد که به عنوان ضریب کاهشی برای اطمینان از استفاده کامل پیمانکار از مصالح در نظر گرفته می‌شود، در ضریب مصالح پای کار حمل و نقل لحاظ نخواهد شد؛ چرا که کار جابجایی کاملا به اتمام رسیده است.

مصالح پایکار در صورت وضعیت قطعی

به‌طورکلی، کارفرما تنها هزینه مصالح مصرف شده در کار را به پیمانکار پرداخت می‌کند. همچنین اگر در پایان کار مصالح اضافه باقی بماند، کارفرما پولی بابت آن به پیمانکار پرداخت نکرده و پیمانکار می‌تواند مصالح اضافی را از کارگاه خارج کند.

کارفرما به دلیل تقویت بنیه مالی پیمانکار 70 درصد بهای مصالح پایکار را در صورت وضعیت‌های موقت پرداخت کرده و پس از مصرف مصالح، مقدار آن‌ها را از صورت وضعیت بعدی کم می‌کند. اما دقت داشته باشید که صورت وضعیت ماقبل قطعی، آخرین صورت وضعیت موقت و صورت وضعیت قطعی، آخرین صورت وضعیت پیمانکار است و باید بدون ذکر مصالح پایکار ارائه شود.

 لذا کارفرما هیچ هزینه‌ای بابت مصالح پای کار در صورت وضعیت ماقبل قطعی و قطعی به پیمانکار پرداخت نمی‌کند. مگر زمانی که پیمان مشمول فسخ یا خاتمه شود. تنها صورت وضعیت ماقبل قطعی و قطعی که مصالح پای کار دارند پیمان‌هایی است که دچار فسخ یا خاتمه شده‌اند.

تعدیل مصالح پای کار

سوالی که در ابتدا ممکن است برایتان پیش آمده باشد این است که تعدیل مصالح پای کار چگونه محاسبه می‌شود؟ در پاسخ باید بدانید، هزینه‌ای که پیمانکار بابت مصالح پایکار پرداخت کرده نیز مشابه سایر هزینه‌ها، مشمول تعدیل می‌شود.

• اگر مصالح توسط پیمانکار تهیه شود، تعدیل مصالح پای کار بر مبنای شاخص‌های گروهی دوره انجام عملیات اجرایی صورت وضعیتی که مصالح پای کار در آن درج گردیده است انجام می‌شود.
•  اگر کارفرما با توافق پیمانکار شاغل، مصالح موجود خود را جهت انجام پروژه به پیمانکار بدهد، تعدیل مصالح پایکار بر مبنای شاخص‌های گروهی دوره ورود مصالح به کارگاه محاسبه می‌شود.

توصیه می‌کنیم برای آشنایی با تعدیل مقاله نحوه محاسبه تعدیل را مطالعه کنید.

نحوه محاسبه تعدیل مصالح پایکار

مبلغ مصالح پای کار با شاخص گروهی فصل‌های مربوط به مصالح مورد نظر تعدیل می‌شود. در واقع شاخص تعدیل هر یک از مصالح پایکار، شاخص مربوط به فصلی است که پس از مصرف مصالح، هزینه تهیه آن از آن فصل پرداخت می‌شود. به‌عنوان مثال مبالغ مصالح پای کار مربوط به سیمان، شن و ماسه با شاخص‌های گروهی فصل بتن درجا در فهرست بها منضم به آن قرارداد تعدیل می‌شود. جهت آشنایی بیشتر در مورد شاخص گروهی مقاله را شاخص میانگین در تعدیل مطالعه کنید.

تعدیل قطعی مصالح پای کار

همانطور که می‌دانید هدف از تعدیل، متناسب کردن قیمت‌های قرارداد با قیمت‌های روز است. هزینه پرداختی بابت مصالح پای کار نیز همچون سایر هزینه‌هایی است که در صورت وضعیت‌های موقت می‌آید و باید به روز شود. پس نحوه محاسبه تعدیل موقت و قطعی مصالح پای کار کاملا مشابه آیتم‌های اجرایی است.

تعدیل قطعی مصالح پایکار نیز مانند سایر آیتم‌های اجرایی محاسبه می‌شود و هزینه پرداخت شده برای تهیه مصالح پایکار توسط پیمانکار در هر دوره‌ای که بوده با ضریب تعدیل قطعی به روز می‌شود.

مصالح پای کار شرایط عمومی پیمان

برخی از ضوابط مصالح پای کار در ماده 13 شرایط عمومی پیمان (مصالح، تجهیزات، مصالح و تجهیزات پای کار، ماشین‌آلات وابزار، تاسیسات و ساختمان‌های موقت، وسایل) و همچنین ماده 48 شرایط عمومی پیمان (خاتمه پیمان) ذکر شده است.

