تفسیر ماده 48 شرایط عمومی پیمان + خاتمه پیمان از صفر تا صد

با تفسیر ماده ۴۸ شرایط عمومی پیمان آشنا هستید؟ آیا می‌دانید در این ماده به چه موضوعاتی پرداخته شده است؟ بخشنامه جدید خاتمه پیمان چیست؟ همانطور که می‌دانید در قراردادهایی که بین پیمانکار و کارفرما بسته می‌شوند، گاهی پیش از اتمام کارهای موضوع قرارداد، کارفرما بدون آن که تقصیری متوجه پیمانکار باشد، بنا به مصلحت خود یا علل دیگر، تصمیم به خاتمه پیمان می‌گیرد. در این مقاله در کنار شرح موارد و اقدامات خاتمه پیمان با تفسیر ماده ۴۸ شرایط عمومی پیمان، یک نمونه صورت جلسه خاتمه پیمان ارائه خواهیم کرد؛ پس تا انتهای مقاله همراه آکادمی عمران باشید.

پیش از خواندن ادامه مطلب ابتدا فیلم زیر را مشاهده کرده تا با تفاوت فسخ پیمان و خاتمه پیمان آشنا شوید. این فیلم بخشی از آموزش دفتر فنی است که صفر تا صد موافقتنامه، شرایط عمومی و شرایط خصوصی پیمان را بررسی می‌کند.

ماده ۴۸ شرایط عمومی پیمان

طبق ماده 48 شرایط عمومی پیمان در هر زمان، قبل از اتمام کارهای موضوع پیمان، اگر کارفرما بدون این که پیمانکار مقصر باشد، تصمیم به خاتمه پیمان بگیرد، با تعیین تاریخ آماده کردن کارگاه برای تحویل (که نباید بیشتر از 15 روز باشد) خاتمه پیمان را به پیمانکار ابلاغ می‌کند.

کارفرما کارهایی را که ناتمام ماندن آن‌ها موجب بروز خطر یا زیان است در این ابلاغ تعیین کرده و مهلت بیشتری به پیمانکار می‌دهد تا پیمانکار بتواند در آن مهلت کارها را تکمیل و کارگاه را آماده تحویل نماید.

در واقع اگر بخواهیم با زبان ساده‌تری توضیح دهیم، باید بگوییم که ماده 48 شرایط عمومی پیمان به بررسی اقدامات پس از خاتمه پیمان می‌پردازد که در ادامه به جزئیات آن خواهیم پرداخت. برای آشنایی بیشتر با سایر مفاد و تفسیر دیگر ماده قانون‌ها، مقاله شرایط عمومی پیمان را مطالعه کنید.

شرایط درخواست خاتمه پیمان از سوی پیمانکار 

در پیمان‌هایی که منضم به اجرای شرایط عمومی پیمان هستند، پیمانکار می‌تواند در صورت وقوع هر یک از موارد زیر از کارفرما درخواست خاتمه پیمان کند یا به اصطلاح قرارداد را 48 کند.

1) کاهش یا افزایش بیش از 25 درصد مبلغ پیمان در حین انجام کار

• طبق بند “ج” ماده 39 (تحویل موقت)

اگر با توجه به بند “الف” ماده 29 شرایط عمومی پیمان (تغییر مقادیر کار، قیمت‌های جدید، تعدیل نرخ پیمان) عملیات موضوع پیمان تا حد 125 درصد مبلغ اولیه پیمان انجام شود ولی کارهای اجرا شده قابل بهره برداری نباشد و پیمانکار برای ادامه کار موافقت نکند، کارفرما می‌تواند طبق ماده 48 به پیمان خاتمه دهد.

• طبق ماده 29 (تغییر مقادیر کار، قیمت‌های جدید، تعدیل نرخ پیمان)

جمع مبلغ مربوط به کاهش مقادیر و حذف آن‌ها نباید از 25 درصد مبلغ اولیه پیمان بیشتر شود. اگر این مبلغ، از حد تعیین شده بیشتر شود و پیمانکار با اتمام کار با نرخ پیمان موافق باشد، عملیات موضوع پیمان در چارچوب پیمان انجام می‌شود. ولی در صورتی که پیمانکار مایل به اتمام کار نباشد، پیمان طبق ماده 48 خاتمه داده می‌شود.

2) تاخیر در تحویل زمین یا کارگاه از سوی کارفرما

• طبق ماده 28 (تحویل کارگاه)

اگر مبلغ کارهای پیش بینی شده در محل‌های تحویل نشده تا 25 درصد مبلغ اولیه پیمان باشد، پیمانکار می‌تواند با اطلاع قبلی 15 روزه، آن قسمت از کار را از تعهدات خود حذف کند ولی اگر این مبلغ بیشتر از 25 درصد مبلغ اولیه پیمان باشد، در صورت اعلام خاتمه پیمان از سوی پیمانکار، پیمان خاتمه یافته و طبق ماده 48 عمل می‌شود.

در صورتی که کارفرما نتواند هیچ قسمت از کارگاه را به پیمانکار تحویل دهد و پیمانکار پس از انقضای 30 درصد مدت پیمان یا 6 ماه (هرکدام که کمتر است) مایل به ادامه یا اجرای کار نباشد، با اعلام او، قرارداد طبق ماده 48 خاتمه یافته و پیمانکار هیچ گونه ادعای دیگری نمی‌تواند مطرح کند.

بیش از 30 ساعت آموزش حرفه‌ای ولی رایگان دفتر‌فنی و ساختمان‌سازی

مشاهده مینی دوره

3) عدم نیاز به ادامه کار پس از بروز حوادث قهری 

• طبق بند ج ماده 43 (حوادث قهری)

اگر کارفرما ادامه یا اعاده کارها به وضع اولیه را ضروری تشخیص ندهد یا اگر وضعیت قهری بیش از شش ماه ادامه یابد بدون رعایت بند “د” ماده 48 طبق ماده 48 به پیمان خاتمه می دهد.

بند “د” ماده 48 شرایط عمومی پیمان در ادامه مقاله و در بخش اقدامات پس از خاتمه پیمان شرح داده شده است.

4) تغییراتی که در دستگاه‌های دولت یا کارفرما پیش آید:

• طبق ماده 44 (ممنوعیت قانونی)

در این حالت به محض وقوع منع قانونی، پیمانکار مکلف است که مراتب را به کارفرما اعلام کرده و در صورتی که مانع قانونی رفع نشود کارفرما به پیمان خاتمه داده و طبق ماده 48 با پیمانکار عمل می‌کند.

5) تعلیق بیش از 3 ماه

• طبق ماده 49 (تعلیق)

در صورتی که تعلیق بیش از سه ماه ضروری باشد کارفرما می‌تواند با موافقت پیمانکار مدت تعلیق را برای یک بار و حداکثر سه ماه با شرایط ماده 49 افزایش دهد. در صورت عدم موافقت پیمانکار با تعلیق بیش ازسه ماه پیمان خاتمه یافته و طبق ماده 48 عمل می‌شود.

6)  انجام نشدن تعهدات کارفرما در قبال پیمانکار مطابق آن چه که در قرارداد آمده

از جمله این موارد می توان به تاخیر کارفرما در پرداخت‌ها و عدم انجام تعهدات کارفرما نسبت به تجهیزاتی که طبق شرایط خصوصی پیمان باید در اختیار پبمانکار قرار دهد اشاره کرد.

اقدامات پس از خاتمه پیمان طبق ماده 48

الف) کارفرما آن قسمت از کارها را که ناتمام است طبق مقررات درج شده در ماده 41 شرایط عمومی پیمان تحویل قطعی و آن قسمت را که پایان یافته است طبق مقررات تعیین شده در ماده 39 شرایط عمومی پیمان تحویل موقت می‌گیرد.

• اگر در تحویل کارهای ناتمام معایبی مشاهده شود پیمانکار مکلف است به هزینه خود و در مدت مناسبی که با توافق کارفرما تعیین شده نقص پیش آمده را رفع کند و سپس تحویل قطعی دهد.
•  در صورتی که پیمانکار در مهلت مقرر رفع نقص نکند، کارفرما طبق بند “د” ماده 32 اقدام به رفع نقص می‌نماید.

پیشنهاد می‌کنیم برای اطلاع بیشتر از نکات تحویل موقت و تحویل قطعی مقاله صورتجلسه تحویل موقت را مطالعه کنید.

بند د ماده 32 شرایط عمومی پیمان

در صورتی که مهندس مشاور مواردی مثل عدم رعایت مشخصات فنی، نقشه‌ها و دیگر مدارک فنی پیمان را در اجرای کارها مشاهده کند، با ارسال اخطاریه‌ای، اصلاح کارهای معیوب را در مدت مناسبی که با توجه به حجم و نوع کار تعیین می‌شود از پیمانکار می‌خواهد.

اگر پس از پایان مهلت تعیین شده، پیمانکار نسبت به اصلاح کارها اقدام نکند، کارفرما می‌تواند خودش کارهای معیوب را اصلاح کرده و هزینه‌های مربوط به آن، به اضافه 15 درصد، از مطالبات پیمانکار کسر کند.

در صورتی که عدم توجه به اخطار مهندس مشاور برای اصلاح هر کار معیوب از سوی پیمانکار تکرار شود، کارفرما می‌تواند پیمان را طبق ماده 46 شرایط عمومی پیمان فسخ نماید.

تا حدی که مورد لزوم و درخواست کارفرما است، پیمانکار باید نقشه‌ها، کاتالوگ‌ها، قراردادهای با پیمانکاران جزء و سایر مدارک اجرای کار را تحویل کارفرما دهد.

ب) صورت وضعیت کارهای انجام شده،طبق ماده 40 تهیه می‌شود.

ماده 40 شرایط عمومی پیمان به شرح نکات صورت وضعیت قطعی می‌پردازد.

ج) در مورد مصالح و تجهیزات موجود و سفارش شده به شرح زیر باید اقدام شود:

• مصالح و تجهیزات موجود در کارگاه که طبق مشخصات فنی بوده و برای اجرای موضوع پیمان تهیه شده است اندازه گیری و بهای آن‌ها بر اساس نرخ متعارف روز در تاریخ خرید، که مورد توافق دو طرف باشد، درصورت وضعیت قطعی در نظر گرفته می‌شود. تنها صورت وضعیت قطعی که شامل مصالح پای کار می‌شود صورت وضعیت قطعی هنگام خاتمه یا فسخ پیمان است. توصیه می‌کنیم برای آشنایی بیشتر مقاله مصالح پای کار را مطالعه کنید.
• پیمانکار با دریافت ابلاغ خاتمه پیمان بی درنگ فهرست مصالح و تجهیزات سفارش شده برای اجرای کار را همراه با شرایط خرید آن‌ها برای کارفرما ارسال می‌کند.
• کارفرما تا 10 روز بعد از دریافت فهرستی که در بالا ذکر شده، اقلامی از مصالح و تجهیزات سفارش شده را که مورد نیاز تشخیص داده شده به پیمانکار اعلام می‌کند تا پیمانکار قرارداد خرید آن‌ها را به کارفرما منتقل نماید.
• مبالغی که بابت خرید این مصالح و تجهیزات از سوی پیمانکار پرداخت شده است، در مقابل تسلیم اسناد و مدارک آن به حساب طلب پیمانکار در نظر گرفته شده و پرداخت بقیه بهای خرید و هر نوع تعهد مربوط به آن‌ها به عهده کارفرما خواهد بود.
• پیمانکار باید بی درنگ پس از دریافت ابلاغ خاتمه پیمان، تمام قراردادهای خود با پیمانکاران جزء و اشخاص ثالث را خاتمه دهد.
• خاتمه قراردادهای خرید مصالح و تجهیزاتی که مورد نیاز کارفرما نیست پس از اعلام نظر کارفرما انجام می‌شود.

د) در صورتی که پیمانکار برای اجرای موضوع پیمان، در مقابل اشخاص ثالث، تعهداتی کرده باشد و در اثر خاتمه دادن به پیمان ملزم به پرداخت هزینه و خسارت‌هایی به آن اشخاص گردد، این هزینه‌ها و خسارت‌ها، پس از رسیدگی و تایید کارفرما، به حساب بستانکاری پیمانکار در نظر گرفته می‌شود.

ه) کارفرما تاسیسات و ساختمان‌های موقتی را که در کارگاه احداث شده است در اختیار می‌گیرد.

• بهای این تاسیسات و ساختمان‌ها با در نظر گرفتن پرداخت‌هایی که قبلاً به پیمانکار شده است، با توافق دو طرف تعیین و به حساب طلب پیمانکار منظور می‌گردد و بابت آن‌ها وجهی به عنوان برچیدن کارگاه پرداخت نمی‌شود.
• اگر تاسیسات و ساختمان‌هایی که بالاتر در موردشان صحبت کردیم، خارج از محل‌های تحویلی کارفرما و به منظور تکمیل کار ایجاد شده باشد، کارفرما بهای اجاره آن‌ها را که با توافق دو طرف تعیین شده، به پیمانکار پرداخت می‌کند.

و) پیمانکار مکلف است که مازاد مصالح و تجهیزات و دیگر تدارکات خود را که در محل‌های تحویلی کارفرما باقی مانده است، حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ کارفرما از محل‌های یاد شده خارج کند.

در غیر این صورت کارفرما می‌تواند برای خارج کردن آن‌ها به هر نحو که مقتضی بداند عمل کرده و هزینه‌های آن را به حساب بدهی پیمانکار در نظر بگیرد. در غیر این صورت پیمانکار نمی‌تواند نسبت به ضرر و زیان وارد شده به اموال و دارایی‌های خود ادعایی مطرح کند.

ز) در مورد تضمین‌های پیمانکار به ترتیب زیر عمل می‌شود.

• تضمین انجام تعهدات پیمان طبق روش تعیین شده در تبصره 1 ماده 34 آزاد می‌شود. با این تفاوت که آخرین صورت وضعیت موقت موضوع تبصره گفته شده در بالا حداکثر تا یک ماه پس از تحویل کار اعم از قسمت تحویل موقت شده و تحویل قطعی شده، با احتساب مصالح پای کار تهیه می‌شود.

طبق تبصره 1 ماده 34

حداکثر تا یک ماه پس از تحویل موقت، آخرین صورت وضعیت موقت طبق ماده 37، بدون منظور داشتن مصالح پای کار تنظیم می‌شود.

هرگاه بر اساس این صورت وضعیت، پیمانکار بدهکار نباشد یا جمع بدهی او از نصف کسور تضمین حسن انجام کار کمتر باشد، ضمانت نامه انجام تعهدات بی درنگ آزاد می‌شود.

ولی هرگاه میزان بدهی پیمانکار، از نصف کسور تضمین حسن انجام کار بیشتر باشد، ضمانت نامه انجام تعهدات، بر حسب مورد طبق شرایط تعیین شده در ماده 40 یا 52 آزاد می‌شود.

• تضمین حسن انجام کار قسمت تحویل موقت شده و قسمت تحویل قطعی شده هر یک جداگانه طبق ماده 35 آزاد می‌شود.

ماده 35 شرایط عمومی پیمان به بررسی تضمین حسن انجام کار می‌پردازد. برای اطلاع بیشتر از نکات تضمین حسن، مقاله ضمانت نامه حسن انجام کار را مطالعه کنید.

بخشنامه جدید خاتمه پیمان چیست؟

همانطور که می‌دانید بخشنامه خاصی برای اعلام خاتمه پیمان وجود ندارد و پیمانکاران و کارفرمایان طبق ماده ۴۸ شرایط عمومی پیمان (نشریه 4311) عمل می‌کنند که در این مقاله به تفسیر مفصل آن پرداخته‌ایم.

نمونه نامه ابلاغ ماده ۴۸ شرایط عمومی پیمان

در زیر یک نمونه نامه خاتمه پیمان مطابق ماده ۴۸ شرایط عمومی پیمان آورده شده است که در این صورت جلسه کارهای تمام شده و ناتمام پروژه تفکیک می‌شود.

کارفرما با توجه به این صورت جلسه، موافقت نامه، شرایط عمومی و خصوصی و دیگر اسناد و مدارک پیمان ، خاتمه پیمان را طی نامه‌ای همراه با اقدامات لازم پس از فسخ پیمان به پیمانکار ابلاغ می‌کند.

تفاوت خاتمه و فسخ پیمان

خاتمه پیمان و فسخ پیمان دو مفهوم حقوقی هستند که به پایان رسیدن یک قرارداد اشاره دارند، اما تفاوت‌های مهمی بین آن‌ها وجود دارد.

خاتمه پیمان: این حالت معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که شرایط قرارداد به پایان رسیده است یا دلایل قانونی دیگری برای پایان قرارداد وجود دارد. مثلاً ممکن است مدت قرارداد به پایان برسد یا شرایطی پیش بیاید که ادامه کار را غیرممکن کند. در این حالت، قرارداد به طور معمول و بدون اینکه مشکلی بین طرفین وجود داشته باشد، پایان می‌یابد.

فسخ پیمان: این حالت زمانی رخ می‌دهد که یکی از طرفین قرارداد به تعهدات خود عمل نکرده باشد. مثلاً اگر پیمانکار کار را به موقع تحویل ندهد یا کارفرما پول قرارداد را نپردازد، طرف مقابل می‌تواند قرارداد را فسخ کند. فسخ قرارداد معمولاً به دلیل تخلف یکی از طرفین است و ممکن است منجر به پرداخت خسارت شود.

جمع‌بندی

ماده 48 شرایط عمومی پیمان در صورت تصمیم کارفرما برای خاتمه پیمان قبل از اتمام کارها، بدون مسئولیت و قصور پیمانکار، اعمال می‌شود. اگر کارهایی باعث خطر یا زیان شود، کارفرما مهلت اضافی به پیمانکار می‌دهد تا کارها را تکمیل کرده و کارگاه را آماده تحویل نماید. ما در این مقاله به تفسیر این ماده و مراحل پس از خاتمه قرارداد پیمانکاری پرداختیم.

در انتهای این مقاله می‌توانید پرسش و پاسخ ماده 48 شرایط عمومی پیمان را مشاهده کنید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید می‌توانید آن را در بخش دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.

مسیر پیشنهادی مطالعه مقالات آکادمی عمران

مشاهده مسیر یادگیری