مصالح پای کار در ماده 13

در بند ج ماده 13 شرایط عمومی پیمان، مصالح و تجهیزات پایکار این‌گونه تعریف شده است:

مصالح پای کار در ماده 48

در ماده 48 شرایط عمومی پیمان به شرایط خاتمه پیمان پرداخته می‌شود. چنانچه پیمان طبق ماده 48 خاتمه یابد، در مورد مصالح پای کار موجود در کارگاه و مصالح سفارش شده به شرح زیر باید اقدام کرد:

• مصالح و تجهیزات موجود در کارگاه که طبق مشخصات فنی بوده و برای اجرای موضوع پیمان تهیه شده است اندازه گیری شده سپس بهای آن‌ها بر اساس نرخ متعارف روز در تاریخ خرید، که مورد توافق دو طرف یعنی کارفرما و پیمانکار باشد، در صورت وضعیت قطعی منظور می‌شود.

 نکته مهم: چون مصالح موجود در کارگاه بر اساس نرخ متعارف روز در تاریخ خرید، در صورت وضعیت قطعی منظور می‌شود، به روز است و مشمول تعدیل نخواهد شد.

• پیمانکار فهرست مصالح و تجهیزات سفارش شده برای اجرای کار را همراه با شرایط خرید آن‌ها برای کارفرما ارسال می‌کند. کارفرما تا 10 روز از دریافت این فهرست، اقلامی از مصالح و تجهیزات سفارش شده را که مورد نیاز تشخیص دهد به پیمانکار اعلام می‌کند تا پیمانکار قرارداد خرید آن‌ها را به کارفرما منتقل کند.

 نکته مهم: مبالغی که پیمانکار بابت خرید این مصالح و تجهیزات پرداخت کرده است در مقابل ارائه اسناد و مدارک آن، به حساب طلب پیمانکار منظور می‌گردد. پرداخت بقیه بهای خرید و هر نوع تعهد مربوط به آن‌ها نیز به عهده کارفرما خواهد بود.

• خاتمه قراردادهای خرید مصالح و تجهیزاتی که مورد نیاز کارفرما نیست پس از اعلام نظر کارفرما انجام می‌شود.

قیمت پیمانکاری ساختمان با مصالح

اگرچه کارفرما 100 درصد هزینه تهیه مصالح را به پیمانکار نمی‌دهد، اما برای تقویت بنیه مالی پیمانکار، 70 درصد بهای مصالح پای کار با احتساب ضریب منطقه‌ای، ضریب بالاسری و ضریب پیشنهادی جزء پیمانکار و 100 درصد هزینه حمل را برای مصالحی که مشمول حمل مازاد می‌شوند در صورت وضعیت‌ها پرداخت می‌کند.

در واقع مبلغ تایید شده صورت وضعیت موقت عبارت‌اند از:

حاصل جمع 100 درصد هزینه‌های مربوط به فعالیت‌های اجرایی با 70 درصد هزینه‌های مربوط به مصالح پای کار، ضرب در ضرایبی که به پیمان تعلق می‌گیرد.

مصالح پای کار متعلق به کیست؟

به‌طور کلی، مالکیت مصالح پای کار پس از منظور شدن در صورت وضعیت، متعلق به کارفرما است و پیمانکار حق خارج کردن آن‌ها را از محوطه کارگاه ندارد. اما مالکیت آن‌ها پیش از منظور کردن در صورت وضعیت، برای پیمانکار است.

جمع بندی

مصالح پای کار به موادی اطلاق می‌شود که پیمانکار قبل یا حین پروژه، خریداری و در انبار نگهداری می‌کند. در صورت وضعیت‌ها، بخشی از هزینه این مصالح به‌صورت علی‌الحساب به پیمانکار پرداخت می‌شود. به‌طور خلاصه مصالح پای کار، بخشی از هزینه‌های پروژه هستند که به صورت تدریجی و با توجه به پیشرفت کار، به پیمانکار پرداخت می‌شوند. هدف از این روش پرداخت، مدیریت بهتر منابع مالی پروژه و اطمینان از اجرای صحیح آن است.

به‌طور کلی، محاسبات مصالح پای کار پیچیدگی‌های خاصی دارند و نیازمند دقت در رعایت قوانین و مقررات هستند؛ لذا توصیه می‌شود برای آشنایی بیشتر آموزش دفتر فنی سایت آکادمی عمران را مشاهده کنید. این آموزش پروژه محور بوده و در آن به بررسی جزئیات مباحث دفتر فنی از جمله متره و برآورد، تعدیل، تهیه صورت وضعیت‌ها پرداخته‌ایم.

در انتهای این مقاله امیدواریم اطلاعات خوبی درباره مصالح پای کار در صورت وضعیت کسب کرده باشید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری